Wikibooks

Leer jezelf ecologisch tuinieren/Plantkunde/Stengel: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Vorige wijzigingVolgende wijziging →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Vangelis (overleg | bijdragen)
36.473 bewerkingen
aanpassing
Vangelis (overleg | bijdragen)
36.473 bewerkingen
aanpassing
Regel 4:
 
== Algemeen ==
Een plantenstengel bestaat uit leden (internodiën) en knopen (nodiën). De knopen zijn vaak verdikt. Op de knopen van de stengel zitten de bladeren. Bij houtachtige gewassen zijn de twijgen bedekt met een kurklaagje. Omdat kurk geen lucht doorlaat zitten op het oppervlak van deze twijgen lenticellen, vergelijkbaar met huidmondjes bij bladeren, waardoor gasuitwisseling door de kurklaag heen toch mogelijk is. Ook kunnen er klieren op de stengel voorkomen, zoals bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Reuzenbalsemien|reuzenbalsemienReuzenbalsemien]] en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Vlier|vlierVlier]].
 
Aan de top van de stengel zit een groeipunt, dat bij kruidachtige planten in de vegetatieve fase van de plant bladeren vormt en in de generatieve fase bloemen. Bij houtachtige gewassen, zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Appel|appelAppel]] en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Peer|peerPeer]], zijn zowel bladknoppen (vegetatieve knoppen) als bloemknoppen (generatieve knoppen) aanwezig. In de oksels van de bladeren en aan het eind van de stengel zitten één of meer knoppen, die scheuten (nieuwe stengels met bladeren of bloemen) kunnen vormen. Zijn deze knoppen verdwenen of zwaar beschadigd dan kunnen uit zogenaamde slapende (adventief) knoppen weer nieuwe scheuten ontstaan. De stengel kan al of niet vertakt zijn.
<br />De onderkant van de stengel gaat over in de wortel. Soms is het moeilijk te zien of het een stengel of een wortel is. Wortels hebben echter nooit knopen. Stengels hebben altijd knopen met of zonder bladeren. Als er geen bladeren aanzitten zijn de bladlittekens nog wel te zien.
<br />Een stengel kan kruidachtig of verhout zijn. Bij bomen is de stam eigenlijk een sterk verhoute stengel met een sterke diktegroei.
Regel 12:
Bij boon komen bijvoorbeeld twee soorten rassen voor, namelijk die een korte stengel ([[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Sperzieboon|stambonen]]) vormen en die lange stengels (stokbonen) vormen.
[[Afbeelding:Mais_halmheffer.jpg|200px|right|thumb|kiemplant van suikermais]]
<br />Bij kieming ontwikkelt zich uit het zaad een plant. Het stengeldeel onder de zaadlobben wordt hypocotyl genoemd en het stengeldeel boven de zaadlobben epicotyl. Bij eenzaadlobbigen of monocotylen heet het onderste stengeldeel halmheffer, dat ervoor zorgt dat de kiemplant op de goede hoogte boven de grond komt. Bij dieper zaaien wordt de halmheffer langer. Bij knolgewassen, zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Koolrabi|koolrabiKoolrabi]] en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Koolraap|koolraapKoolraap]], is het hypocotyl sterk verdikt.
 
== Anatomie ==
[[Afbeelding:Stengel_Aardappel_dwarsdoorsnede.jpg|300px|left|thumb|dwarsdoorgesneden aardappelstengel]]De anatomie bestudeert de inwendige bouw van de plant. Bij eenzaadlobbigen of monocotylen komen de vaatbundels verspreid in de stengel voor. Hierdoor is geen secundaire diktegroei mogelijk. Bij tweezaadlobbigen of dicotylen zijn de vaatbundels ringvormig gerangschikt, waardoor secundaire dikte groei kan optreden. Bomen behoren dus altijd tot de tweezaadlobbigen. Op de foto bestaat de lichter gekleurde ring uit de vaatbundels. Bastvaten (floeem) vervoeren assimilatieproducten, met name suiker, en de houtvaten (xyleem) vervoeren water met daarin opgeloste voedingsstoffen. Alles wat binnen de ring van de vaatbundels ligt, noemt men het merg van de stengel en bestaat uit [[Leer jezelf ecologisch tuinieren../Plantkunde#Parenchym|parenchym]]. Aan de buitenkant van de stengel bevindt zich de opperhuid (epidermis).
 
