Leer jezelf ecologisch tuinieren/Plantkunde/Bloem: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
imported>Steffie231
Tekst vervangen door "POEP"
Taketa (overleg | bijdragen)
k Wijzigingen door Steffie231 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door VolkovBot
Regel 1:
[[Image:Flores.gif|250px|thumb|Verschillende bloemen en bloeiwijzen]]
POEP
[[Afbeelding:Kievitsbloem.jpg|250px|thumb|Kievitsbloem ]]
[[Afbeelding:Aardbei_bloembodem_vlezig.jpg|250px|thumb|Vlezige bloembodem van aardbei; lengtedoorsnede]]
 
Een '''bloem''' is een deel van een [[planten|plant]], waarin de organen voor seksuele voortplanting bij elkaar staan. Lang niet alle planten hebben bloemen: bloemen zijn kenmerkend voor planten die tot de stam [[bedektzadigen|''Angiospermae'' of ''Magnoliophyta'']] (bedektzadigen of bloemdragende planten) behoren. Deze plantengroep omvat zeer uiteenlopende planten, van het nederige [[straatgras]] tot de omhoogrijzende [[paardenkastanje]].
 
Bloemen kunnen allerlei vormen en kleuren vertonen en zijn om die reden al sinds mensenheugenis geliefd als decoratie in huis en tuin. Bloemen vormen echter ook een belangrijk middel om plantensoorten te herkennen.
 
==Algemene opbouw==
 
Het volgende schema laat zien hoe de bloem is opgebouwd uit de bloemdelen.
{|border=0
|width=300px|[[Afbeelding:Flor.png|left|Schema van een bloem]]
|valign=top|
{|
|<br />bloemsteel (9)
|-
|[[bloembodem]] (3)
|-
|[[kroonblad]]en ook wel bloemblad genoemd (''petalen'') (5) en [[Kelk (bloem)|kelk]]bladen (''sepalen'') (8), samen het [[bloemdek]] (''perianth'')
|-
|[[meeldraden]] (''androecium'') bestaande uit helmdraad en helmhokjes (4)
|-
|[[stamper]] (7) - bestaande uit stijl (1) en stempel (6)
|-
|[[vruchtbeginsel]] (''gynoecium'') (2)
|}
|}
 
Niet alle onderdelen zijn bij elke bloem aanwezig. Sommige bloemen hebben geen kelkbladen of geen bloembladen ([[Noorse esdoorn]]), of zelfs in het geheel geen kelk- of bloembladen (bijvoorbeeld [[katje|wilgekatjes]]. Ook kunnen de bloembladen ontbreken, maar zijn er wel gekleurde kelkbladen, zoals bij de [[kievitsbloem]] en de [[bosanemoon]].
 
Soms is een '''bijkelk''' (epicalyx), een krans van kelkachtige blaadjes, aanwezig, die echter niet tot de kelk behoren. Een voorbeeld hiervan is de bijkelk van [[Muskuskaasjeskruid]], die bestaat uit drie lijn- tot lancetvormige blaadjes.
 
Een bloem, die òf stampers òf meeldraden (maar niet beide) heeft, is een éénslachtige bloem. Een bloem met alleen één of meer stampers is een vrouwelijke bloem; een bloem met alleen meeldraden is een mannelijke bloem. Bij windbestuivers zijn de bloemen vaak éénslachtig.
 
Een tweeslachtige bloem heeft zowel stampers als meeldraden.
 
Om de bouw van een bepaalde soort bloem op een beknopte wijze weer te geven wordt de [[bloemformule]] gebruikt aangevuld met het [[Bloemformule|bloemdiagram]].
 
=== De kroon ===
De kroonbladeren danken hun naam aan het feit dat ze helemaal bovenaan de bloem zitten, zodat het lijkt alsof het het kroontje van de bloem is.
 
Een kroonblad (bloemblad) bestaat uit de nagel (het smalle onderste gedeelte), de plaat (het brede, platte bovenste gedeelte) en soms een [[spoor (bloem)|spoor]] (cilindervormige uitzakking van het kroonblad, meestal met nectar). De kroon kan voorzien zijn van een ''honingmerk'', waardoor bijen en dergelijke worden aangelokt.
 
