Leer jezelf ecologisch tuinieren/Planten: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Vangelis (overleg | bijdragen)
Vangelis (overleg | bijdragen)
aanpassing
Regel 1:
{{Leer jezelf ecologisch tuinieren|Afbeelding=Diversity_of_plants_image.png}}
{{woordenboek|plant}}
{{Taxobox2|type=plant
|afbeelding=Diversity of plants image.png
|domein=[[Eukaryoten|Eukaryota (Eukaryoten)]]
|clade domein1=[[Archaeplastida]]
|clade domein2=[[Chloroplastida]]
|taxon=[[Rijk (biologie)|Rijk]]
|w-naam=''Plantae''
|auteur=[[Ernst Haeckel|Haeckel]]
|datum=1866
}}
De '''planten''' (''Plantae'') zijn een [[rijk (biologie)|rijk]] in het [[domein (biologie)|domein]] der [[eukaryoten]] (''Eukaryota''). De wetenschappelijke discipline [[plantkunde]] houdt zich bezig met de studie van het plantenrijk. Met '''vegetatie''', '''plantengroei''' of '''begroeiing''' worden alle planten die op een bepaalde plek groeien en zich van nature op een bepaalde wijze hebben gerangschikt bedoeld.
 
De '''planten''' (''Plantae'') zijn een rijk in het domein der [[w:eukaryoten|eukaryoten]] (''Eukaryota''). De wetenschappelijke discipline [[../Plantkunde|plantkunde]] houdt zich bezig met de studie van het plantenrijk.<br/>
Planten treden vaak in karakteristieke groepen, de zogenaamde [[plantengemeenschap]]pen op.
Met '''vegetatie''', '''plantengroei''' of '''begroeiing''' worden alle planten die op een bepaalde plek groeien en zich van nature op een bepaalde wijze hebben gerangschikt bedoeld. Planten treden vaak in karakteristieke groepen, de zogenaamde [[w:plantengemeenschap|plantengemeenschap]]pen op.
 
De opbouw van een typische plant is meestal bovengronds, een of meer [[stengel../Plantkunde/Stengel|stengels]]s met [[blad../Plantkunde/Blad|bladeren]]eren (en met tot [[../Plantkunde/Bloem (plant)|bloemen]] omgevormde bladeren) en ondergronds [[wortel (plant)../Plantkunde/Wortel|wortelwortels]]s. Hierop bestaan echter vele variaties. Zo leeft [[darmwier]]Darmwier bijvoorbeeld totaal anders.
 
Historisch gezien is de definitie van de planten aan verandering onderhevig geweest. Zo worden vandaag de dag de [[fotosynthese]] bedrijvende [[prokaryootw:Prokaryoot|prokaryoten]] zoals de [[blauwalgen]] (cyanobacteriën) niet meer tot de planten gerekend. Dit geldt ook voor een hele reeks [[protistenw:Protisten|Protisten]]soorten, bijvoorbeeld de [[roodalgen]] of de [[bruinalgen]]. Ook de [[schimmels]] werden oorspronkelijk tot de planten gerekend, alhoewel recentere onderzoeksresultaten hebben aangetoond dat ze meer aan de [[dierenrijk|dieren]] verwant zijn. De schimmels worden nu in een eigen rijk ingedeeld:, namelijk; ''[[w:schimmels|Fungi]]''.
 
VandaagHeden volgt men in de [[Biologie|biologie]] bijna uitsluitend fylogenetische systemen welke de planten aan de hand van hun afstamming indelen. Daarnaast gelden alleen de [[groenwieren]] (''Chlorophyta'') naast de [[landplanten]] (''[[Embryophyta]]'') als echte planten. Al deze [[organisme]]norganismen bevatten [[bladgroen]] a (''chlorofyl a'') en bladgroen b en slaan fotosynthetisch geproduceerde suikers in de vorm van [[zetmeel]] op in de [[bladgroenkorrel]]sbladgroenkorrels. De [[celwand../Plantkunde/Plantaardige_cel|celwanden]]en van deze organismen bestaan uit [[cellulose]].
 
