Leer jezelf ecologisch tuinieren/Plantkunde/Zaad: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
imported>Christophelambrechts
k →‎Culinair: Typo salade corrigeren
imported>Xqbot
k robot Erbij: fa:بذر; cosmetische veranderingen
Regel 1:
[[AfbeeldingBestand:Pronkboon_pluimpje_closeup1.jpg|250px|right|thumb|Pronkboonzaad met pluimpje (opengesneden)]]
== Algemeen ==
[[AfbeeldingBestand:Pronkboon_zaadcloseup.jpg|100px|right|thumb|Pronkboon]]
[[ImageBestand:Weizenkorn-Nederlands.png|270px|thumb|Eenzaadlobbige (tarwekorrel)]]
[[FileBestand:ZeaSeedls40x6.jpg|270px|thumb|Lengtedoorsnede van een maïskorrel]]
Een '''zaad''' is een uitgegroeid zaadbeginsel uit het [[vruchtbeginsel]]. Uit een zaad kan een nieuwe plant groeien, omdat deze bestaat uit een kiempje en uit voedsel voor het kiempje. Het kiempje bestaat uit:
*een pluimpje dat gevormd wordt door een stengeltje en opgevouwen [[blad]]eren.
Regel 11:
Vaak wordt in het normale spraakgebruik gesproken van zaden, terwijl het eigenlijk [[Vrucht (plant)|vruchtjes]] zijn. Zo wordt bij de [[composietenfamilie]] vaak gesproken van zaden ([[andijvie]]zaad, [[zonnebloem]]pitten enz.), terwijl het vruchtjes zijn waarin één zaad zit.
 
Bij de eenzaadlobbiggen ([[monocotyl|monocotylen]]en) zit het reservevoedsel in het endosperm (kiemwit) en wordt het pluimpje omgeven door een pluimschede (coleoptyl).
 
 
Bij de tweezaadlobbigen ([[dicotyl|dicotylen]]en) is meestal het reservevoedsel uit het endosperm overgegaan in de beide zaadlobben (cotylen), maar bij sommige plantensoorten kan het ook nog in het endosperm zitten. Het endosperm is vaak rijk aan zetmeel ([[maïs]]), olie ([[koolzaad]]olie) en eiwitten ([[erwt]], [[boon]]). Het zaad wordt omgeven door een meer of minder dikke zaadhuid en is afkomstig van de beide integumenten uit het [[vruchtbeginsel]]. De zaadhuid bij [[Appel (vrucht)|appel]] is leerachtig, maar bij [[braam (cultuurbraam) |braam]] of [[rode bes]] versteend. Verder heeft het zaad een navel (hilum), waarmee het aan de zaadlijst heeft vastgezeten en een kiemopening (poortje of mikropyle)(op de foto van de pronkboon boven de navel), waardoor het worteltje van het kiempje bij de [[kieming]] naar buiten komt. Aan de andere kant van de navel (op de foto van de pronkboon onder de navel) zit de plaats waar de vaatbundel (chalaza) eindigt.
 
Aan sommige zaden zit een [[zaadmantel]] of zaadrok, een vlezig (fruitachtig) omhulsel of aanhangsel. Het gaat hier om een uitgroeisel van het zaad of de zaadsteel. De wetenschappelijke term is "arillus".
 
== Natuurlijke verspreidingswijze van zaden ==
Zaden kunnen op een natuurlijke wijze worden verspreid door dieren, wind, water of door de mens. Ook kunnen de zaden mechanisch verspreid worden.
 
