Leer jezelf ecologisch tuinieren/Lis: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Vangelis (overleg | bijdragen)
k Titel van Transwiki:Lis gewijzigd in Leer jezelf ecologisch tuinieren/Lis: tuinboek
Vangelis (overleg | bijdragen)
aanpassing
Regel 1:
__NOTOC__ __NOEDITSECTION__
{{zieook|voor het onderdeel van het menselijk oog, zie [[Iris (anatomie)]]}}
{{Leer jezelf ecologisch tuinieren|Afbeelding=Iris germanicus.JPG}}
{{Taxobox | type = plant
| naam = Lis
| afbeelding = Iris germanicus.JPG
| afbeeldingtekst = [[Hybride (biologie)|Hybride]] van ''Iris germanicus''
| rijk = ''[[Planten|Plantae]]'' (Planten)
| stam = ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
| klasse = ''[[Spermatopsida]]'' (Zaadplanten)
| clade1 = [[Bedektzadigen]]
| clade2 = [[Eenzaadlobbigen]]
| orde = ''[[Asparagales]]''
| familie = ''[[Iridaceae]]'' (Lissenfamilie)
| w-naam = ''Iris''
| taxon= [[Geslacht (biologie)|Geslacht]]
| auteur = [[L.]]
| datum = 1753
}}
'''Lis''' (''Iris'') is een [[geslacht (biologie)|geslacht]] uit de [[lissenfamilie]] (''Iridaceae''). Zowel het geslacht als de [[soort]]en worden in de volksmond iris genoemd. Het geslacht kent naast soorten ook vele [[cultivar]]s. Lissen worden al lang door de mens gebruikt. In de Egyptische piramiden zijn afbeeldingen van lissen te vinden, die stammen uit 1500 v.Chr.
 
'''Lis''' (''Iris'') is een [[geslacht (biologie)|geslacht]] uit de [[lissenfamilie]]Lissenfamilie (''Iridaceae''). Zowel het geslacht als de [[soort]]ensoorten worden in de volksmond irisIris genoemd. Het geslacht kent naast soorten ook vele [[cultivar]]scultivars. Lissen worden al lang door de mens gebruikt. In de Egyptische piramiden zijn afbeeldingen van lissen te vinden, die stammen uit 1500 v.Chr.
== Botanische beschrijving ==
 
=== Botanische beschrijving ===
De bloemen kunnen in kleur variëren van goudgeel, tot wit, blauw, lavendel en paars. Roze en abrikooskleurige irissen zijn gekweekt binnen sommige soorten.
 
De verschillende soorten lissen komen algemeen voor in de noordelijke gematigde klimaatzone. Alle irissen hebben lange stelen en bloemen met zes kroonbladeren, waarvan drie naar beneden wijzen en drie rechtop staan. Bij sommige kleinere soorten wijzen de kroonbladeren allemaal naar buiten. De meeste wilde lissen groeien uit een [[../Plantkunde/Wortel|wortelstok]], maar sommige soorten groeien vanuit een bol. Deze laatste soorten worden als cultuurgewas geteeld. Hierbij worden twee groepen onderscheiden:
* de Reticulatagroep (''[[w:Iris reticulata|Iris reticulata]]'' en ''[[w:Iris danfordiae|Iris danfordiae]]''). Deze groep omvat vroegbloeiende, laag blijvende soorten afkomstig uit Oost-Turkije, het westen van Perzië, de Kaukasus en Libanon.
* de Xiphiumgroep. Soorten uit deze groep komen voor in Spanje, Portugal en Noord-Afrika. Deze groep is het belangrijkste voor de [[sierteelt]]. Tot deze groep behoren onder meer de Hollandse irissen, die ontstaan zijn uit kruisingen tussen wilde irissoorten. Daarnaast worden Engelse en Spaanse irissen onderscheiden, maar die zijn van weinig belang voor de sierteelt.
 
