Wikibooks

Sociale geschiedenis van Toscane (1300-1500)/Sociaal netwerk: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
Volgende wijziging →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Beetjedwars (overleg | bijdragen)
17.569 bewerkingen
Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Sociale geschiedenis van Toscane (1300-1500)}} <big>'''10. Sociale contacten'''</big> ==Contacten in huis== In het huis ontving men veel bezoek. Kinderen bezochten...'
 
Beetjedwars (overleg | bijdragen)
17.569 bewerkingen
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
{{Sociale geschiedenis van Toscane (1300-1500)}}
 
<big>'''109. SocialeSociaal contactennetwerk'''</big>
 
==Vrienden==
==Contacten in huis==
De welgestelden leefden graag samen met veel mensen, daarom leefden ze in meerkernengezinnen of uitgebreide gezinnen<ref>[[Sociale geschiedenis van de Renaissance/Bevolkingsopbouw#Gezinsgrootte|Gezinsgrootte.]]</ref> en hadden ze veel vrienden. In [[w:Toscane|Toscane]] stonden de vrienden doorgaans onder de verwanten (in Frankrijk stonden ze op ongeveer dezelfde hoogte). Elk gezin had een vriendenkring maar meestal onderhield men slechts met een handvol daarvan intieme betrekkingen.
In het huis ontving men veel bezoek. Kinderen bezochten hun grootouders, moeders bezochten hun getrouwde dochters, de verwanten (consortes) ontmoetten er elkaar. Elk klein voorval was daarvoor een aanleiding. Bij het geringste kwamen er ongeruste verwanten kijken of alles nog goed ging. Vrienden en buren ontmoetten elkaar, ze praatten met elkaar van deur tot deur en van raam tot raam. En als het niet zo'n mooi weer was, bezochten ze elkaar.
 
==Buren==
==Contacten tussen de gezinnen van hetzelfde geslacht==
Haast niets bleef voor de buren verborgen. De muren waren dun en de huizen stonden dicht bij elkaar. Zodra er wederzijdse sympathie was, werden de buren tot de vriendenkring gerekend. Omdat aanvankelijk de huizen van de welgestelden grensden aan de huizen van minder welgestelden, kon ook een handwerksman de vriend worden van een patriciër of een bankier.
De gezinnen maakten deel uit van een geslacht (waarvan de mannelijk lijn eenzelfde voorvader had). Deze gezinnen leefden vaak bij elkaar in de buurt.
*In [[w:Florence (stad)|Florence]] stonden de huizen van de grote, welgestelde gezinnen die tot hetzelfde geslacht behoorden, vaak dicht bij elkaar rondom een toren, een kerk of een pleintje.
*In [[w:Pisa (stad)|Pisa]] en [[w:Siena (stad)|Siena]] lagen de (versterkte) huizenblokken (castellari <ref>Zij boden in de veertiende eeuw nog steeds onderdak aan de voornaamste families.</ref>) van de gezinnen van een geslacht samen rondom een palazzo of een binnenplaats.
*In Siena, [[w:Genua (stad)|Genua]] en Florence woonden de gezinnen van de vooraanstaande geslachten in huizen die in dezelfde wijk stonden. In de veertiende eeuw hadden deze wijken elk hun eigen karakter.
*De boeren imiteerden de edelen: in sommige Toscaanse dorpen waren in de veertiende eeuw wijken die door een voorouder van het geslacht gesticht waren en waar de gezinnen bij elkaar bleef wonen
*Niet alleen de gezinnen van eenzelfde geslacht, maar ook cliëntèles en vriendenkringen neigden ernaar om bij elkaar in de buurt te gaan wonen.
 
==Peters en meters==
Armen konden meestal niet in de buurt van hun familie of vrienden blijven wonen. Zij hadden vaak een huurovereenkomst voor korte duur en verhuisden dan weer.
Vrienden of buren konden [[w:peterschap|peetoom]] of peettante van een pasgeboren kind worden. Daarmee werd deze 'peter' of 'meter' een verwant van de ouders. Een kinderrijk huis had een grote kring van deze peters en meters die zich op hun beurt ook weer met elkaar verbonden voelden. Zij hadden (ook als zij uit een maatschappelijk veel lager niveau kwamen) vrije toegang tot het huis.
 
