Leer jezelf ecologisch tuinieren/Eik: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Lymantria (overleg | bijdragen)
k Wijzigingen door 82.92.162.139 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door ArthurBot
Regel 1:
{{Taxobox|type=plant
de Eikenboom
|naam= Eik
Grote bomen maken indruk en leven vaak honderden jaren. De inlandse eik is één van deze bomen. Graag gebruiken we hardhout – dat uit de tropische regenwouden komt – maar ook het hout van een eik is hardhout. Gelukkig is dit hout zeer kostbaar, zodat het mondjesmaat wordt gebruikt en de meeste eikenbomen gespaard blijven.
|afbeelding= Eik.jpg
Net als zijn andere hardhouten tegenpolen wordt ook de eik geacht bijzondere krachten te hebben en daarom was de eik vroeger het middelpunt van religieuze diensten. In de begintijd van het christendom probeerde men heidense gebruiken uit te roeien en ook Apostel Bonifatius heeft hieraan zijn steentje bijgedragen. Om te bewijzen dat de magische eik niet als woonplaats voor de goden dient laat hij een honderden jaren oud exemplaar vellen wat zeer onverstandig van hem is geweest!
|afbeeldingtekst= Vrijstaande eik
|rijk= [[Planten|''Plantae'']] (Planten)
|stam= ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
|klasse= ''[[Spermatopsida]]'' (Zaadplanten)
|clade1= [[Bedektzadigen]]
|clade2= [['nieuwe' Tweezaadlobbigen]]
|clade4= [[Fabiden]]
|orde= ''[[Fagales]]''
|familie= ''[[Fagaceae]]'' (Napjesdragersfamilie)
|taxon= [[geslacht (biologie)|geslacht]]
|w-naam= ''Quercus''
|auteur= [[Carolus Linnaeus|L.]]
|datum= 1753 }}
 
'''Eik''' (''Quercus'') is een geslacht van [[loofboom|loofbomen]]. Tot dit geslacht behoren zowel bladverliezende als altijd groenblijvende bomen. Wanneer we in het Nederlands over de '''eik''' spreken, hebben we het vooral over de [[zomereik]]. [[Eiken (hout)|Eikenhout]] wordt voor verschillende doeleinden gebruikt. In het algemeen is eiken sterk en hard, maar toch redelijk makkelijk te bewerken en af te werken.
De imposante bomen waren ook het middelpunt van het dorp, aan zijn voet spreekt men recht, komt samen en zit in de zinderende zomerhitte lekker rustig in zijn schaduw te klessebessen.
 
Op de wikipedia worden behandeld:
Maar dat is niet alles, de eik is een belangrijke speler in de voedselketen, de eikels gaan naar de varkens en in zijn schors schuilen veel torren en kevertjes, die op hun beurt als voedsel voor de vogels dienen.
Vandaar dat met het omzagen van de beruchte eik in Dokkum Bonifatius waarschijnlijk toch het kwaad over zich afriep, want we hebben allemaal op school geleerd wat er met hem is gebeurd!
 
* [[Amerikaanse witte eik]] (''Quercus alba'')
Meer respect voor imposante bomen betracht Ovidius een bekende dichter uit de oud Romeinse tijd. Rome is op zeven heuvels gesticht en hij maakte een gedicht op het eikenbos dat op een van de 7 heuvels staat, waarop Rome werd gesticht. Ovidius heeft dit bos onsterfelijk gemaakt met de volgende zinnen:
* [[Amerikaanse eik]] (''Quercus rubra'')
“Een heilig bos, schaduwrijk en besloten, vol eiken wiens kronen bijna de wolken aanraken, staat aan de basis van de heuvel Aventin. In het midden ontspringt een beek met kristalhelder water dat over een volledig met mos bedekte stam naar de dalen stroomt. Iedereen die dit bos binnengaat verzucht: "Dit hier moet de woonstee van een Godheid zijn”.
* [[Californische struikeik]] (''Quercus berberidifolia'')
* [[Donzige eik]] (''Quercus pubescens'')
* [[Hulsteik]] (''Quercus coccifera''); groenblijvende eik
* [[Japanse eik]] (''Quercus aliena'')
* [[Gezaagdbladige eik]] (''Quercus acutissima'')
* [[Gouden eik]] (''Quercus alnifolia'')
* [[Kurkeik]] (''Quercus suber'')
* [[Moeraseik]] (''Quercus palustris'')
* [[Moseik]] (''Quercus cerris'')
* [[Portugese eik]] (''Quercus faginea'')
* ''[[Quercus lusitanica]]''
* [[Steeneik]] (''Quercus ilex''); groenblijvende eik
* [[Tweekleurige eik]] (''Quercus bicolor'')
* [[Wintereik]] (''Quercus petraea'')
* [[Zomereik]] (''Quercus robur'')
 