== Taxonomie ==
In de [[w:taxonomie|taxonomie]] worden verschillende indelingen gebruikt, die regelmatig ook nog worden aangepast. Cronquist publiceerde in 1981 een in brede kring erkende indeling, het [[w:Cronquistsysteem|Cronquistsysteem]]. In de negentiger jaren is door de [[w:Angiosperm Phylogeny Group|Angiosperm Phylogeny Group]] een geheel nieuwe indeling gepubliceerd (zie ook het boek van W.S. Judd en anderen), gebaseerd op chloroplast-[[DNA]]. De nieuwste indeling is [[w:APG II systeem|APG II]] (2003): dit wordt in de [[w:Nederlandstalige Wikipedia|Nederlandstalige Wikipedia]] gebruikt.
 
=== Flora's ===
[[w:Flora (boek)|Flora's]] zijn in eerste instantie inventarisaties van taxa (soorten, geslachten, families), die voorkomen in een bepaald gebied, bijvoorbeeld België, Nederland. Meestal zijn deze soortenlijsten voorzien van determinatiesleutels en van morfologische en ecologische gegevens. Zij gebruiken taxonomische indelingen, of passen deze aan voor lokaal gebruik.
[[Flora (boek)|Flora's]] zijn in eerste instantie inventarisaties van taxa (soorten, geslachten, families), die voorkomen in een bepaald gebied, bijvoorbeeld België, Nederland. Meestal zijn deze soortenlijsten voorzien van [[determinatie]]sleutels en van morfologische en ecologische gegevens. Zij gebruiken taxonomische indelingen, of passen deze aan voor lokaal gebruik.
 
* De voorloper van de huidige ''[[w:Heukels' Flora van Nederland|Heukels' Flora van Nederland]]'' gebruikte vanaf 1934 het [[w:Wettstein systeem|systeem van Wettstein]] in ''Handbuch der systematischen Botanik'' (2 Bände, 1901-08; 3. Auflage 1924, 4. Auflage 1933–1935); een nauw verwant systeem is dat van [[w:Engler systeem|Engler]], in ''Die natürlichen Pflanzenfamilien''.
*De indeling in de ''[[Heukels' Flora van Nederland]]'', 1996, gaat uit van Cronquist, maar in een aangepaste versie. Het [[w:Cronquist systeem|Cronquist systeem]] (1981) gebruikt de naam ''Magnoliophyta'' voor de [[../Taxonomie/Bedektzadigen|bedektzadigen]] en ''Magnoliopsida'' voor de dicotylen, en onderscheidt zes onderklassen in de dicotylen (onder andere de ''[[w:Magnoliidae|Magnoliidae]]'').De Heukels gebruikt de naam ''Magnoliopsida'' voor de bedektzadigen en ''Magnoliidae'' voor de dicotylen, verder worden de oorspronkelijke onderklassen in [[rang (plantkunde)|rang]] teruggezet tot superorden.
*Daarentegen baseert de 23e druk van ''[[Heukels' Flora van Nederland]]'', 2005, zich op een ander systeem. Het [[APG II-systeem]] (2003) is grotendeels gebaseerd op chloroplast-DNA. Waarschijnlijk nu ''de'' geautoriseerde bron voor de indeling van bloemplanten vanaf het niveau van [[familie (biologie)|familie]] en hoger. Dit systeem gebruikt boven het niveau van [[rang (plantkunde)|orde]] geen formele [[botanische naam|botanische namen]], maar gebruikt namen van [[w:clade|clade]]s: angiosperms, [[eudicots]], [[rosids]], [[eurosids I]].
::APG (2003). An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG II. ''[[w:Botanical Journal of the Linnean Society|Botanical Journal of the Linnean Society]]'', '''141''': 399-436.
De 23e druk van de ''Heukels' Flora van Nederland'', 2005, gaat uit van APG II (of liever van een licht aangepaste versie van dit systeem, een vertaling van de weergave in ''The Plant-book'', 2006): hierin zijn de [[zaadplanten]] de klasse ''[[Spermatopsida]]'' geworden. Tussen "klasse" en "orde" worden geen rangen gebruikt, maar Nederlandstalige namen voor [[clade]]sclades, zoals Bedektzadigen, Tweezaadlobbigen, [[Rosiden]], [[Fabiden]].
 
