Leer jezelf ecologisch tuinieren/Plantkunde/Wortel: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
aanpassing |
aanpassing |
||
Regel 2:
{{Leer jezelf ecologisch tuinieren|Afbeelding=Tomaat wortels.jpg}}
[[Afbeelding:Rattlesnake-Mt-uprooted-tree-3966.jpg||thumb
[[Afbeelding:Wurzeln am Berghäuser Altrhein, Speyerer Auwald.JPG|
De '''wortel''' is het ondergrondse deel van de [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Planten|plant]], waarmee deze water en opgeloste voedingsstoffen uit de bodem opneemt. Door opname van water ontstaat er een worteldruk, die bij onvoldoende verdamping door de [[../Blad|bladeren]] zo groot kan worden dat water bij de bladpunten naar buiten wordt geperst. Dit verschijnsel wordt [[w:guttatie|guttatie]] genoemd. Ook zorgt de wortel voor de verankering van de plant in de grond. Voor een goede groei moet de grond voldoende lucht bevatten.
Regel 9:
In de directe omgeving van de wortel (niet verder dan 1.5 mm van de wortel af) is een verhoogde biologische activiteit aanwezig. Deze zone wordt de rhizosfeer genoemd.<br/>
De overgang tussen de stengel en de wortel heet de '''wortelhals'''. Een plant probeert een bepaalde spruit/wortelverhouding te handhaven. Als een deel van de bovengrondse delen afgevreten of beschadigd raken probeert de plant dit zo snel als mogelijk te herstellen door het verminderen of stoppen van de wortelgroei en soms zelfs gedeeltelijk afsterven van het wortelstelsel, zodat alle energie in hernieuwde stengel en bladvorming kan gaan zitten. Bij beschadiging of gedeeltelijk afsterven van het wortelstelsel treedt het omgekeerde op.<br/>
Er zijn ook planten zonder wortel, zoals het [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Wortelloos kroos|Wortelloos kroos]]. Ook zijn er parasitaire planten zoals [[leer jezelf ecologisch tuinieren/
Wortels groeien in de richting van de zwaartekracht, dus gewoonlijk naar beneden. Dit wordt positieve geotropie genoemd. Bij sommige planten, zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Klimop|Klimop]], ontstaan wortels op de stengel als de stengel ergens tegenaan komt. Deze reactie op aanraking wordt thigmotropisme genoemd.
[[Afbeelding:Sla-kiemend.jpg
Aan de wortel zitten '''wortelharen''', die voor de eigenlijke opname van water en minerale voedingsstoffen zorg dragen. Wortelharen zijn uitstulpingen van bepaalde rhizodermiscellen, die geen cuticula hebben. Ze zijn 5 tot 17 [[w:Micrometer (lengtemaat)|micrometer]] in doorsnee en 80 tot 1500 micrometer lang. Ze hebben maar een beperkte levensduur en worden meestal niet ouder dan 3 dagen.
Aan de toppen van de wortels bevinden zich de groeipunten. De wortels die uit deze groeipunten ontstaan, heten primaire wortels. Aan de top van een wortel zit een beschermkapje, het wortelmutsje (calypra). Het wortelmutsje is slijmerig, waardoor de wortel makkelijk door de grond groeit.
[[Afbeelding:Suikermais kiemplant tekening.jpg|
Tijdens de kieming komt als eerste het kiemworteltje naar buiten. Op dit kiemworteltje worden als eerste wortelharen gevormd. [http://plantsinmotion.bio.indiana.edu/plantmotion/vegetative/roots/roots.html Filmpje van groeiende wortel.]
[[Afbeelding:Tomaat wortels.jpg
Bij tweezaadlobbigen of dicotylen vormt deze wortel de hoofdwortel. Door vertakking van de hoofdwortel worden zijwortels gevormd. Door verdere vertakking van de zijwortels ontstaat een wortelgestel. Ook kan bij tweezaadlobbigen secundaire dikte groei optreden. Zo worden bij bomen de wortels dik en verhouten deze sterk. Hierdoor kunnen oppervlakkig wortelende bomen door opdrukking van het wegdek of de stoep schade toebrengen.
[[Afbeelding:Prei wortels.jpg|left|thumb|Wortelstelsel van eenzaadlobbige (prei)]]
Bij eenzaadlobbigen of monocotylen worden na de kieming aan de bovenzijde van de halmheffer bijwortels (kroonwortels) gevormd (zie foto boven rechts) en sterft de kiemwortel al vrij snel af. Bij prei ontstaan in de loop van de groei steeds meer bijwortels, die op de wortelshals staan ingeplant, zoals op de foto links duidelijk te zien is. Bij eenzaadlobbigen kan geen secundaire dikte groei optreden.