== Soorten en ondersoorten ==
Dit geslacht kent de volgende soorten en ondersoorten:
*''[[w:Iris acoroides|Iris acoroides]]''
*''[[w:Iris acutiloba|Iris acutiloba]]''
*''[[w:Iris aequiloba|Iris aequiloba]]''
*''[[w:Iris albertii|Iris albertii]]''
*''[[w:Iris albicans|Iris albicans]]''
*''[[w:Iris albida|Iris albida]]''
*''[[w:Iris anguifuga|Iris anguifuga]]''
*''[[w:Iris aphylla|Iris aphylla]]''
*''[[w:Iris artica|Iris artica]]''
*''[[w:Iris atropurpurea|Iris atropurpurea]]''
*''[[w:Iris atrofusca|Iris atrofusca]]''
*''[[w:Iris attica|Iris attica]]''
*''[[w:Iris aucherii|Iris aucherii]]''
*''[[w:Iris aurea|Iris aurea]]''
*''[[w:Iris balkana|Iris balkana]]''
*''[[w:Iris barbatula|Iris barbatula]]''
*''[[w:Iris biglumis|Iris biglumis]]''
*''[[w:Iris bismarckiana|Iris bismarckiana]]''
*''[[w:Iris bloudowii|Iris bloudowii]]''
*''[[w:Iris bracteata|Iris bracteata]]''
*''[[w:Iris brevicaulis|Iris brevicaulis]]''
*''[[w:Iris bucharica|Iris bucharica]]''
*''[[w:Iris bulleyana|Iris bulleyana]]''
*''[[w:Iris caespitosa|Iris caespitosa]]''
*''[[w:Iris camillae|Iris camillae]]''
*''[[w:Iris chamaeiris|Iris chamaeiris]]''
*''[[w:Iris chinensis|Iris chinensis]]''
*''[[w:Iris chrysographes|Iris chrysographes]]''
*''[[w:Iris chrysophylla|Iris chrysophylla]]''
*''[[w:Iris collettii|Iris collettii]]''
*''[[w:Iris confusa|Iris confusa]]''
*''[[w:Iris cretensis|Iris cretensis]]''
*''[[w:Iris cristata|Iris cristata]]''
*''[[w:Iris croatica|Iris croatica]]''
*''[[w:Iris crocea|Iris crocea]]''
*''[[w:Iris cuprea|Iris cuprea]]''
*''[[w:Iris cycloglossa|Iris cycloglossa]]''
*''[[w:Iris danfordiae|Iris danfordiae]]''
*''[[w:Iris decora|Iris decora]]''
*''[[w:Iris delavayi|Iris delavayi]]''
*''[[w:Iris dichotoma|Iris dichotoma]]''
*''[[w:Iris douglasiana|Iris douglasiana]]''
*''[[w:Iris dykesii|Iris dykesii]]''
*''[[w:Iris ensata|Iris ensata]]''
*''[[w:Iris fernaldii|Iris fernaldii]]''
*''[[w:Iris flavissima|Iris flavissima]]''
*''[[Iris foetidissima|Iris foetidissima]]'' (Stinkende lis)
*''[[w:Iris foliosa|Iris foliosa]]''
*''[[w:Iris forrestii|Iris forrestii]]''
*''[[w:Iris fulva|Iris fulva]]''
*''[[w:Iris furcata|Iris furcata]]''
*''[[w:Iris germanica|Iris germanica]]'' (Blauwe lis)
*''[[w:Iris giganticaerulea|Iris giganticaerulea]]''
*''[[w:Iris gormanii|Iris gormanii]]''
*''[[w:Iris gracilipes|Iris gracilipes]]''
*''[[w:Iris graeberiana|Iris graeberiana]]''
*''[[w:Iris graminea|Iris graminea]]''
*''[[w:Iris grant|Iris grant]]''
*''[[w:Iris grossheimi|Iris grossheimi]]''
*''[[w:Iris hartwegii|Iris hartwegii]]''
*''[[w:Iris hermona|Iris hermona]]''
*''[[w:Iris hexagona|Iris hexagona]]''
*''[[w:Iris heylandiana|Iris heylandiana]]''
*''[[w:Iris histrioides|Iris histrioides]]''
*''[[w:Iris hoogiana|Iris hoogiana]]''
*''[[w:Iris hookeri|Iris hookeri]]''
*''[[w:Iris humilis|Iris humilis]]''
*''[[w:Iris iberica|Iris iberica]]''
*''[[w:Iris illyrica|Iris illyrica]]''
*''[[w:Iris imbricata|Iris imbricata]]''
*''[[w:Iris innominata|Iris innominata]]''
*''[[w:Iris ivanovae|Iris ivanovae]]''
*''[[w:Iris japonica|Iris japonica]]''
*''[[w:Iris jordana|Iris jordana]]''
*''[[w:Iris junonia|Iris junonia]]''
*''[[w:Iris kaempferi|Iris kaempferi]]''
*''[[w:Iris kashmiriana|Iris kashmiriana]]''
*''[[w:Iris klattii|Iris klattii]]''
*''[[w:Iris kolpakowskiana|Iris kolpakowskiana]]''
*''[[w:Iris koreana|Iris koreana]]''
*''[[w:Iris korolkowii|Iris korolkowii]]''
*''[[w:Iris kuschakewiczii|Iris kuschakewiczii]]''
*''[[w:Iris lactea|Iris lactea]]''
*''[[w:Iris lacustris|Iris lacustris]]''
*''[[w:Iris laevigata|Iris laevigata]]''
*''[[w:Iris landsdaleana|Iris landsdaleana]]''
*''[[w:Iris lazica|Iris lazica]]''
*''[[w:Iris lineata|Iris lineata]]''
*''[[w:Iris longipetala|Iris longipetala]]''
*''[[w:Iris lortetii|Iris lortetii]]''
*''[[../Iris lutescens|Iris lutescens]]''
*''[[w:Iris macrosiphon|Iris macrosiphon]]''
*''[[w:Iris magnifica|Iris magnifica]]''
*''[[w:Iris mariae|Iris mariae]]''
*''[[w:Iris marsica|Iris marsica]]''
*''[[w:Iris meda|Iris meda]]''
*''[[w:Iris milesii|Iris milesii]]''
*''[[w:Iris missouriensis|Iris missouriensis]]''
*''[[w:Iris munzii|Iris munzii]]''
*''[[w:Iris musulmanica|Iris musulmanica]]''
*''[[w:Iris nazarena|Iris nazarena]]''
*''[[w:Iris nelsonii|Iris nelsonii]]''
*''[[w:Iris nertschinskia|Iris nertschinskia]]''
*''[[w:Iris nigricans|Iris nigricans]]''
*''[[w:Iris ochroleuca|Iris ochroleuca]]''
*''[[w:Iris odaesanensis|Iris odaesanensis]]''
*''[[w:Iris orientalis|Iris orientalis]]''
*''[[w:Iris orjenii|Iris orjenii]]''
*''[[w:Iris pallida|Iris pallida]]''
*''[[w:Iris paradoxa|Iris paradoxa]]''
*''[[w:Iris perrieri|Iris perrieri]]''
*''[[w:Iris petrana|Iris petrana]]''
*''[[w:Iris potaninii|Iris potaninii]]''
*''[[w:Iris prismatica|Iris prismatica]]''
*''[[../Gele lis|Iris pseudacorus]]'' (Gele lis)
*''[[w:Iris pumila|Iris pumila]]''
*''[[w:Iris purdyi|Iris purdyi]]''
*''[[w:Iris reginae|Iris reginae]]''
*''[[w:Iris reichenbachii|Iris reichenbachii]]''
*''[[w:Iris reticulata|Iris reticulata]]''
*''[[w:Iris robusta|Iris robusta]]''
*''[[w:Iris rubescens|Iris rubescens]]''
*''[[w:Iris ruthenica|Iris ruthenica]]''
*''[[w:Iris sabina|Iris sabina]]''
*''[[w:Iris samariae|Iris samariae]]''
*''[[w:Iris sanguinea|Iris sanguinea]]''
*''[[w:Iris scariosa|Iris scariosa]]''
*''[[w:Iris schachtii|Iris schachtii]]''
*''[[w:Iris setosa|Iris setosa]]''
*''[[w:Iris sibirica|Iris sibirica]]''
*''[[w:Iris sintenisii|Iris sintenisii]]''
*''[[w:Iris speculatrix|Iris speculatrix]]''
*''[[w:Iris spuria|Iris spuria]]''
*''[[w:Iris stenophylla|Iris stenophylla]]''
*''[[w:Iris stolonifera|Iris stolonifera]]''
*''[[w:Iris suaveolens|Iris suaveolens]]''
*''[[w:Iris subbiflora|Iris subbiflora]]''
*''[[w:Iris tectorum|Iris tectorum]]''
*''[[w:Iris tenax|Iris tenax]]''
*''[[w:Iris tenuis|Iris tenuis]]''
*''[[w:Iris tenuissima|Iris tenuissima]]''
*''[[w:Iris tigridia|Iris tigridia]]''
*''[[w:Iris timofejewii|Iris timofejewii]]''
*''[[w:Iris tolmieana|Iris tolmieana]]''
*''[[w:Iris tridentata|Iris tridentata]]''
*''[[w:Iris unguicularis|Iris unguicularis]]''
*''[[w:Iris variegata|Iris variegata]]''
*''[[w:Iris verna|Iris verna]]''
*''[[w:Iris versicolor|Iris versicolor]]''
*''[[w:Iris vicaria|Iris vicaria]]''
*''[[w:Iris violacea|Iris violacea]]''
*''[[w:Iris virginica|Iris virginica]]''
*''[[w:Iris wattii|Iris wattii]]''
*''[[w:Iris wilsonii|Iris wilsonii]]''
*''[[w:Iris xiphium|Iris xiphium]]''
 
