|
|naam cursus = Bambara
|inhoud =
#[[Bambara/Schrift|Schrift]]
#[[Bambara/Grammatika|Grammatika]]
#[[Bambara/Werkwoordvervoegingen|Werkwoordvervoegingen]]
#[[Bambara/Geslacht en meervoud|Geslacht en meervoud]]
#
#[[Bambara/Naamwoorden|Naamwoorden]]
#[[Bambara/Telwoorden|Telwoorden]]
#[[Bambara/Vraag en antwoord|Vraag en antwoord]]
#[[Bambara/Begroeting en afscheid|Begroeting en afscheid]]
#[[Bambara/Allerlei|Allerlei]]
#[[Bambara/Literatuur en referenties|Literatuur en referenties]]
#
}}
'''Bambara''', ook bekend onder de naam '''Bamanankan''', is een [[w:Mande taal|Mande taal]] die door meer dan zes miljoen mensen gesproken wordt, voornamelijk in [[w:Mali|Mali]].
Samen met het [[w:Dioula|Dioula]] en [[w:Maninka|Maninka]] vormt het de dialectfamilie van het [[w:Mandekan|Mandekan]]. Vooral de verschillen met het Dioula zijn klein. Tezamen worden deze talen of dialecten gesproken door meer dan vijftien miljoen mensen in [[w:West-Afrika|West-Afrika]], naast Mali vooral in [[w:Burkina Faso|Burkina Faso]], de [[w:Ivoorkust|Ivoorkust]] en [[w:Gambia (land)|Gambia]]. Het Bambara is een van de nationale talen van Mali, en de taal die in dat land het meest gesproken wordt.
==Grammatika==
Bambara is een [[w:SOV|SOV]]-taal (onderwerp-lijdend voorwerp-werkwoord) met twee [[w:toon (taal)|tonen]]. De taal kent geen lidwoorden. Door het gebruik van achtervoegsels wordt de betekenis van woorden verder gespecificeerd ([[w:Agglutinatie_(taalkunde)|Agglutinatie]]).
Voorbeelden:
{| border="1" cellspacing="0" padding="5"
! Bambara || Vertaling
|--
| ne || ik
|--
| so || huis
|--
| n'so || mijn huis
|--
| da || deur
|--
| n'so da || (de) deur van mijn huis
|--
| sɔgɔ || op slot doen
|--
| sɔgɔlen || gesloten
|--
| ... don || ... is waar
|--
| Da sɔgɔlen don || de deur is gesloten
|--
| N'so da sɔgɔlen don || de deur van mijn huis is gesloten
|--
| ... tɛ || ... is niet waar
|--
| N'so da sɔgɔlen tɛ || de deur van mijn huis is niet gesloten
|}
==Schrift==
Het schrift werd ingevoerd tijdens de periode waarin de regio werd overheerst door het Franse kolonialisatie. Woyo Couloubayi stelde in 1930 een Bambara-alfabet samen met 123 karakters. Geletterdheid verspreidt zich moeizaam, vooral op het platteland.
De literatuur in Bambara ontwikkelt zich langzaam, vanwege de overheersing van het Frans als taal van de elites. Maar er is een levendige orale traditie, dat hoofdzakelijk bestaat uit verhalen en legendes van koningen en helden. De mondelinge traditie wordt doorgegeven door de jeli (griots), die zowel vertellers, zangers en menselijke geschiedenisboeken zijn en de kunst van het lied en verhaal vele jaren hebben bestudeerd. Veel van hun liederen stammen uit een oude traditie en verhalen over het oude malineese rijk.
Sinds de [[w:jaren 1970|jaren 1970]] wordt het Bambara geschreven met het [[w:Latijns alfabet|Latijnse alfabet]], met een aantal toegevoegde [[w:Fonetisch_alfabet|fonetisch]]e tekens als [[w:ɛ|ɛ]], [[w:ɔ|ɔ]], [[w:ɲ|ɲ]] en [[w:ŋ|ŋ]]). Tonaliteit wordt aangegeven met accenten.
Soms worden ook [[w:N'Ko|N'Ko]] of [[w:Arabisch_alfabet|arabische]] tekens gebruikt, maar het Latijnse alfabet is gebruikelijker.
De taal heeft zeven [[w:klinker (klank)|klinkers]]:
{| border="1" cellspacing="0" padding="5"
! Letter || Uitspraak
|--
| a || als a in kat
|--
| e || als ee in mees
|--
| ɛ || als e in hert
|--
| i || als i in kip
|--
| ɔ || als o in bok
|--
| o || als o in vogel
|--
| u || als oe in koe
|}
De [[w:Medeklinker|medeklinkers]]:
{| border="1" cellspacing="0" padding="5"
! Letter || Uitspraak
|--
| b || als b in beer
|--
| nb || als nb in speenbig
|--
| mb || als mb in djembé
|--
| c || als tj in tjiftjaf
|--
| d || als d in eend
|--
| f || als f in fuut
|--
| g || als g in het franse garçon
|--
| h || als h in hert
|--
| j || als dj in djembé
|--
| k || als k in koe
|--
| kh || als g in gans
|--
| l || als l in lam
|--
| m || als m in lam
|--
| n || als n in neushoorn
|--
| ɲ || als de nj in franjehaai
|--
| ŋ || als de ng in ringslang
|--
| p || als p in kip
|--
| r || als r in ral (rollende r)
|--
| s || als s in mus
|--
| t || als t in tapir
|--
| v || als v in vogel
|--
| w || als w in walvis
|--
| y || als j in jakhals
|--
| z || als z in zebra
|}
De 'n' aan het eind van een lettergreep wordt net als in het frans nasaal uitgesproken. De 'kh' wordt alleen in leenwoorden gebruikt. De 's' wordt in sommige regio's als 'sj' in meesje.