== Vorm ==
De stengel kan rond, hoekig en geribd, gevleugeld, glad, hol of gevuld zijn. Ook kan de stengel al of niet behaard zijn en kunnen er stekels of doornen aan de stengel zitten. Een stekel, zoals bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Braam|braamBraam]], is een kegelvormig uitgroeisel van de opperhuid en is niet verbonden met het inwendige van de stengel of tak. Een doorn, zoals bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/BerberisZuurbes|berberisBerberis]], zit in de plaats van een blad (bladdoorn) of zoals bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Meidoorn|meidoornMeidoorn]], een tak (takdoorn) en is verbonden met het inwendige van de stengel.
De stengel kan zeer lang tot zeer kort zijn. Bij een zeer korte stengel wordt van een bladrozet gesproken.
De stengel kan zeer dun tot vele meters dik zijn. Vlezige stengels, zoals bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Asperge|aspergeAsperge]], worden als voedsel gebruikt. Bij cactussen wordt in het parenchymatisch weefsel van de verdikte stengel water opgeslagen.
De stengelleden kunnen gevuld of hol zijn. De knopen zijn altijd massief. Een voorbeeld van een plantensoort met holle stengelleden is [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Riet|rietRiet]], [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Witte dovenetel|witteWitte dovenetel]] en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Kalmoes|kalmoesKalmoes]]. Solitaire [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Bij|bijen]] leggen hun eitjes in afgestorven holle stengels. Van de stengel van kalmoes kan een fluitje gemaakt worden door de stengel onder twee knopen door te snijden en net boven de knoop met een scheermesje een kleine snede in de lengte richting te maken.
De stengel kan rechtop staan, maar ook kruipend zijn.
{|
|[[Image:Lathyrus odoratus gevleugelde stengel.jpg|200px|thumb|gevleugeldeGevleugelde stengel van lathyrus]]
|[[Afbeelding:Braam_gestekelde_stengel.jpg|130px|right|thumb|stekelsStekels bij braam]]
|[[Image:Taraxacum sect Ruderalia10 ies.jpg|130px|thumb|right|Holle stengel van de [[paardenbloemLeer jezelf ecologisch tuinieren/Molsla|Paardenbloem]]]]
|}
 
===Wortelstok===
[[Afbeelding:Veldbeemdgras.jpg|250px|right|thumb|left|veldbeemdgras met rizomen]]
Er komen ook ondergrondse stengels voor. [[Leer jezelf ecologisch tuinieren../Plantkunde#Wortel|Wortelstokken]] (rizomen) zijn ondergrondse, meestal horizontaal lopende, al of niet opgezwollen stengels. Er zijn enkele zeer hardnekkige onkruiden met wortelstokken zoals kweek en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Brandnetel|brandnetelBrandnetel]].
 
===Uitloper===
[[Afbeelding:Aardbei_uitlopers_Lambada.jpg|340px|right|thumb|aardbei uitlopers bij Lambada]] Bij sommige plantensoorten, zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Aardbei|aardbeiAardbei]], komen uitlopers voor. Aan het eind van de uitloper wordt weer een plant gevormd.
 
===Schijnstam===
Regel 42:
De groeiwijze kan monopodiaal of sympodiaal zijn.
<br />Bij een '''monopodiale''' groeiwijze wordt de stengel (stam) uit hetzelfde groeipunt (meristeem) gevormd en blijft hij dezelfde richting uitgroeien, zoals de stam van de meeste naaldbomen.
<br />Een '''sympodiale''' groeiwijze ontstaat doordat verschillende meristemen een beperkte groei hebben en telkens vervangen worden door een meristeem van een hogere (vertakkings)orde. Een voorbeeld hiervan is de stengel bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Tomaat|tomaatTomaat]] en de rizomen bij kweek.
<br />Bij grassen en granen worden spruiten gevormd. Door uitstoeling kan een plant uit vele spruiten bestaan. Een spruit bestaat uit dicht bij elkaar liggende knopen (knopenstapel), bladscheden en bladschijven. De bladscheden zorgen ervoor dat de spruit rechtop kan blijven staan. Bij het generatief worden van de spruit schuift de knopenstapel uit elkaar.
 
== Bloeistengel ==
Een bloeistengel wordt gevormd op het moment dat het groeipunt overgaat van vegetatief naar generatief. Een bloeistengel kan één of meer bloemen dragen. Bij planten met een bladrozet wordt een aparte bloeistengel gevormd. Bij grasachtigen, zoals gras en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Maïs|maïsMaïs]], schuiven de knopen uit elkaar door verlenging van de stengelleden en vormen zo een bloeistengel.
 