In Nederland en België komt alleen de [[../Gele lis|Gele lis]] (''Iris pseudacorus'') van nature voor.
 
{{commons|Iris}}
In Nederland en België komt alleen de [[Gele lis]] (''Iris pseudacorus'') van nature voor.
 
[[Categorie:Iridaceae|lis]]
 
{{sub}}
[[ar:سوسن]]
[[bat-smg:Ėrėsos]]
[[bg:Ирис (растение)]]
[[bo:ཕྱེ་ལེབ་མེ་ཏོག]]
[[ca:Iris (gènere)]]
[[cs:Kosatec]]
[[da:Iris-slægten]]
[[de:Schwertlilien]]
[[en:Iris (plant)]]
[[eo:Irido]]
[[es:Iris (planta)]]
[[et:Võhumõõk (perekond)]]
[[eu:Lirio]]
[[fr:Iris (genre végétal)]]
[[he:אירוס]]
[[hr:Perunika]]
[[hsb:Škleńčica]]
[[hu:Írisz (növény)]]
[[it:Iris (botanica)]]
[[ka:ზამბახი]]
[[ko:붓꽃속]]
[[ku:Pizîlaq]]
[[lt:Vilkdalgis]]
[[no:Iris (planteslekt)]]
[[pl:Kosaciec]]
[[pt:Iris (género)]]
[[ru:Ирис (растение)]]
[[sh:Perunika]]
[[sr:Перунике]]
[[sv:Irissläktet]]
[[tg:Савсан]]
[[uk:Півники]]
[[zh:鸢尾属]]
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.