De nomenclatuur van de hogere [[taxon|taxa]] kan licht tot verwarring leiden (zo gaat de ''Flora van België, het Groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en de aangrenzende gebieden'' uit van de bloemplanten (''[[Anthophyta]]''), en plaatst deze in de [[zaadplanten]] (''[[Spermatophyta]]''). De schade zal meevallen wanneer er beschrijvende namen gebruikt worden (zie Art. 16 van de ''[[w:ICBN|ICBN]]'') zoals ''Spermatophyta'' (zaadplanten) of ''Spermatopsida'', ''Angiospermae'' (bedektzadigen) of ''Anthophyta '' ("bloemplanten"), alsook ''Monocotyledones'' en ''Dicotyledones''. Het is echter in de mode geraakt om een naam te gebruiken gevormd uit een familienaam, zoals ''Magnoliopsida'', ''Magnoliidae'' (vanuit de familienaam ''Magnolicaceae''): deze familienaam moet op zijn beurt gebaseerd zijn op een genusnaam. Het enige onderlinge verschil tussen zulke namen is de uitgang welke de rang aangeeft, en rang verandert met elke publicatie van wéér een systeem. Volgens de Heukels van 1996 zijn ''Magnoliopsida'' de [[bedektzadigen]], de bloeiende planten, volgens de flora van België zijn het echter de [[tweezaadlobbigen]]: dat is geen inhoudelijk verschil van inzicht maar alleen een (gering) verschil van opschrijven. Dergelijke namen zeggen dus alleen iets binnen een vooraf gedefinieerd (maar vluchtig) kader.
 
=== Compact ===
Een beknopte indeling (niet volledig) van de landplanten is de onderstaande:
* [[w:Mossen|Mossen]] (''[[Bryophyta]]'')
*: [[w:Levermossen|Levermossen]] (''[[Hepaticae]]''), bijvoorbeeld ''Riccia'' ([[Watervorkje]]), ''Marchantia'' ([[Parapluutjesmos]])
*: [[w:Bladmossen|Bladmossen]] (''[[Musci]]''), bijvoorbeeld ''Sphagnum'' ([[Veenmos]]), ''Mnium'' ([[Sterremos]]), ''Tortula'' ([[Muurmos]])
* [[w:Vaatplanten|Vaatplanten]] (''Tracheophyta'' = alle landplanten behalve mossen)
*: Varens en andere sporeplanten
*:: Wolfsklauwen (bijvoorbeeld [[../Wolfsklauw|wolfsklauw]], [[Selaginella]])
*:: Paardenstaarten bijvoorbeeld de [[../Paardenstaart (geslacht)|Paardenstaart]] in de paardenstaartenfamilie (''[[Equisetaceae]]'')
*:: Varens (bijvoorbeeld ''[[../Koningsvaren|Koningsvaren]]'', ''[[Dryopteris]]'' ([[mannetjesvaren../Mannetjesvaren|Mannetjesvaren]]) en de [[../hertshoornvaren|Hertshoornvaren]].
*: Zaadplanten (''[[Spermatophyta]]'' of ''[[Spermatopsida]]'')
*:: Naaktzadigen (''[[Gymnospermae]]'' (uitwendig zaaddragende planten)
*::: Palmvarens (orderorde ''[[Cycadales]]'' of familie ''[[Cycadaceae]]'')
*::: Naaldbomen (''[[Coniferae]]'' of ''Coniferales'')
*:: [[Bedektzadigen]] (''[[Angiospermae]]'' of ''[[Anthophyta]]''; inwendig zaaddragende planten oftewel bloemplanten)
*::: [[Eenzaadlobbigen]]
*::: [[w:eudicots|'nieuwe' Tweezaadlobbigen]]
 
=== Oudere indelingen ===
In de literatuur zijn allerlei andere indelingen te vinden. Zo is er de tweedeling ''Thallophyta'' versus ''Cormophyta'', waarbij de ''Cormophyta'' de planten zijn met een opbouw vanuit een centrale [[stengel]] met daaraan [[bladeren]] (ze hebben meestal ook een wortel). De ''[[Thallophyta]]'' zijn dan alle andere plantvormen ([[algen]], [[zeewier|wieren]], [[korstmossen]], [[paddenstoelen]], [[schimmels]], enz). De naam ''Thallophyta'' heeft betrekking op een niet-natuurlijke eenheid (een zogenaamde [[w:parafyletisch|parafyletisch]]e groep) en wordt eigenlijk niet meer gebruikt. De naam ''Cormophyta'' heeft wel betrekking op een natuurlijke groep, maar deze wordt tegenwoordig veelal ''[[w:Embryophyta|Embryophyta]]'' genoemd. Een systeem dat de naam ''Cormophyta'' gebruikte is het [[Wettstein systeem]].
 