[[Afbeelding:Witlof wortels .jpg
Tweejarige plantensoorten slaan gedurende het eerste groeiseizoen reservestoffen op in de wortel(s). De bovengrondse delen sterven aan het eind van het eerste groeiseizoen vaak af. In het tweede jaar gebruikt de plant de reserve stoffen uit de wortel(s) om opnieuw uit te lopen en bloeistengels te vormen. [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Witlof|Witlof]] is een voorbeeld van een tweejarige soort.
== Inwendige bouw ==
[[Afbeelding:Wortel dwarsdoorsnede.jpg|
[[Afbeelding:Wurzelquerschnitt--cut root-microscopical--Oxalis stricta.jpg|thumb
Zie voor de anatomie van de wortel het artikel: [[../Opbouw van zaadplanten|Anotomie]].
Regel 46 ⟶ 47:
# wortelmutsje = bescherming rond het tere worteluiteinde
# de wortelharen = haarfijne uitgroeiingen op de wortel.
[[Afbeelding:Tuinboon wortel (Vicia faba root).jpg|left|thumb|Kiemwortel van [[Leer jezelf ecologisch tuinieren|Tuinboon|tuinboon]]]]
Er zijn plantensoorten zoals boomsoorten die een sterke hoofdwortel, penwortel genoemd, maken. Andere soorten zoals grassen maken een zeer fijn vertakt oppervlakkig wortelstelsel. Weer andere soorten maken een sterk verdikte wortel, die als voedsel voor mens of dier gebruikt kunnen worden bijvoorbeeld [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Wortel|wortels]] en voederbieten. Ook kunnen in verdikte wortels belangrijke inhoudstoffen voorkomen. Suiker (sacharose) in suikerbieten. Inuline en fructose in [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/
Als de wortels verdeeld zijn als vingers wordt er van een dactylorhiza gesproken. Ook bestaat er een geslacht bij de orchideeën met de naam Dactylorhiza.
Regel 68 ⟶ 69:
== Ademwortels ==
[[Afbeelding:Mangrove knees Yap.jpg|thumb
Een ademwortel (pneumatofoor of pneumatorhizie) is een door de wortels gevormd kegelvormig orgaan dat boven de grond of het water uitsteekt, waardoor planten die in het water staan kunnen beschikken over lucht. Deze organen zijn bedekt met lenticellen, die nodig zijn voor de uitwisseling van gas. De mangrove heeft dergelijke wortels. Ook bij de [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/
Ook normale planten gebruiken hun wortels om te ademen. Overdadig water geven kan leiden tot verstikking van de plant.
== Plankwortels ==
[[Afbeelding:UlmusBrettwurzel.jpg|
Plankwortels zijn wortels die stervormig, bovengronds onderaan een boom zitten en deze meer stevigheid geven. Ze komen vooral voor bij bomen in het tropische regenwoud. Ook de in Europa voorkomende Fladderiep kan plankwortels vormen.
== Stekels ==
[[Image:Chorisia speciosa D.jpg
Bij ''[[w:Chorisia speciosa|Chorisia speciosa]]'' komen op de stam veel stekels voor. Deze stekels zijn ontstaan uit adventiefwortels, waarvan de worteltop en het wortelmutsje vervangen zijn door een scherpe punt bestaande uit sklerenchymweefsel.
Regel 86 ⟶ 87:
== Wortelopslag ==
Bij sommige houtgewassen ontstaan er knoppen aan de wortels. Als hieruit jonge takken groeien, spreken we van wortelopslag.
[[Afbeelding:Japanse wijnbes wortelopslag.jpg|left|thumb|Wortelopslag van Japanse wijnbes]]
Struiken met wortelopslag zijn bijvoorbeeld [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Framboos|Framboos]] (zeer veel) en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Japanse wijnbes|Japanse wijnbes]]. Bij de bomen staan [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Ratelpopulier|Ratelpopulier]], [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Gladde iep|Gladde iep]] en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Robinia|Robinia]] er om bekend.
== Symbiose ==
[[Afbeelding:Tuinboon stikstofknolletjes.jpg
Ook bepaalde orchideeën, zoals de [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/
== Aantastingen ==
[[Afbeelding:Witlof wortelluis.jpg|
Wortels kunnen door schimmels aangetast worden, waardoor wortelrot optreedt. Ook kunnen wortels aangevreten worden door insecten, zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Ritnaald|ritnaalden]], [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Engerling|engerlingen]], [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Emelt|emelten]] en rouwvlieglarven. Rouwvliegen komen in het voorjaar massaal uit de poppen en geven dan veel overlast op o.a. autoruiten.
| |||