== Stengelknol==
[[Afbeelding:Zwarte_bonenluis_TuinboonStolonen_Aardappel.jpg|200px|right|thumb|zwarteStolonen bonenluisbij op tuinboonaardappel]]▼
[[Afbeelding:Stolonen_Aardappel.jpg|200px|right|thumb|stolonen bij aardappel]]Stengels zijn soms met reservevoedsel gevuld en worden dan stengelknollen genoemd. De ondergrondse stengel bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Aardappel|aardappelAardappel]] heet een stolon. Aan het eind van een stolon wordt de stengelknol, de aardappel, gevormd. De ogen op de aardappelknol zijn de knoppen van de stengel. De aardappelknol heeft een zogenaamde kiemrust d.w.z. dat een aardappelknol niet eerder uitloopt en nieuwe stengels vormt dan wanneer de kiemrust doorbroken is. Begin januari is de kiemrust doorbroken en kan de aardappel uitlopen. In het donker bewaarde aardappelen vormen dan door etiolementsgroei lange witte stengels en wortels.
Bij andere knolgewassen, zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Koolrabi|koolrabiKoolrabi]] en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/KnolraapRaap|knolraapKnolraap]], is het hypocotyl sterk verdikt en zit de knol bovengronds. Bij de [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Bonte krokusKrokus|krokusKrokus]] zit de verdikte hypocotyl onder de grond en wordt hij omgeven met een vlies.
 
== Bol ==
Regel 56 ⟶ 57:
 
== Klim- en slingerplanten ==
Er zijn planten die hun stengels ergens omheen winden, zoals bij [[HopLeer (plant)jezelf ecologisch tuinieren/Hop|Hop]] en stok[[boonLeer jezelf ecologisch tuinieren/De moestuin#Boon|Stokboon]] of zich met hun stengels ergens aan vast hechten met behulp van hechtwortels of hechtnapjes. [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Klimop|Klimop]] gebruikt beide mogelijkheden.
<br />De slingerende zoekbeweging van de stengeltop ontstaat doordat de ene kant van de stengel harder groeit dan de andere kant. Zodra de stengeltop ergens tegen aan komt, slingert de stengel zich er omheen en groeit daarlangs verder.
 
Regel 63 ⟶ 64:
<br />Sommige plantensoorten, zoals hop draaien hun stengels ergens rechtsom ((met de klok mee) heen, maar er zijn er ook, zoals stokboon, die linksomdraaien.
{| style="float:right;"
|[[Afbeelding:Hop.jpg|130px|right|thumb|rechtswindendeRechtswindende hop]]
|[[Afbeelding:Stokslaboon.jpg|180px|right|thumb|left|linkswindendeLinkswindende stokslaboon]]
|[[Afbeelding:Maisstengel_opgericht.jpg|210px|right|thumb|opgerichteOpgerichte maisstengel na legering]]
|}
 
== Beworteling ==
Planten kunnen vegetatief vermeerderd worden door middel van stengel- en scheut[[stekken|stek]]scheutstek. Als stengels op de grond liggen kunnen bij sommige plantensoorten zich op de knopen wortels vormen. Wortels die uit een stengel ontstaan worden adventief wortels genoemd.
 
==Parasitisme==
Hoewel de meeste parasitaire planten haustoriën op de wortels vormen, zijn er ook die door de stengel gevormde haustoriën hebben, zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Klein warkruid|kleinKlein warkruid]].
[[Afbeelding:Zwarte_bonenluis_Tuinboon.jpg|200px|right|thumb|Zwarte bonenluis op tuinboon]]
 
▲[[Afbeelding:Zwarte_bonenluis_Tuinboon.jpg|200px|right|thumb|zwarte bonenluis op tuinboon]]
== Stengelaantastingen ==
Er zijn verschillende schimmels, zoals voetziekten bij granen die de stengel kunnen aantasten.
<br />Insecten, zoals de [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Stengelboorder|stengelboorder]] bij maïs vreten binnenin de stengel. De top van de stengel is een geliefde plaats voor insecten die uit de stengel voedsel opzuigen ([[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Bladluis|bladluis]]). Zoals de [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Zwarte bonenluis|zwarte bonenluis]] bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Tuinboon|tuinboonTuinboon]].
 
== Signatuurleer ==
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.