Bloemen kunnen enkelbloemig, halfgevuld en gevuld zijn. Als er twee kransen van bloembladen zijn, wordt van halfgevuld gesproken. Zijn er meer dan twee kransen van bloembladen dan wordt van gevuldbloemig gesproken.
 
De [[pioenroos]] is een voorbeeld van extreem gevulde bloemen. De [[Rozen|roos]], als snijbloem, is ook een duidelijk voorbeeld van een gevuldbloemige. Er zijn ook enkelbloemige [[cultivar|variëteiten]] van de roos, die wel in tuinen worden aangeplant. Er is ook een oud enkelbloemig ras 'Sepharin Drouin' dat heerlijk geurt en stekelloos is.
De [[hondsroos]] is een enkelbloemige wilde roos.
 
=== Meeldraden ===
Voor meer informatie over meeldraden, zie [[meeldraad]].
 
De meeldraden kunnen op diverse manieren opgesteld staan:
* epipetaal (meeldraden tegenover kelkbladen),
* episepaal (meeldraden tegenover kroonbladen),
* obdiplostemoon (binnenste krans van meeldraden tegenover kroonbladen en buitenste tegenover kelkbladen) of
* diplostemoon (binnenste krans van meeldraden tegenover kelkbladen en buitenste tegenover kroonbladen) ingeplant zijn.
De volgorde van rijping van de meeldraden kan
* centripetaal (van de buitenste naar de binnenste) of
* centrifugaal (van de binnenste naar de buitenste) zijn.
 
=== Stampers ===
De binnenste krans heeft één of meer stampers opgebouwd uit één of meer vruchtbladen (''carpel'') en vormt het vruchtbeginsel (''gynoecium'') met stijl en [[stempel (plant)|stempel]]. Ook kunnen er één of meer honingklieren (''nectarium'') aanwezig zijn.
 
Op de foto van de [[kievitsbloem]] (''Fritillaria meleagris''), boven, zijn twee bloembladen en een meeldraad verwijderd om een beter zicht te krijgen op de bloemonderdelen.
 
===Bloeiwijzen===
Bloemen groeien vaak samen in een [[bloeiwijze]], bijvoorbeeld in een [[aar (bloeiwijze)]], zoals bij [[graan|granen]], of in een scherm, zoals bij [[fluitenkruid]]. Soms zitten de bloemen zo dicht op elkaar, dat het lijkt alsof ze samen één bloem vormen. Dat is het geval bij samengesteldbloemigen, zoals de [[paardenbloem]] en de [[zonnebloem]]. Die bloeiwijze wordt gedetailleerd beschreven in het artikel over [[composietenfamilie|composieten]].
====Verlenging van bloeiperiode====
Sommige planten vormen direct zaad wanneer ze beginnen met bloeien. Hierdoor wordt alle energie van de plant in de zaadvorming gestoken en de bloemkopvorming vindt niet meer plaats. De bloemkoppen die zich heel klein in de oksels bevinden, kunnen zich dan niet meer ontwikkelen.
 
Als tijdig de oude bloemen van de planten worden verwijderd, kunnen deze veel langer bloeien. Bij de volgende planten is dit het geval:
 
* [[duizendblad]]
* [[aster]]
* klokjesbloem
* meisjesogen
* [[ridderspoor]]
* kogeldistel
* kokardebloem
* zonnekruid
* [[zonnebloem]]
* daglelie
* [[lupine]]
* vlambloem
* zonnehoed
* [[salie]]
 
== Bestuiving en bevruchting==
[[Afbeelding:Hemerocallis_zweefvliegen.jpg|250px|right|thumb|zweefvliegen op Hemerocallis]]
Bestuiving en bevruchting worden vaak door elkaar gehaald. Bestuiving kan leiden tot bevruchting maar dat hoeft niet. Na bestuiving moeten de spermacellen uit de [[meeldraad|stuifmeelkorrel]] via de stuifmeelbuis naar de eicel gebracht worden en moeten ze met elkaar versmelten. In de lucht zitten zeer veel verschillende stuifmeelkorrels en alleen een specifieke combinatie van stuifmeelkorrel en stempel geeft bevruchting. Dit voorkomt bij kruisbevruchters kruisbevruchting tussen soorten of nauw-verwante planten, zodat deze soort-echt blijven.
 
