|
__NOTOC__ __NOEDITSECTION__
{{Taxobox
{{Leer jezelf ecologisch tuinieren|Afbeelding=Panicum miliaceum0.jpg}}
| type= plant
| naam= Gierst
| afbeelding= Panicum miliaceum0.jpg
| afbeeldingtekst= ''Panicum miliaceum''
| rijk= ''[[Planten|Plantae]]'' (Planten)
| stam= ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
| klasse= ''[[Spermatopsida]]'' (Zaadplanten)
| clade1= [[Bedektzadigen]]
| clade2= [[Eenzaadlobbigen]]
| clade4= [[Commeliniden]]
| orde= ''[[Poales]]''
| familie= ''[[Poaceae]]'' (Grassenfamilie)
| taxon= [[Geslacht (biologie)|Geslacht]]
| w-naam= ''Panicum''
| auteur= [[L.]]
| datum= 1753
| afbeeldingII = Hirsekoerner.jpg
| afbeeldingIItekst = ''Panicum miliaceum''
| afbeeldingIII = Illustration Panicum miliaceum0.jpg
}}
[[Bestand:Sorghum.jpg|242px|thumb|Sorghum]]
[[Bestand:Setaria italica0.jpg|242px|thumb|Trosgierst]]
[[Bestand:Grain millet, early grain fill, Tifton, 7-3-02.jpg|242px|thumb|Parelgierst]]
'''Gierst''' (''Panicum'') is een groep van [[graan]]gewassengraangewassen met kleine korrels, die tot de [[grassenfamilie../Grassenfamilie|Grassenfamilie]] behoren. Meestal wordt echter met gierst de soort ''Panicum miliaceum'' bedoeld. De korrelopbrengst per ha is ongeveer 700 kg.
Verschillende gierstsoorten werden al in het vroege [[w:neolithicum|neolithicum]] in [[China]] verbouwd; er zijn sporen gevonden van gierstteelt uit 8300-6700 v.Chr. In die tijd kwam gierstteelt vaker voor dan rijst. Gierst werd vroeger ook in Europa als voedsel gebruikt. In vele gebieden van Afrika en Azië zijn de verschillende gierstsoorten het belangrijkste voedingsmiddel. [[../Pluimgierst|Pluimgierst]] behoort tot de vroegste in Nederland aangetroffen cultuurgewassen; op de [[w:raatakkers|raatakkers]] (ook wel bekend als 'celtic fields') werd deze gierstsoort al vóór het begin van de jaartelling verbouwd.
De korrels zijn [[gluten]]vrijglutenvrij en bestaan bij de meeste gierstsoorten voor 60 tot 80 % uit [[koolhydraat|koolhydraten]], 6 tot 20 % [[proteïne|eiwit]] met belangrijke [[aminozuur|aminozuren]] en 1 tot 6 % [[vet]].
=== Verteerbaarheid ===
Gierst en [[sorghum../Sorghum|Sorghum]] bevatten meer onverteerbare stoffen ([[w:phytinezuur|phytinezuur]], [[w:oxaalzuur|oxaalzuur]], [[w:kiezelzuur|kiezelzuur]]) dan andere graansoorten die gebruikt worden voor volkorenbrood. Omdat ongepelde gierst bitter smaakt is het beter deze graansoort niet in volkoren te verwerken.
=== Gebruik ===
De gepelde gierstkorrel kan net zoals [[Kookboek/Rijst|rijst]] gegeten worden. Parelgierst wordt het meeste gegeten als [[Kookboek/Couscous|couscous]]. Gierst wordt ook verwerkt tot meel, [[Kookboek/Griesmeel|griesmeel]], vlokken en [[w:Popcorn (voedsel)|popcorn]]. Ook wordt het, evenals [[vogelzaad]], gebruikt als vulling voor [[w:jongleren|jongleerballetjes]].
=== Vezel ===
Van gierst wordt naast de [[zaad (planten)../Plantkunde/Zaad|zaden]] ook de [[../Plantkunde/Stengel|stengel]] voor het winnen van vezel gebruikt.