==Wederzijds dienstbetoon==
==Andere mogelijkheden om contacten te sluiten==
Veel welgestelde [[w:Florence (stad)|Florentijnen]] zuchtten onder de belastingen die zij moesten betalen. En ze maakten zich zorgen om de politiek die vrijwel volkomen werd beheerst door maar een paar families, zoals de nogal dictatoriale [[w:Medici|Medici]]. Ze moesten oppassen dat ze geen vijanden maakten want ze liepen het gevaar dat ze [[w:verbanning|verbannen]] werden. Daarom wilden ze een uitgebreid netwerk van mensen om zich heen om zich te verzekeren van hulp tegen willekeur en tegenspoed. Men knoopte banden buiten het gezin aan om zich te verdedigen tegen het monster van de belastingen en tegen een overheid die een steeds grotere greep op hun leven probeerde te krijgen.
Er waren ook meer publieke structuren zoals parochies en wijkvergaderingen. In de parochiekerk werd er tussen de missen gepraat en er werden zaken gedaan<ref>Een van de redenen dat [[w:excommunicatie|excommunicatie]] zo erg was, was dat men zijn zakenpartners op deze manier kwijtraakte. Keith Thomas, Religion and the decline of magic.</ref>.
 
De verwanten stonden elkaar met raad en daad bij. Men ondernam voor elkaar stappen bij de autoriteiten of bij het gerecht en beslechtte geschillen. Men moest vrijgevig zijn en aan de naaste vrienden geschenken geven of geld lenen als ze daar om vroegen en ze alles toevertrouwen: plannen, gedachten, successen en mislukkingen. En met de buren en zelfs de wijkgenoten diende men op goede voet te staan, want die konden je wel eens een belastingverlaging bezorgen of met je meeleven. Men bezocht elkaar, ging bij elkaar eten, deed ontboezemingen aan elkaar, schreef elkaar brieven. En waarschijnlijk deed men ook wel eens alsof, want het ging in feite meestal om eigenbelang.
In de loggie (binnenplaatsen die in directe verbinding stonden met de straat) kon men bij elkaar komen om te praten, geschillen te beslechten en zaken te doen. Men ontving er ondergeschikten en pachters<ref>In Genua kon iedereen in sommige loggie komen.</ref>. In de loggie van de aristocraten begon men 's-ochtends al te praten, ook over publieke aangelegenheden.
 
==Cliëntèle==
In die loggie stonden banken waar de mannen elkaar 's-middags en 's-avonds konden ontmoeten als het mooi weer was. De castellari in Siena hadden pleintjes met banken. In Florence waren aan de straatzijde van de huizenblokken banken gemetseld, waar de buren 's-avonds een praatje kwamen maken. De mannen zouden (volgens [[w:Boccaccio|Boccaccio]]) op die bankjes over elkaars vrouwen spotten, schunnige taal uitslaan (volgens [[w:Sachetti|Sachetti]]) en klagen over hoe de man telkens maar weer het onderspit delft bij de vrouw.
De machtigen waren beschermheer van een [[w:cliënt (Oude Rome)|cliëntèle]]. De cliënten konden op aanbeveling van hun beschermheren baantjes, gunsten en belastingverlaging krijgen. Om vooruit te komen in het openbare leven had men echt een beschermheer nodig. De patriciërs werden daartoe overladen met verzoeken, smeekbedes, geschenken en vlijerijen. Ze werden behandeld als een imitatievader of -broer. Beschermheer zijn van een grote cliëntèle was vaak de basis van een politieke carrière in het Toscane van de veertiende en vijftiende eeuw.
 
==Gilden==
De welgestelden hadden vaak een woonkamer (sala) op de benedenverdieping voor de ontmoetingen buiten de privésfeer en voor de bijeenkomsten van de [[Sociale geschiedenis van de Renaissance/Sociaal netwerk#Brigate|brigate]]. Er stonden tafels, banken en krukjes, er waren 15-20 zitplaatsen. Handig was, dat in de nabij gelegen opslagruimte (volta) de wijn stond (doorgaans 600 liter rode en witte wijn).
Buiten het huis van het gezin vond men de wereld gevaarlijk. Er waren gestructureerde organisaties als broederschappen en [[w:Gilde (beroepsgroep)|gilden]] die het gezin konden vervangen.
 