=== Wind ===
[[AfbeeldingBestand:Paardebloem_zaadpluis.jpg|250px|right|thumb|Zaad van een paardenbloem]]Verspreiding door de wind wordt '''[[anemochorie]]''' genoemd, echter deze term is niet algemeen bekend. Door speciale aanhangsels aan de vrucht, het zaad of zaadvormen kan de wind het zaad verspreiden. Zo zit bijvoorbeeld aan de vrucht van de [[paardenbloem]] een soort parapluutje, het [[vruchtpluis]] of pappus. De pappus is in feite de bloemkelk en kan de vorm van pluis, een kransje van schubben of een soort kroontje aannemen
Het vruchtpluis zit vast op een steeltje (het rostrum), daaronder zit de piramide en het vruchtlichaam. Dit laatste heeft ribben en bevat veelal stekels aan de bovenkant.
<br>Ook zijn er veel soorten gevleugelde vruchten zoals bij de Hollandse [[lindeboom|linde]] (''Tillia europea'' (x)).<br>
Zeer fijn zaad zoals bij [[Tabak]], [[Orchidee]] of [[Bremraap]] wordt ook door de wind verspreid.
 
=== Dieren ===
Verspreiding door dieren wordt '''[[zoöchorie]]''', door de mens '''[[anthropochorie]]''' en door [[mier]]en '''[[myrmecochorie]]''' genoemd, echter ook deze termen hebben geen algemene bekendheid.
[[Vogels]] dragen in belangrijke mate bij aan de verspreiding van zaden door het eten van [[bes (botanisch)|besbessen]]sen en andere soorten vruchten en door het verslepen van [[noot (botanisch)|noten]]. Er zijn zelfs zaden van sommige plantensoorten die eerst door het maagdarmkanaal van een vogel gegaan moeten zijn alvorens te kunnen kiemen.
 
Ook [[zoogdieren]] en reptielen verspreiden zaden door het eten van bessen, het verslepen van noten of het in hun vacht meenemen van [[klit]]ten of zaden. De zaden van [[kleefkruid]] hechten zich makkelijk aan veel materialen.
Regel 35:
Doordat aan sommige zaden een [[mierenbroodje]] zit worden deze door mieren versleept.
 
=== Door de plant zelf ===
[[ImageBestand:Reuzenbalsemien opengesprongen vrucht Impatiens glandulifera.jpg|250px|thumb|Opengesprongen vrucht van reuzenbalsemien]]
 
Verspreiding door de plant zelf wordt ook wel '''autochorie''' genoemd.
Regel 43:
**Druk. Bij de [[springkomkommer]] worden (bij aanraking) de zaden weggespoten.
 
=== Water ===
Verspreiding door water ofwel '''hydrochorie'''.
*Nautohydrochoren. Sommige zaden kunnen makkelijk blijven drijven door luchtholten in de wand of een waterdichte wand en kunnen langs oevers tot ontkieming komen. Bij overstromingen komen de zaden verder landinwaarts terecht.
*Ombrohydrochoren. De verspreiding gebeurt door spatwater van opvallende regendruppels.
 
== Wateropname ==
Zaad kan actief en passief water opnemen. Bij sommige zaden kan door de gehele zaadhuid water opgenomen worden. Bij andere zaden zijn er speciale plekken in de zaadhuid. Soms moet de zaadhuid eerst beschadigd worden alvorens het zaad water kan opnemen. In deze fase is de wateropname passief. Met de opname van water begint de [[kieming]] en gaat het zaad als het nog kiemkrachtig is actief water opnemen.
 
== Culinair ==
 
Sommige zaden zijn eetbaar en worden gebruikt voor het verfraaien van onderandere [[Salade|salades]], broodjes zoals [[Pistolet|pistolets]] en [[Kaiserbroodje|kaiserbroodjes]]. Ook wordt er soms [[Plantaardige_oliePlantaardige olie|olie]] onttrokken van deze zaden. Enkele bekende eetbare zaden zijn:
 
* [[Sesam]]
* [[Maanzaad]]
 
== Externe links ==
*[http://seeds.eldoc.ub.rug.nl/root/ Rijksuniversiteit Groningen - Digitale zadenatlas] <!-- geraadpleegd op 7 april 2008 -->
 
Regel 80:
[[es:Semilla]]
[[et:Seeme]]
[[fa:بذر]]
[[fi:Siemen]]
[[fr:Graine]]
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.