De eik is voor het voortbestaan vooral afhankelijk van de [[Vlaamse gaai]] en van de [[Eekhoorn (dier)|eekhoorn]]. Een eikel valt niet ver van de boom en kan onder het bladerdak van de boom niet uitgroeien. Hij is dus aangewezen op dieren om de eikel verder van de boom te verplaatsen. Eekhoorns begraven voorraden eikels voor de winter. Als een eekhoorn omkomt of de voorraad niet of onvolledig aanspreekt of vergeet, is dat een ideale plaats voor de eikels om te kiemen.
Wie weet, misschien staat er in Rome nog steeds een van deze bomen, want eiken kunnen een zeer respectabele leeftijd bereiken.
Laten we eens proberen ons voor te stellen hoe een dergelijk bos eruit moet hebben gezien. Een bos vol immense woudreuzen met grillige stammen en hoog boven je een prachtig groen bladerdak dat beschermend ten hemel rijst (terras met 4 dakplatanen), op de grond liggen afgebroken takken die voor de kringloop (wederopstanding door dood) zorgen en plaats bieden aan vele mossen, schimmels en diertjes (beschaduwde rotstuin met klimop en varens). Van dit zachte dichte mostapijt gaat een bijzondere werking uit, ook wij nuchterlingen uit de 21 eeuw raken hierdoor geroerd. Dit is wat we voorstaan met de wens oerbossen terug te krijgen in Nederland. Het kunnen (op mooie zomerdagen) tempels worden voor onze broodnodige rust.
Nog steeds waarderen we de eik en zijn hout, gelukkig liggen de feestdagen in het verschiet en besef: de lekkerste wijn heeft liggen rijpen op een eikenhouten fust.
 
==Historie==
Marjan Sorgdrager
De eik werd regelmatig door de voorchristelijke voorvaderen in West-Europa gebruikt als [[boomheiligdom]]. Hiervan getuigt nog de [[Heilige Eik (Den Hout)|Heilige Eik]] van [[Den Hout]] (bij [[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]]).
Het woord eik is verwant aan het Indische ''igja'' dat verering betekent.
 
==Toxiciteit==
P.S.: De eik kan flinke afmetingen bereiken, maar wordt ook als vormboom aangeboden en kan zelfs een heg vormen door regelmatige snoei.
Zowel de bladeren als de eikels van de eik bevatten [[tannine]]s. Deze tannines kunnen op zich het maagdarmstelsel irriteren. In het lichaam worden zij omgezet tot [[pyrogallol]], een sterk bloedgif, dat [[hemolyse]] verwekt. [[Varken]]s zijn het minst gevoelig voor dit vergif en verdragen eikels goed. [[paard (dier)|Paard]]en, [[schaap|schapen]] en [[rund]]eren zijn zeer gevoelig. [[Hert]]en, [[wilde zwijn]]en en [[eekhoorn (soort)|eekhoorn]]s zijn er dol op. Eikels zijn giftig voor mensen, hoewel er indianenstammen waren die zich voornamelijk met eikels voedden door ze zo te bereiden dat de [[tannine]]s er grotendeels uit verwijderd werden.
 
==Parasieten==
Bureau Tuinleven. www.bureautuinleven.nl
De [[eikengalwesp]] ''(Cynips quercusfolii)'' legt op de onderkant van eikenbladeren 3 centimeter grote gele tot rode galappels. Er zijn vijftig verschillende galwespen die op de eik leven.
Het adres voor uw Publicatie, Lezing, Cursus of advies Info: 0522452333.
 