==Groepsleven==
Verder zag de hele wijk elkaar bij de gemeenschappelijke waterput, bij de bakker, op het kerkplein en in de kroeg voor de mannen.
Italië was in deze periode zeer verstedelijkt <ref>Al in de late Oudheid was er een ontstedelijking begonnen die in de vroege Middeleeuwen doorzette. Door de feodalisering werd de toestand dermate onveilig dat de handel tot stilstand kwam. Hieronder leden de steden. Door de [[Sociale geschiedenis van de hoge Middeleeuwen/Volk#Godsvrede|Godsvrede]] verbeterde de toestand, de handel bloeide weer op en de steden werden belangrijker, door de invloed van de gilden, maar ook door de uitvinding van het buskruit. De macht van de steden werd groter ten koste van die van de adel en de geestelijkheid.</ref> en gesocialiseerd. Mensen wilden graag meedoen met informele groepen waarin men zich thuis kon voelen en die een afspiegeling van het gezin waren.
 
===Brigate===
Ook in de weelderige buitenverblijven van de aristocraten werden contacten gelegd.
Een 'brigata' was een groep gelijkgestemden met meestal een tamelijk informeel karakter. Een moderne naam zou 'team' kunnen zijn.
 
*Kinderen van dezelfde wijk speelden in groepen op straat, nog niet gescheiden door rang of stand. Loopjongens van de handwerkslieden of spelende kinderen vormden vriendengroepen met een hechte onderlinge band.
==Contacten tussen kinderen==
**Zo gingen brigate van de jongens op liefdespad, ze keken naar de meisjes, staken [[w:serenade|serenades]] af en genoten van een eventuele 'verovering'
In het Florence van de veertiende eeuw nam niemand er aanstoot aan dat de rijkeluiskinderen op straat met arme kinderen speelden. Zowel de meisjes als de jongens vormden groepen: brigate. Alleen kinderen van vorsten of koningen mochten daar niet aan meedoen.
**Groepen meisjes kwamen bij elkaar om te lachen en feest te vieren. Ze bleven elk jaar trouw naar het feest komen.
**Op het platteland leefden de herderinnetjes normalerwijze op grote afstand van elkaar in de velden, maar ze kwamen van tijd tot tijd bij elkaar om te kletsen.
**In de stad hadden die brigate soms een naam, eigen gewoonten, geheime rituelen en zelfs wel eens een uniform. Soms was er ook onderlinge rivaliteit. In 1420 waren er in Florence twee jeugdbendes die met elkaar slaags raakten.
*Florentijnse mannen trouwden meestal pas na hun 27ste of 28ste en soms pas na hun dertigste. Dan pas werd hen de verantwoordelijkheid over een gezin of een politieke carrière toevertrouwd. Dat gaf hen mogelijk een onbevredigd gevoel waardoor ze zich aangetrokken voelden tot bepaalde vormen van een gezelschapsleven in [[w:clan|clans]] en surrogaatgezinnen. Ook na hun huwelijk raakten mensen nog wel eens betrokken bij deze surrogaatgezinnen, vooral vrouwen, want ook moeders hadden hun brigata: ze gingen samen biechten of kletsen. Vrome vrouwen vormden brigate om heiligen te vereren. Als een vrouw verhuisde naar een andere stad, maar ook als ze een lange [[w:bedevaart|pelgrimstocht]] ging maken, sloot ze zich aan bij een brigata.
*Mensen met een zwervend leven zoals pelgrims, kooplieden, herders en zeelieden vormden ook brigate.
 
===Dobbelaars===
De kinderen gingen naar school, de meisjes net zo goed als de jongens<ref>In 1338 waren er al kinderen van beide geslachten in de scholen van Florence.</ref>. Het is niet bekend of die scholen gemengd waren, maar de kinderen sloten zich bij voorkeur aan bij groepen van hetzelfde geslacht, wellicht uit schaamte of uit gehoorzaamheid. De vriendschappen die op school of in de brigate werden aangeknoopt, duurden soms voort tot in de volwassen leeftijd.
Overal werd hartstochtelijk gedobbeld. Overdag maar vooral 's-nachts. Thuis, maar ook op kermissen en markten. Maar vooral heimelijk en in het duister, op verlaten markten, in de loggie (binnenpleinen die in verbinding met de straten stonden), in portieken voor de deuren van [[Sociale geschiedenis van de Renaissance/Het huis#Palazzi|palazzi]], in een hoekje van het plein of langs de rivieroevers, door mensen uit verschillende wijken, die elkaar niet kenden.
 