Er zijn verschillende barrières tegen kruisbevruchting tussen soorten. Deze kunnen door de bouw van de bloem komen, maar er zijn ook genetische barrières. Deze kunnen sporofytisch of gametofytisch van aard zijn. Gametofytisch: de reactie van het stuifmeel hangt af van het genotype van de haploïde kernen van het stuifmeel en het genotype van de moeder, waardoor de stuifmeelbuis al of niet kan uitgroeien. Sporofytisch: de reactie van het stuifmeel hangt niet af van het genotype van de haploïde kernen van het stuifmeel maar van het genotype van de vader en het genotype van de moeder. Eenslachtige bloemen aan aparte vrouwelijke en mannelijke planten geeft doorgaans een zeer goede bescherming. [[Afbeelding:Geranium_macrorrhizum_ongelijke_rijping_stempel_meeldraad.jpg|250px|right|thumb|rijpe meeldraden en onrijpe nog gesloten stempel van Geranium macrorrhizum]] Ook tweeslachtige bloemen kunnen kruisbevruchting tegen gaan, doordat het stuifmeel en de stamper niet tegelijk rijp zijn, zoals bij ''Geranium macrorhizum'' of doordat de helmhokjes van de meeldraden ver van de stamper verwijderd zijn.
Plantensoorten die afhankelijk zijn van bestuiving door insecten of dieren hebben hun bloemen daarop aangepast door felle kleuren, nectarproductie en/of sterk geuren. Bij bestuiving door insecten is vaak sprake van een speciale bloemvorm, waardoor bezoekende insecten gemakkelijk met stuifmeel in aanraking komen. Ook hebben bloemen soms een ingewikkelde bouw waardoor alleen een specifiek insect de bloem kan bestuiven, of lijken de bloemen op het betreffende insect waardoor het insect wil paren en zo de bloem bestuift.
Als voorbeeld van bestuiving door dieren is de [[Kolibries|kolibrie]] zeer bekend. Door de speciale bouw kan de kolibrie in de lucht stil blijven hangen.
 
[[Afbeelding:Hazelnoot_bloeiend.jpg|250px|right|thumb|mannelijke bloeiwijze windbestuiver]]
Op de foto de mannelijke bloeiwijze van de [[hazelaar|hazelnoot]]. Door de langwerpige, open vorm van de bloeiwijze wordt het stuifmeel makkelijk door de wind meegenomen.
 
== Bloemvorm ==
In de 18e eeuw plaatste [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]] bloemen in een schema, op basis van hun reproductie-organen. Dit schema is sinds lang verlaten. Er bestaan nu verschillende soorten indelingen. Zie hiervoor [[Planten|Plantae]].
[[Image:Syst-sex.jpg|270px|thumb|left|Schema van Linnaeus met de 24 klassen:<br>A: Monandria, B: Diandria, C: Triandria, D: Tetrandria
E: Pentandria, F: Hexandria, G: Heptandria, H: Octandria
I: Enneandria, K: Decandria, L: Dodecandria, M: Icosandria
N: Polyandria, O: Didynamia, P: Tetradynamia, Q: Monadelphia
R: Diadelphia, S: Polyadelphia, T: Syngenesia, U: Gynandria
V: Monoecia, X: Dioecia, Y: Polygamia, Z: Cryptogamia]]
De kroon kan regelmatig ([[eendagsbloem]]) of onregelmatig (''[[Zingiber]]'') zijn. Zijn beide helften bij een onregelmatige kroon gelijk dan wordt er van een zygomorfe kroon (''Zingiber'', [[erwt]]) gesproken. De kroonbladen kunnen vrij of vergroeid zijn. Vergroeide kroonbladen kunnen trechtervormig ([[aardappel]]), radvormig ([[Phlox]]), klokvormig ([[haagwinde]]), kroesvormig ([[dophei]]de), buisvormig [[tabak]]), tweelippig ([[witte dovenetel]]) of lintvormig ([[composietenfamilie]]) zijn. Ook kunnen de kelk- en kroonbladen ([[wilg|wilgenkatjes]]) of alleen de kroonbladen ([[iep]]) ontbreken.
 