Een andere tweedeling is die in ''Cryptogamae'' versus ''Phanerogamae'', waarbij de ''Phanerogamae'' de [[zaadplanten]] zijn, tegenwoordig meestal ''Spermatophyta'' of ''Spermatopsida'' geheten (dit laatste is de keuze van de ''[[Heukels]]''). De Cryptogamen zijn dan de rest, de "lagere planten". Ook de Cryptogamen vormen geen natuurlijke eenheid, maar de naam wordt nog steeds gebruikt omdat het een gemakkelijke verzamelterm die een aantal moeilijk in te delen organismes onder één noemer samenbrengt (varens, wolfsklauwen, mossen, lichenen, etc).
 
Overigens is ook de naam ''Plantae'' tamelijk verouderd. Bij zijn indeling in drie rijken (dieren, planten en mineralen) gebruikte Linnaeus de naam ''Plantae'' voor een groep die vandaag de dag buitengewoon ruim gedefinieerd lijkt.
 
==Overzicht indelingen van de levende wezens==
 
{{rijken}}
 
== Levensprocessen ==
Regel 83 ⟶ 68:
Eenvoudige planten zoals algen hebben als individu een korte levenstijd. Algen als populatie leven meestal één seizoen. Andere planten kunnen gerangschikt worden volgens de volgende begrippen.
 
* [[w:Eenjarige plant|Eenjarig]]
* [[w:Tweejarige plant|Tweejarig]]
* [[w:Vaste plant|Vaste plant]]en
 
De groeisnelheid van de plant is erg gevarieerd. Sommige mossen groeien ongeveer 0.001 mm/h terwijl veel bomen met een snelheid van 0.025-0.250 mm/h groeien. Sommige planten zoals [[Kudzu]] (''Pueraria lobata'') groeien met de snelheid van 12.5 mm/h.
 
Planten beschermen zichzelf tegen vorst en uitdroging door [[antivries-eiwitten]], [[hitteschok-eiwitten]] en suikers. ''[[Late embryogenesis Abundant]]'' (LEA) zorgt ervoor dat eiwitten niet samenklonteren als gevolg van uitdroging of bevriezing.
 
Vaatplanten verschillen van andere planten omdat zij water en voedingsstoffen door de plant heen transporteren door middel van [[w:xyleem|xyleem]] en [[w:floëem|floëem]]. De wortels nemen water op. Het xyleem vervoert water en mineralen naar de rest van de plant en het floëem levert suikers en andere voedingsstoffen aan de wortels.
 
== Ecologie ==
Planten zorgen door fotosynthese voor het overgrote deel van alle energie in een ecosysteem. Door het fotosyntheseproces is in de loop van de tijd de samenstelling van de atmosfeer veranderd. De meeste dieren en andere organismen zijn afhankelijk van zuurstof. Planten zijn de belangrijkste producenten in de meeste ecosystemen op het land en vormen de basis van de voedselketens in ecosystemen. Bovendien zijn planten noodzakelijk voor veel dieren omdat ze onderdak, voedsel en zuurstof afnemen van de plant. Planten zijn het belangrijkst in de waterkringloop. Doordat sommigen planten mechanismen ontworpen hebben om stikstof te binden spelen ze ook een grote rol in de stikstofkringloop. De wortels van een plant spelen bovendien een belangrijke rol in de ontwikkeling van de bodem en het voorkomen van erosie.
 
Planten zorgen door [[fotosynthese]] voor het overgrote deel van alle energie in een ecosysteem. Door het fotosyntheseproces is in de loop van de tijd de samenstelling van de atmosfeer veranderd. De meeste dieren en andere organismen zijn afhankelijk van zuurstof. Planten zijn de belangrijkste producenten in de meeste ecosystemen op het land en vormen de basis van de voedselketens in ecosystemen. Bovendien zijn planten noodzakelijk voor veel dieren omdat ze onderdak, voedsel en zuurstof afnemen van de plant. Planten zijn het belangrijkst in de [[waterkringloop]]. Doordat sommigen planten mechanismen ontworpen hebben om stikstof te binden spelen ze ook een grote rol in de [[stikstofkringloop]]. De wortels van een plant spelen bovendien een belangrijke rol in de ontwikkeling van de bodem en het voorkomen van [[erosie]].
 