===Homoseksuelen===
==Contacten tussen jongeren==
[[w:Homoseksualiteit|Homoseksuelen]] doken nu eens hier en dan weer daar op. Net als de dobbelaars ontmoetten ze elkaar op ongemakkelijke plaatsen, soms in de kou en ze konden last krijgen van de politie.
Jongeren van adel of van de 'grote burgerij' (families die in de handel en [[w:magistraat|magistratuur]] zaten), konden zingen en dansen in de tuinen van hun buitenverblijven aan de rand van de stad. Daar konden ze ook [[w:schaken|schaken]], [[w:dammen|dammen]] en wandelen. Voor de jongemannen werden er jachtpartijen georganiseerd en als ze boven de achttien waren zelfs militaire expedities.
 
Homoseksualiteit kwam in de veertiende en vijftiende eeuw overal in Italië voor: in [[w:Napels (stad)|Napels]], [[w:Bologna (stad)|Bologna]], [[w:Venetië (stad)|Venetië]], [[w:Genua (stad)|Genua]], [[w:Siena (stad)|Siena]] maar speciaal in Florence zo blijkt uit de woedende preken van de Toscaanse predikers en uit de geschriften van [[w:Dante Alighieri|Dante]] (die ze opvoerde in 'de hel' van zijn boek [[w:De goddelijke komedie|"La Divina Commedia"]]). "Florenzer" noemden toentertijd de Duitsers een homoseksueel. De meeste homoseksuele contacten waren vluchtig en toevallig. De meeste mannen mochten voor hun dertigste niet trouwen en velen van hen bedreven de knapenliefde met jongens vanaf 8 jaar.
In de boerendorpen kwamen de jongemannen bij elkaar om schuine moppen te tappen en tegen elkaar op te scheppen.
 
Sint Antonius vond dat dit kwam doordat de ouders te week waren. Traditionele mannenzaken als politieke strijd en oorlog waren minder belangrijk geworden ten gunste van typisch vrouwelijke waarden als zachtheid, beleefdheid en genegenheid. De jongens kregen deze vrouwenzaken opgelegd omdat ze voornamelijk door vrouwen werden opgevoed en de man ofwel te oud was ofwel te vaak op reis.
Jongemannen (ook in de steden) vormden wel eens bendes met een naam en eigen rituelen. Ze schopten herrie en er waren vechtpartijen. Soms vormden die bendes een voedingsbodem voor sluimerende opstanden. In Florence maakte zich in 1381, na de terechtstelling van een [[w:Ghibellijnen|Ghibellijn]], een groep pubers (fanciulli) meester van het lijk, ze sleepten het mee naar hun honk, sneden de handen eraf en gingen daar dagenlang mee voetballen.
 
===Bendes===
Maar de meeste jongelui verdienden hun brood met werken. Zo maakten ze contact met de baas en zijn gezin en met de andere leerjongens in hun werkplaats of winkel. Soms woonden ze ook in de winkel. Na de [[w:pest (ziekte)|pestepidemie]] van 1348 verdienden ze goed (door het gebrek aan arbeidskrachten waren de lonen hoog) en van dat loon konden ze uitgaan en kleren kopen volgens de laatste mode. De jongens wilden de meisjes versieren. Hun brigate ondernamen 'liefdestochten' waarbij [[w:Serenade (muziekstuk)|serenades]] werden afgestoken en ze genoten van een eventuele 'verovering'. De jongelui gingen graag naar een van de vele feesten of spelen, ook daar konden ze sociale contacten leggen.
Mensen met een ontworteld en zwervend bestaan werden soms avonturier of struikrover. Ontworteld kon men raken door de langdurige oorlogen waarvoor men op de vlucht sloeg, of doordat men geplunderd was of een hoog losgeld had moeten betalen voor een gevangen genomen verwant. De bendeleden leefden samen in een soort kamp, waar ze dobbelden en hoeren deelden. Ze bouwden een vervangend gezin op, maar zonder de normen die bij het gezinsleven hoorden.
 