=== Bijzondere vormen ===
Een '''[[cephalium]]''' of bloemhoofd, wordt gevonden op de top van cactussen van het geslacht ''[[Melocactus]]''. In dit bloemhoofd komen de echte bloemen en later de [[Vrucht (plant)|vruchten]] voor. Het bloemhoofd wordt in de loop van de tijd steeds groter.
 
== Bloemkleur ==
Een hele reeks van kleur[[pigment]]en zorgt voor de verschillende bloemkleuren. De meeste zijn [[anthocyaan|anthocyanen]], maar de fel gele kleuren zijn meestal [[flavonen]]. Ook komen [[carotenoïd]]e pigmenten voor. Het menselijk [[Menselijk oog|oog]] ziet echter andere [[kleur]]en dan een [[insecten]] oog. Insecten, met name [[Honingbij|bijen]], zien kleuren die het menselijk oog alleen onder [[ultraviolet]] [[licht]] kunnen zien. Zo zijn honingmerken voor het menselijk oog niet altijd zichtbaar, maar wel onder een [[UV-lamp]].
 
== Bloem bewegingen ==
=== Open en dichtgaan ===
[[Image:Blume mit Schmetterling und Biene 1uf.JPG|thumb|250px| Rudbeckia fulgida]]
Sommige bloemen gaan dicht als het donker wordt. Niet alle bloemen hebben het vermogen om open en dicht te gaan. De [[zonnebloem]] eenmaal open kan zich niet meer sluiten terwijl de [[paardenbloem]], ook een composiet, dit wel kan. De zonnebloem heeft wel de mogelijkheid om de bloem naar beneden te laten hangen en zo de bloempjes en later de ontwikkelende zaden tegen regen te beschermen.
 
Bloemen die dit vermogen wel hebben openen zich 's ochtends na het opkomen van de zon en sluiten 's avonds. Ook bij regenachtig weer zijn deze bloemen veelal gesloten. Aan de onderkant van de kelk en bloembladen, bij de aanhechting op de bloembodem, zit een zogenaamd scharnier dat deze bewegingen mogelijk maakt.
 
===Meedraaien met de zon===
Veel bloemen hebben het vermogen om met de zon mee te draaien, zodat het hart van de bloem altijd op de zon gericht is. 's Nachts draait de bloem dan terug. De zonnebloem is hier een goed voorbeeld van.
 
== Bloemaantasting ==
[[Afbeelding:Meidoorn_aangevretenknop.jpg|250px|right|thumb|door rups aangevreten bloemknop van meidoorn]]
Een bloem kan evenals een [[blad]] aangetast worden door ziekten en plagen.
 
* Er zijn [[schimmels]], zoals ''[[Botrytis]]'' ([[grauwe schimmel]]), die de bloemknop en kroonbladen kunnen aantasten. De schimmel die vruchtrot bij [[aardbei]] veroorzaakt, dringt tijdens de bloei de verdikte bloembodem al binnen, maar geeft pas later bij de vruchtvorming vruchtrot.
* [[Insecten]], zoals [[rups]]en vreten aan de bloemknop, maar ook zijn er insecten die het voedsel opzuigen, zoals [[Tripsen|thrips]].
* [[Virus (biologie)|Virussen]] kunnen worden overgebracht door aanraking van de bloem of via zuigende insecten. Een virus vermeerdert zich in de plant, hetgeen verkleuringen van de kroonbladen tot gevolg heeft. Bij de tulp geeft dit gestreepte bloemen. De beruchte [[tulp|tulpomanie]] was gebaseerd op viruszieke bloembollen.
 