De [[bastaardsatijnvlinder]] legt in augustus haar eitjes op het blad bovenin de boom. De larven eten enkele weken van het groen van de eik en maken dan een gemeenschappelijk nest van [[spindraad|spindraden]] in de takken. Hierin overwinteren de larven. Als de eik weer blad krijgt, vreten zij zich vol totdat ze volgroeid zijn. Dit kan een behoorlijke aanslag betekenen voor de eik. De eik overleeft dit door in juli alle slapende knoppen te laten uitkomen.
 
==Fotogalerij==
<gallery>
Afbeelding:Quercus robur (xndr).jpg|Blad van de zomereik
Afbeelding:P3120079.JPG|Laan van groenblijvende eiken in [[Oak Alley Plantation]] langs de [[Mississippi (rivier)|Mississippi]] in de stad Vacherie, Louisiana. De bomen zijn geplant in het begin van de achttiende eeuw
Image:Eiken.jpg|Eikenbomen met coulissenwerking
Afbeelding:Liernu JPG01c.jpg|De grootste eik van de Lage Landen<ref>[http://users.telenet.be/sequoiadendron/dikkebomen.html Dikke bomen in België]</ref>
Afbeelding:Robin Hood Major Oak.jpg|De Major Oak, een zeer oude eik in [[Sherwood Forest]], volgens de verhalen de schuilplaats van [[Robin Hood]]
Image:Red-Pea gall Cynips divisa on Oak.JPG|Rode erwtengal (''Cynips divisa'')
</gallery>
 
{{bron|bronvermelding=
*Jan van de Kam, ''Natuur op z'n mooist'', p 50
}}
<references/>
 
== Externe links ==
Meest voorkomende soorten bomen:
* {{eFloras|1|127839 | Quercus }}
Ruwe berk (en Zachte berk ), de Zomer eik en de Beuk en de Amerikaanse eik.
* {{eFloras|2|127839 | Quercus }}
* {{eFloras|5|127839 | Quercus }}
* {{NCBI|3511|Quercus }}
 
{{ commonscat | Quercus }}
 
[[Categorie:Fagaceae]]
[[Categorie:Eik| ]]
 
[[an:Caxico]]
 
[[ang:Āc]]
Maart 2008:
[[ar:سنديان]]
changeblog, met changes aan de site, nieuwe onderdelen, aantal hits. Maar ook leuke gevonden nieuwe links. Nieuw: Hongaarse bomen en een oproep te helpen bij onbekende soorten. Per januari 8 soorten toegevoegd met 650 fotos. 3 juni Omvorming Hatertse en overasseltse vennen: kap 70 hectare bos .
[[ba:Имән]]
 
[[bar:Oach]]
Hoe herken je tot welke soort een boom behoort?
[[be:Дуб]]
Dit is een moeilijke vraag. Op allerlei manieren eigenlijk. Veel boeken hebben er uitgebreide sleutels en systemen voor. Vaak op grond van de bladeren. Ik probeer de afstreep-methode toe te passen: streep de makkelijk te herkennen dingen weg en kijk wat je overhoudt. Dat werkt veel sneller en makkelijker. Uiteindelijk blijft er soms dan wel een stuk over waar je het blad moet bekijken en vergelijken, maar dat is dan beperkt. Ik probeer dat ook foto-grafisch te houden: kijk naar een foto en vergelijk. Ik ga niet met ingewikkelde termen gooien (bladen gewimperd of gevederd) als dat niet echt hoeft.
[[bg:Дъб]]
 
[[br:Derv]]
Ik bied vier manieren om een boom op te zoeken:
[[ca:Roure]]
0. De bos-bomen-sleutel. Wanneer je boom in een bos staat begin dan hier. Lang niet alle soorten staan hier in, maar wel de meest voorkomende soorten bomen in het bos. Zowel grote bomen als veel voorkomende grote struiken.
[[chr:ᏧᏍᎦ]]
1. Een afstreep sleutel (hier [direct onder] beginnen als je geen idee hebt welke soort een boom zou kunnen zijn.)
[[cs:Dub]]
2. bladeren: ik heb een tweedelige blad sleutel: een logisch deel en een deel met vooral foto's van bladeren.
[[cv:Юман]]
3. Door foto's van bloemen, of vruchten. Geen sleutels hier, alleen foto's om te herkennen.
[[cy:Derwen]]
4. Namen. Hier staan boom-soorten per familie. Dit leid je naar pagina's die per bomen-genus (eik-genus bijvoorbeeld) en/of soort foto's laten zien. Als je dat wilt kan dat ook via een alfabetische bomen lijst.
[[da:Eg]]
Kijk tot slot ook eens op de extra-pagina's rechts boven in het kader.
[[de:Eichen]]
 