=== Belangrijkste soortenSoorten ===
<gallery>
De belangrijkste soorten zijn:
Bestand:Hirsekoerner.jpg|[[../Pluimgierst|Pluimgierst]] ''(Panicum miliaceum)''
* Pluimgierst
Bestand:afbeelding gezocht|[[../Zuid-Afrikaanse gierst|Zuid-Afrikaanse gierst]] (''Panicum schinzii'')
* Parelgierst
</gallery>
Nog niet beschreven soorten:
* Trosgierst
▲* [[w:Vingergierst |Vingergierst]]
* [[w:Kale gierst|Kale gierst]] (''Panicum dichotomiflorum'')
* [[w:Draadgierst|Draadgierst]] (''Panicum capillare'')
[[../Sorghum|Sorghum]] en [[teff../Teff|Teff]] zijn granen met kleine korrels, die door sommigen tot de giersten worden gerekend en door anderen niet.
{{Commonscat|Panicum}}
== Soorten ==
: 1. ''[[Sorghum bicolor]]'' (L., Moench), wordt ook sorgo, durra, kafferkoren, kafir genoemd
: 2. ''Panicum''
:: 2a. ''[[Panicum hirticaule]]'' (J. Presl), Sowigierst
:: 2b. ''[[Panicum miliaceum]]'' (L.), Gierst of Pluimgierst, ook: Gele- of Goudgierst (engl.: proso millet)
:: 2c. ''[[Panicum sumatrense]]'' (Roth), Kutkigierst
: 3. ''[[Setaria italica]]'' (L., P. Beauv.), Trosgierst of Vogelgierst (engl.: foxtail millet)
: 4. ''[[Pennisetum glaucum]]'' (L.) R. Br., Parelgierst (engl.: pearl millet)
: 5. ''[[Paspalum scrobiculatum]]'' (L.), Kodogierst
: 6. ''[[Echinochloa esculenta]]'' (A. Braun), H. Scholz, Japanse gierst
: 7. ''[[Eleusine coracana]]'' (L., Gaertn.), Vingergierst (engl.: finger millet)
: 8. ''Digitaria''
:: 8a. ''[[Digitaria exilis]]'' Fonio
:: 8b. ''Digitaria sanguinalis'' [[Harig vingergras|Bloedgierst]]
: 9. ''[[Coix lacryma-jobi]]'' (L.), Jobstranen
: 10. ''Urochloa''
:: 10a. ''[[Urochloa deflexa]]'' (Schumach., H. Scholz) syn. ''Brachiaria deflexa'' , Guinea-Gierst
:: 10b. ''[[Urochloa ramosa]]'' (L., R. D. Webster) syn. ''Panicum ramosa'', Bruine gierst
== Wilde planten in Nederland ==
Nieuw in Nederland in het wild is [[Zuid-Afrikaanse gierst]] (''Panicum schinzii''). Daarnaast komen in Nederland [[pluimgierst]] (''Panicum miliaceum'') (verwilderd), [[kale gierst]] (''Panicum dichotomiflorum''), [[draadgierst]] (''Panicum capillare'') en [[Harig vingergras|bloedgierst]] in het wild voor.
{{sub}}
== Zie ook ==
* [[Teff]]
{{Navigatie graansoorten}}
[[Categorie:Graan]]
[[Categorie:Poaceae|gierst]]
[[Categorie:Plant uit het Palearctisch gebied|gierst]]
[[Categorie:Vezelplant]]
[[bg:Просо]]
[[da:Hirse]]
[[de:Hirse]]
[[en:Millet]]
[[eo:Milio]]
[[es:Mijo]]
[[fi:Hirssi]]
[[fr:Millet (graminée)]]
[[he:דוחן]]
[[hu:Köles]]
[[it:Miglio (alimento)]]
[[no:Hirse]]
[[pl:Proso]]
[[sv:Hirs]]
[[zh-min-nan:Tai-á-bí]]
| 