==Bloemsymboliek==
De bloemkleur symboliseert bijv.
*geel - vrolijkheid en energie
*wit - rust en maagd
*rood - liefde en romantiek
*roze - liefde geboorte en feestelijk
*oranje - Nederland en Pasen
 
*rode [[roos]] - ik hou van je
*roze roos - je bent mijn geheime liefde
*gele roos - ik waardeer je vriendschap
*witte roos - onschuldige liefde
*witte en rode roos - voor altijd samen
*[[tulp]] - de perfecte liefde
*[[Leliefamilie|lelie]] - je bent lief
*[[gerbera]] - door jou wordt alles mooier
*[[dahlia]] - voor altijd de jouwe
*[[Bonte krokus|krokus]] - maak geen misbruik van me
*[[narcis]] - als ik bij jou ben, schijnt de zon altijd
*[[Lis|iris]] - jouw vriendschap betekent veel voor mij
*[[Orchideeënfamilie|orchidee]] - je bent mooi
*[[zonnebloem]] - je bent fantastisch
*[[anemoon]] - ik wil graag bij je zijn
*[[Chrysanthemum|chrysant]] - vriendschap
*gele chrysant - voorzichtige liefde
*witte chrysant - waarheid
*fresia - ik wil mijn vreugde met je delen
*rode [[anjer]] - onze liefde is zuiver en vurig
*[[hyacint (soort)|hyacint]] - je bent de enige die me werkelijk kent
*[[Margriet (geslacht)|margriet]] - je maakt me gelukkig
*[[klaproos]] - troost
 
==Bloemen als attribuut in de kunst==
Bloemen in de hand of als krans om het hoofd, en [[palmenfamilie|palm]]tak zijn attributen van de H. [[Dorothea van Cappadocië]]; drie bloemen, een zwaan en kartuizer [[habijt]] zijn attributen van [[Hugo van Lincoln]]. Bloesem, een krans van rozen, en [[crucifix]] zijn attributen van [[Lidwina]] van [[Schiedam]]
 
{{commonscat|Flowers}}
 
[[Categorie:bloemmorfologie]]
 
{{Link FA|de}}
{{Link FA|nah}}
 
[[ar:زهرة]]
[[ay:Panqara]]
[[az:Çiçək]]
[[bar:Bleame]]
[[bat-smg:Žėids]]
[[bg:Цвете]]
[[bo:མེ་ཏོག་]]
[[bs:Cvijet]]
[[ca:Flor]]
[[cr:ᐧᐋᐱᑯᓐ]]
[[cs:Květ]]
[[cy:Blodeuyn]]
[[da:Blomst]]
[[de:Blüte]]
[[el:Άνθος]]
[[en:Flower]]
[[eo:Floro]]
[[es:Flor]]
[[et:Õis]]
[[fa:گل (گیاه)]]
[[fi:Kukka]]
[[fr:Fleur]]
[[gd:Blàth]]
[[gl:Flor]]
[[gn:Yvoty]]
[[he:פרח]]
[[hi:पुष्प]]
[[hr:Cvijet]]
[[hsb:Kćenje]]
[[hu:Virág]]
[[id:Bunga]]
[[io:Floro]]
[[is:Blóm]]
[[it:Fiore]]
[[iu:ᐱᕈᖅᑐᓴᔭᖅ/piruqtusajaq]]
[[ja:花]]
[[jv:Kembang]]
[[ko:꽃]]
[[la:Flos]]
[[lt:Žiedas]]
[[lv:Zieds]]
[[mk:Цвет]]
[[ml:പൂവ്]]
[[mr:फूल]]
[[ms:Bunga]]
[[nah:Xōchitl]]
[[nds-nl:Bloeme]]
[[nn:Blome]]
[[no:Blomst]]
[[pdc:Blumm]]
[[pl:Kwiat]]
[[pt:Flor]]
[[qu:Tuktu]]
[[ro:Floare]]
[[ru:Цветок]]
[[sah:Чэчик]]
[[scn:Ciuri]]
[[sh:Cvijet]]
[[simple:Flower]]
[[sk:Kvet]]
[[sl:Cvet]]
[[sr:Цвет]]
[[su:Kembang]]
[[sv:Blomma]]
[[sw:Ua]]
[[ta:மலர்]]
[[te:పుష్పము]]
[[th:ดอกไม้]]
[[tr:Çiçek]]
[[uk:Квітка]]
[[ur:پھول]]
[[vec:Fior]]
[[vi:Hoa]]
[[yi:בלום]]
[[zh:花]]
[[zh-min-nan:Hoe]]
[[zh-yue:花]]
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.