[[el:Βελανιδιά]]
 
[[eml:Quérza]]
Help deze site te verbeteren: zie hier! Rapporteer in ieder geval fouten svp.
[[en:Oak]]
 
[[eo:Kverko]]
 
[[es:Roble]]
Afstreep sleutel.
[[eu:Haritz]]
 
[[fa:بلوط]]
1. Witte schors | 2. Grijze schors | 3. Camouflage schors | 4. Elzenproppen | 5. Rode bladeren | 6. Vleugeltjes | 7. Balletjes | 8. Groene ronde bonen | 9. Bruine platte bonen | 10. Takken en blad als slierten | 11. vruchten slierten | 12. Zuil-boom | 13. Makkelijke vruchten
[[fi:Tammet]]
 
[[fr:Chêne]]
 
[[gl:Carballo (árbore)]]
Omdat je sommige bomen in een oogopslag herkent is het niet nodig de boom uitgebreid te omschrijven. We beginnen daarom met soorten die je makkelijk herkent:
[[he:אלון]]
 
[[hi:शाहबलूत]]
 
[[hr:Hrast]]
0. Dit is een sleutel van Nederlandse loofbomen
[[hsb:Dub]]
bomen met bladeren en geen naalden of andere vormen van niet-bladeren. Ik beschrijf een viertal niet-loofbomen bij de gymnospermen (naaktzadigen of bomen zonder vruchtbeginsel rond het zaad): Grove den, Larix, Taxus en Metasequoia. Later volgt meer.
[[ht:Chèn]]
Dit is ook geen sleutel van struiken . Ik beschouw iets als een boom als het hoger dan een meter of 10 kan worden. Ik beschrijf kort wat soorten heel vaak voorkomende struiken die kleine bomen kunnen worden: de vlier, de meidoorn de hazelnoot, de hulst en fluweelboom en gladde sumac (die laatste twee zie je vaak in tuinen).
[[hu:Tölgy]]
 
[[ia:Quercus]]
 
[[id:Ek]]
1. Gladde en witte schors.
[[it:Quercus]]
 
[[ja:オーク]]
De schors is (soms glad) en wit, vaak met slierten die loshangen: Berk. berkfamilie
[[ka:მუხა]]
 
[[ko:참나무]]
 
[[kw:Derow]]
 
[[la:Quercus]]
 
[[lb:Eechen]]
 
[[li:Eik]]
 
[[lt:Ąžuolas]]
 
[[lv:Ozoli]]
 
[[nah:Teōcuahuitl]]
 
[[nds-nl:Eek (boom)]]
2. De schors is wittig/grijzig
[[nn:Eik]]
maar het lijkt geen Berk: Abeel/Populier. populierfamilie
[[no:Eikeslekten]]
 
[[nrm:Tchêne]]
 
[[oc:Quercus]]
 
[[pl:Dąb]]
 
[[pt:Carvalho]]
 
[[ro:Quercus]]
 
[[ru:Дуб]]
 
[[simple:Oak]]
 
[[sk:Dub]]
 
[[sl:Hrast]]
 
[[sr:Храст]]
3. De schors lijkt wel een camouflage-stof
[[sv:Eksläktet]]
van een legerbroek: bleek groene plekken waar de schors is afgebladderd: Plataan.
[[tr:Meşe]]
De plataan heeft hele grote brede bladeren zoals het blad in de vlag van Canada.
[[uk:Дуб]]
De eucalyptus heeft ook een dergelijke bast, maar die komt in Nederland nauwelijks voor. Heeft de boom lange smalle blaadjes, zoals een wilg kan het een eucalyptus zijn. Die wordt hier (nog) niet beschreven.
[[vls:Êke]]
 
[[wa:Tchinne (åbe)]]
 
[[yi:דעמב]]
 
[[zh:櫟屬]]
 
 
 
 
 
4. Elsenproppen
 
De boom heeft zwarte ronde katjes (oude katjes van vorig jaar, deze lijken op hele kleine dennenappels) of hele groene ronde katjes (dezelfde maar dan groen) -> Het is waarschijnlijk een soort Els. elsfamilie . Sommige essen hebben iets dat lijkt op balletjes, ze zijn zwart en zitten in trosjes bijeen: ook in de winter. Dit zijn gedroogde resten van de bloem. Bij elzen zijn het meer alleenzittende bolletjes en Elzen hebben ook daarnaast katjes: hangende "rolletjes". Bij Essen meer trosjes en geen katjes.
 