==Geslacht==
Bambara-woorden hebben geen geslacht. Als een woord op een bepaald geslacht betrekking heeft, dan kan dit met achtervoegsels worden bepaald. Het achtervoegsel ''-ce'' betekent letterlijk ''sterk'' en geeft de mannelijke vorm aan. Het achtervoegsel ''-muso'' wordt gebruikt om de vrouwlijke vorm van een woord aan te geven. Bijvoorbeeld:
; wara
: leeuw (soort)
; warace
: leeuw (mannelijk)
; waramuso
: leeuwin
==Meervoud==
Het meervoud van een woord wordt gevormd door ''-w'' of ''-lu'' er achter te zetten. Bijvoorbeeld:
; warabaw
: leeuwen
; warabamusolu
: leeuwinnen
De meervoudsvorm van een samenstelling wordt gevormd door -w of -lu achter het laatste woord van de samenstelling:
; bololanɛgɛw
: armbanden
; bololanɛgɛ ɲumanw
: mooie armbanden
==Voornaamwoorden==
Persoonlijke voornaamwoorden zijn in Bambara de volgende:
{| border="1" cellspacing="0" padding="5"
!zonder klemtoon||met klemtoon||vertaling
|--
|n'||ne||ik
|--
|i||e||jij
|--
|a||ale||hij
|--
|an||anw||wij
|--
|a||aw||jullie
|--
|u||olu||zij
|}
==Vraagstelling==
Door middel van de tonatie van een zin kan bepaald worden of een zin een stelling of vraag is. Als 'wa?' achter een zin wordt gezet wordt er een vraag van gemaakt.
Hetzelfde wordt bereikt door '¿yali' voor de zin te zetten, vergelijkbaar met het franse 'Est-ce que'.
===Vraagwoorden===
;... min? (aan het einde van de zin)
:waar?
;mun ... ?
:wat?
;munna ... ?
:waarom
;jón ... ?
:wie?
== Bevestiging en ontkenning ==
Door 'don' achter een zin te zetten, wordt de zin bevestigd, terwijl 'tɛ' achter een zin ontkenning betekent. Bijvoorbeeld de vraag of de deur op slot zit:
:Da sɔgɔlen wa?
kan bevestigend worden beantwoord met:
:Da sɔgɔlen don.
en als de deur niet op slot zit:
:Da sɔgɔlen tɛ.
Alle werkwoordvervoegingen kennen een bevestigende en ontkennende vorm. Zie het hoodstuk [[Bambara/Werkwoordvervoegingen|Werkwoordvervoegingen in Bambara]].
==Voorbeelden==
;N'be bamanankan fo doni doni
:Ik spreek een beetje Bambara
;I te taa dumuni ke wa?
:Ga je niet eten?
{| border="1" cellspacing="0" padding="5"
! Woord || Vertaling || Uitspraak
|--
| aarde || dugu ||
|--
| hemel || san ||
|--
| water || ji ||
|--
| vuur || ta ||
|--
| man || cè ||
|--
| vrouw || muso ||
|--
| eten || dun ||
|--
| drinken || min ||
|--
| groot || ba ||
|--
| klein || dogo ||
|--
| nacht || su ||
|--
| dag || tile ||
|}
==Literatuur==
* Christopher Culy: ''The Complexity of the Vocabulary of Bambara.'' Linguistics and Philosophy '''8''' (1985), p. 345–351.
==Externe links==
* [http://www.bamanan.org/ Centre d'Etude de Langue Bambara au Mali] Studiecentrum van het Bambara in Mali ''(Frans)''
* [http://bm.wikipedia.org/ Wikipedia in het Bambara]
* [http://www.univie.ac.at/sikwa/Bambara.htm Studierichting Bambara aan de Universiteit van Wenen] ''(Duits)''
* [http://fr.wikibooks.org/wiki/Enseignement_du_bambara Enseignement du bambara] Wikiboek over het Bambara ''(Frans)''
* [http://wikitravel.org/fr/article/Guide_linguistique_bambara Guide linguistique bambara] Bambara-taalgids bij Wikitravel ''(Frans)''
* [http://www.koeppe.de/html/e_bamb.htm Rüdiger Köppe Verlag] Boeken over Bambara
* [http://www.accueil.org/mali/langue/bambara1.html Le Mali,et ses langues] Verschillen tussen Bamanankan en Maninkakan
<!-- ----------- Hieronder onderhoudsmeldingen -------------- -->
| 