{{Appendix|Verwijzingen|2=
===Literatuur===
*{{de}}{{aut|[[Ernst Haeckel|Haeckel, E.H.P.A.]]}}; '''1866''': ''Generale Morphologie der Organismen'', Verlag von Georg Reimer. pp. vol.1: i–xxxii, 1–574, pls I–II; vol. 2: i–clx, 1–462, pls I–VIII.
 
=== Externe links ===
* [http://www.itis.gov/Taxonomisch informatiesysteem]
{{wikispecies|plantae}}
* [http://www.itis.gov/ Taxonomisch informatiesysteem]
* [http://www.kulak.ac.be/nl/KULAKAlgemeen/Natuur/ Planten in België]
* [http://www.nederlandsesoorten.nl/ Het Nederlands Soortenregister, het overzicht van de Nederlandse biodiversiteit]
* [http://www.groeninfo.com/ Bloemen en planten startpagina]
* [http://www.takeawaytrends.nl/ Verschillende sferen en trends rondom buiten/kamerplanten]
}}
{{Eukaryoten}}
{{Commonscat|Plantae}}
 
[[Categorie:Plant| ]]
 
{{sub}}
[[af:Plant]]
[[als:Pflanzen]]
[[an:Planta]]
[[ar:نبات]]
[[ast:Plantae]]
[[ay:Ali]]
[[az:Bitkilər]]
[[bat-smg:Augalā]]
[[bg:Растения]]
[[bn:উদ্ভিদ]]
[[br:Plant]]
[[bs:Biljke]]
[[ca:Planta]]
[[cs:Rostliny]]
[[cy:Planhigyn]]
[[da:Plante]]
[[de:Pflanzen]]
[[el:Φυτό]]
[[en:Plant]]
[[eo:Planto]]
[[es:Plantae]]
[[et:Taimed]]
[[eu:Landare]]
[[fa:گیاه]]
[[fi:Kasvi]]
[[fr:Plante]]
[[frp:Planta]]
[[fur:Plantis]]
[[ga:Planda]]
[[gan:植物]]
[[gl:Planta]]
[[gn:Ka'avo]]
[[gv:Lus]]
[[he:צומח]]
[[hi:पादप]]
[[hr:Biljke]]
[[hsb:Rostliny]]
[[ht:Plant]]
[[hu:Növények]]
[[hy:Բույս]]
[[ia:Planta]]
[[id:Tumbuhan]]
[[io:Planto]]
[[is:Jurt]]
[[it:Plantæ]]
[[iu:ᐱᕈᖅᑐᖅ/piruqtuq]]
[[ja:植物]]
[[ka:მცენარეები]]
[[kn:ಸಸ್ಯ]]
[[ko:식물]]
[[kw:Plans]]
[[la:Plantae]]
[[lb:Planzeräich]]
[[lij:Plantae]]
[[ln:Etɔɛlɛ]]
[[lt:Augalai]]
[[lv:Augi]]
[[mhr:Кушкыл]]
[[mk:Растенија]]
[[ml:സസ്യം]]
[[mr:वनस्पती]]
[[ms:Tumbuhan]]
[[nah:Quilitl]]
[[nds:Planten]]
[[nds-nl:Plaanten]]
[[nn:Plantar]]
[[no:Planter]]
[[nrm:Pliante]]
[[oc:Plantae]]
[[os:Зайæгой]]
[[pl:Rośliny]]
[[pt:Plantae]]
[[qu:Yura]]
[[ro:Plantă]]
[[roa-tara:Regnum Plantae]]
[[ru:Растения]]
[[sah:Үүнээйи]]
[[scn:Plantae]]
[[sh:Biljka]]
[[simple:Plant]]
[[sk:Rastliny]]
[[sl:Rastline]]
[[sq:Bimët]]
[[sr:Биљке]]
[[stq:Plonten]]
[[sv:Växt]]
[[sw:Mmea]]
[[szl:Źeliny]]
[[ta:தாவரம்]]
[[te:మొక్క]]
[[th:พืช]]
[[tl:Halaman]]
[[to:ʻakau]]
[[tr:Bitki]]
[[tum:Vyakumela]]
[[uk:Рослини]]
[[ur:نباتات]]
[[vi:Thực vật]]
[[vls:Plantn]]
[[wa:Plante]]
[[war:Tanom]]
[[wo:Gàncax]]
[[yi:פלאנץ]]
[[zea:Plant'n]]
[[zh:植物]]
[[zh-classical:植物]]
[[zh-min-nan:Si̍t-bu̍t]]
[[zh-yue:植物]]
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.