 
 
 
 
 
 
 
5. De boom heeft rode bladeren
(in de zomer).
Dit kan van alles zijn, want er zijn veel cultivars (gekweekte soorten bomen) die rode bladeren hebben. Maar waarschijnlijk is het een van deze:
 
hele grote boom: Rode Beuk
 
middelgrote boom: sommige Esdoorns hebben rode bladeren van onder maar groen aan de bovenkant, de Japanse esdoorn heeft soms rode bladeren. Er zijn ook echte rode esdoorns -> Esdoorn, zie de esdoornfamilie bij de gewone Esdoorn en Noorse esdoorn.
 
vrij kleine boom, net groter dan een struik: Kerspruim, Prunus cerasifera of Cherry Plum
 
Lambertusnoot, een hazelaar met rode bladeren: een grote struik met grote hartvormige getande bladeren.
Het spreekt voor zich dat een Rode beuk ook klein kan zijn als hij jong is. Je moet bij dit item dus gaan kijken bij de soort of hij qua bladvorm erop lijkt of niet.
 
 
6. Vleugeltjes
 
De boom heeft vruchten in de vorm van "vleugeltjes" :
Het is of een soort es of een soort esdoorn (dat zijn twee verschillende families).
 
 
 
 
 
 
De esdoorn
heeft grote alleenstaande bladeren zoals de plataan (foto links) terwijl de es samengestelde bladeren heeft (foto rechts).
 
 
 
 
 
 
 
In Portugal heb ik ook een acacia-achtige ( leguminosa ) gezien met dergelijke vleugeltjes-vruchten: maar nooit in Nederland.
 
7. Balletjes
 
De boom heeft vruchten in de vorm van een balletje met stekels of uitsteeksels erop:
 
Tamme kastanje of Paardenkastanje
(dit zijn twee soorten die geen familie van elkaar zijn, maar toevallig allebei kastanje heten in het Nederlands).
Sommige essen hebben iets dat lijkt op balletjes, ze zijn zwart en zitten in trosjes bijeen: ook in de winter. Dit zijn gedroogde resten van de bloem.
Plataan . Makkelijk te herkennen aan het blad en de "camouflage" stam.
 
 
 
 
 
 
Amberboom of Sweetgum .
Dit is een Amerikaanse boom die bijvoorbeeld in Nijmegen veel is aangeplant. Hij lijkt qua bladeren op een Esdoorn maar heeft geen vruchten met vleugels, maar in de vorm van een balletje met puntjes (zoals de plataan).
 
 
 
 
8. De boom heeft ronde groene bonen
(grote of hele grote) als vruchten: Trompetboom
 
 
 
 
 
 
 
 
9. De boom heeft bruine platte spersie-bonen
als vrucht:
Witte Acacia (samengesteld blad en lange gepaarde doorns op de takken) of
andere leguminosa zoals christusdoorn (met of zonder doorns) of doodsbeenderen boom (de vorm van de takken lijkt op beenderen zegt men) of nog andere soorten.
Op de foto de grote gedraaide peulen van de Christusdoorn versus de kleinere van de Witte Acacia.
 
 
10. De boom heeft takken en bladeren die in slierten naar beneden hangen
Ruwe Berk uit de berkfamilie , te herkennen aan zijn witte bast.
Treurwilg, met smalle lange blaadjes.
 
 
 
 
 
 
 
 
Andere cultivar van een soort die normaal niet "treurt" maar zo is gekweekt dat hij dat nu wel doet. Er zijn berken en ook andere families met zulke cultivars.
 
 
11. De boom heeft vruchten in lange slierten
naar beneden hangen: vleugelnoot
 
 
 
 
 
 
 
 
12. De boom heeft de vorm van een zuil
Als hij heel hoog is vaak een Italiaanse populier .
 
 
 
 
 
 
 
 
Het kan ook een cultivar Eik zijn (deze vind ik echt heel lelijk, omdat een niet-cultivar Eik zo een mooie boom is).
 