De jongens mochten meestal niet trouwen tot hun 27ste, 28ste. Dat zou de reden kunnen zijn dat sommigen van hen compensatie zochten in schuine moppen, in 'veroveringen' en zelfs in bendes.
 
==Ziekenbezoek==
[[File:St Agnes tending the sick.jpg|thumb|200px|left|St Agnes op ziekenbezoek, 1482]]
Volgens [[w:it:Alberti|Alberti]] was het een heilige plicht om de zieken te bezoeken en ze op te vrolijken. Het bed van de zieke werd daartoe vaak in de gastenslaapkamer op de begane grond gezet. De begane grond werd gebruikt voor het ontvangen van mensen die niet tot de privéwereld behoorden. De zieke lag dicht bij de buitendeur en daardoor kwamen er meer bezoekers. Het was natuurlijk ook handig om eventuele besmetting buiten het huis te houden, hoewel het niet is aangetoond dat het daarom gebeurde. Maar tijdens een pestepidemie, als de mensen doodsbang waren voor besmetting, ging men beslist niet op ziekenbezoek.
 
==Samen eten en drinken==
Samen eten en drinken was ook een manier om contacten te leggen. Men vierde van alles: dat er geoogst was, dat een zaak was beklonken, verjaardagen, huwelijken, dopen etcetera. Dan werd er in de woonkamer op de benedenverdieping een glas gedronken. De genodigden mochten vreemden meenemen. Wie naar de woonkamer op de eerste verdieping mocht voor een maaltijd, behoorde tot de intiemere vrienden. Als er een feest was met veel uiterlijk vertoon, mocht iedereen komen.
 
==Priester- en kunstschildersbezoek==
Priesters ontvingen hun parochianen royaal, het waren drinkebroers volgens de verhalen. En zelf werden ze ook weer vaak uitgenodigd, ze mochten dan aan het hoofd van de tafel gaan zitten met de heer des huizes rechts van hen aan de zijkant van de tafel en daarnaast weer zijn vrouw. Men ontving ook kunstschilders om hen opdracht te geven een schilderij te maken van henzelf of van een illustere voorvader.
 
==Logeren==
De aristocraten reisden veel voor zaken. Ze verhuisden vaak uit angst voor oorlogen, voor rondtrekkende soldatenbendes<ref>Na een oorlog werden de huursoldaten niet meer betaald. Ze konden of wilden vaak niet naar hun land en huis teruggaan en vormden bendes om al plunderend in hun levensonderhoud te voorzien. Dit was vaak een echte plaag. Dresen-Coenders, het verbond van heks en duivel.</ref> en als er een pestepidemie was<ref>Bij pestepidemieën verhuisden de rijke stedelingen zo veel mogelijk naar het platteland omdat de pest in de steden meer slachtoffers maakte. Op het platteland werden ze echter dikwijls aangevallen door de boeren, die bang waren dat die stedelingen de pest zouden meenemen. In de steden zelf werd vaak geplunderd en braken opstanden uit. Keith Thomas, Religion and the decline of magic.</ref>. Daarom overnachtten familieleden en vrienden vaak bij elkaar, soms weken lang. De welgestelden hadden in 1499 in Florence al logeerkamers. Ook eenvoudige mensen waren gastvrij. Ze hadden weliswaar geen logeerkamer, maar dan kreeg de gast een bed in een slaapkamer (waar meestal ook andere bedden in stonden). En als dat niet kon, mocht hij in een bed slapen samen met andere mensen. En bij de allerarmsten kregen hij een strozak om op te liggen, soms in de stal.
 
==Tot slot==
Verder waren er mogelijkheden tot sociale contacten bij een:
*[[Sociale geschiedenis van de Renaissance/Geboorte en opvoeding#Geboorte|Geboortefeest]].
*[[Sociale geschiedenis van de Renaissance/Huwelijk#Samenwonen|Bruiloftsfeest]].
*[[Sociale geschiedenis van de Renaissance/Ouderdom, ziekte en dood#Begrafenis|Begrafenisviering]].
*De eerste mis van een jonge priester uit de familie.
*Het tot ridder slaan van een jonge edele uit de familie.
 
==Noten==
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.