 
 
 
 
 
 
 
Het kan ook een andere cultivar zijn. Een "bijna zuil" boom is soms ook de haagbeuk, die staat erg veel in de Weezenhof in Nijmegen.
 
13. Voor de hand liggende vruchten
Dit is meestal heel flauw en voor de hand liggend. Maar toch is de vrucht vaak de enige methode om te zien wat voor een soort een boom is (als je zelf geen beroeps-tuinman bent). Met name de Peren en Appels en Kersen worden door biologen beschouwd als onmogelijk te determineren, los van het fruit. Deze zijn al zo lang gekweekt met zoveel variëteiten dat er ontelbare vormen van zijn.
 
 
Heeft hij noten: meestal een walnoot
Heeft hij eikels: een eik
Heeft hij beukennootjes: een beuk
Heeft hij kastanjes: een Tamme kastanje of Paardenkastanje
Heeft hij appels.. appel
Heeft hij peren Peer
Heeft hij kersen... prunusfamilie
Heeft hij een soort kleine ronde appeltjes. Dat is moelijker: Vaak soorten meelbessen en dergelijke: weet ik niet.
Hij heeft een soort licht-groene lampionnetjes-vruchten: pagodeboom (honingboom)
 
 
 
14. Hij zit er niet bij.
Wanneer de boom niet is gedetermineerd aan de hand van de bovenstaande punten zit je of in een jaargetijde waarbij sommige makkelijke kenmerken niet aanwezig zijn bij een soort (de kastanje heeft in de lente geen kastanjes bijvoorbeeld), of je hebt een soort die niet voorkomt in de bovenstaande sleutel. Voordat je de blad-sleutel induikt kun je nu beter even checken of de boom toevallig tot de volgende soorten behoort:
Het blad is scheef: een Iep (Olm).
Het blad is heel smal en vrij lang, maar toch vrij klein: wilg.
De bast is vrij glad, de boom heel groot met vrij kleine bladeren: Beuk.
De bladeren zijn gelobd: Eik.
Bladsleutel
 
Als de dertien punten van de afstreep sleutel hierboven niet werken, moet je op een andere manier kijken wat voor een boom het is. Vaak is dat door naar de vorm van het blad en de boom te kijken. Op deze manier is het vaak mogelijk te ontdekken tot welke familie de boom behoort.
 
Vaak zal dit echter ook niet lukken: hoewel planten en bomengidsen, en zelfs de flora dit nooit vermelden. Ik ken een aantal bomengidsen, en deze zijn vaak onvolledig en hier en daar foutief (en je weet nooit waar), maar nooit vertellen ze wat er niet instaat en waarom. Daarom een hart onder de riem: het is heel gewoon als je er soms niet precies achter komt wat voor een soort een boom is.
 
Verwacht dus niet dat het determineren op basis van een blad altijd lukt:
- Bij sommige families zijn er weliswaar enkele soorten, maar er zijn allerlei tussenvormen. In praktijk is het moeilijk te bepalen wat een specifieke boom is. Dit is vaak het geval bij de Eik, Berk, sommige Populieren, sommige Linden, Elzen.
- Bij sommige families is het verschil tussen soorten zo miniem dat je er met bladeren niet komt. Dan moeten er onderdeeltjes van bladeren of bloemen/vruchten worden bekeken. Dan kun je dus alleen wanneer een boom bloeit zeggen wat het precies is. Bijvoorbeeld bij Iepen en sommige Linden.
- Bij sommige bomen zijn er heel veel buitenlandse soorten aangeplant in Tuinen en langs wegen in parken etc. Als een familie heel veel soorten heeft wordt het dan heel moeilijk. Bijvoorbeeld bij Esdoorns, en Essen. Deze staan dan niet in Europese boom-gidsen. Je kunt op deze site via de links pagina op Amerikaanse sites verder zoeken.
- Bij sommige soorten wemelt het van de cultivars. Dat maakt het ook heel moeilijk. Hier staat een lijst van cultivars om een idee te geven hoeveel er zijn (en die lijst is ook nie volledig).
 
Maar niet geschoten is altijd mis, dus hier komt de Ga naar de bladsleutel.
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.