Versie van 25 nov 2007 18:39 bewerken DéRahier (overleg \| bijdragen) 0 bewerkingen +categorie - dubbele redirect ← Vorige wijziging		Versie van 12 aug 2009 15:55 bewerken ongedaan maken imported>Heer van Robaais Volgens het Groene Boekje en Van Dale is de voorkeurspelling "mais" zonder trema. De vorm "maïs" zou vooral in België worden gebruikt. Vreemd, maar zo staat het er. Volgende wijziging →
Regel 1: {{Taxobox \| type = plant ~~#REDIRECT [[Maïs]]~~ \| naam = Mais ~~{{r diakrieten}}~~ \| afbeelding = Corn k8712-1.jpg \| afbeeldingtekst = Mais \| rijk = ''[[Planten\|Plantae]]'' (Planten) \| stam = ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten) \| klasse = ''[[Spermatopsida]]'' (Zaadplanten) \| clade1 = [[Bedektzadigen]] \| clade2 = [[Eenzaadlobbigen]] \| clade4 = [[Commeliniden]] \| orde = ''[[Poales]]'' \| familie = ''[[Poaceae]]'' (Grassenfamilie) \| w-naam = ''Zea'' \| taxon= [[Geslacht (biologie)\|Geslacht]] \| auteur = \| datum = \| afbeeldingII = Zea mays seeds closeup.jpg \| afbeeldingIItekst = Maiskorrels }} '''Mais''' of '''maïs''' (''Zea mays'' ssp. ''mays'') is een [[graan]] afkomstig uit [[Midden-Amerika]] en behoort tot de [[Grassen]]. Mais is een directe [[domesticatie]] van de [[teosinte]] ''Zea mays'' ssp. ''parviglumis''. == Geschiedenis == Mais komt oorspronkelijk uit Midden-Amerika waar het gewas door [[Indianen]] [[Plantenveredeling\|veredeld]] werd tot grotere, voedzamere kolven. Zij zochten steeds de beste, lekkerste, grootste kolven uit om de mais mee voort te planten. Waarschijnlijk zijn ze ooit begonnen met de teosinte, een klein grasplantje. [[Christoffel Columbus\|Columbus]], die in [[1492]] [[Amerika (continent)\|Amerika]] 'ontdekte' heeft de plant uiteindelijk meegenomen naar [[Spanje]] waar de plant direct goed gedijde. Voor het koudere klimaat hebben de Europeanen de mais zelf verder veredeld waarna de plant het in koudere gebieden ook steeds beter ging doen. == Bloeiwijze == Bij mais zijn de vrouwelijke en mannelijke [[Bloem (plant)\|bloemen]] van elkaar gescheiden. Aan de top van de plant zitten in de pluim de mannelijke bloemen. Ongeveer halverwege de plant zitten in de oksels van de bladeren één of meer kolven bestaande uit de vrouwelijke bloemen. == Veredeling == Mais is een [[windbestuiver]]. Vroeger bestonden de [[plantenras\|rassen]] uit zogenaamde open bestoven rassen. Tegenwoordig zijn bijna alle maisrassen [[hybride (biologie)\|hybriden]]. Afhankelijk van de opbouw wordt gesproken van enkelvoudige (opgebouwd uit twee inteeltlijnen), drieweg (drie inteeltlijnen) of vierweg (vier inteeltlijnen) hybriden. Door maisplanten via zelfbestuiving in te telen worden inteeltlijnen verkregen. Als deze [[inteelt]]lijnen in specifieke combinaties elkaar bestuiven ontstaan beter groeiende en hoger opbrengende planten. Dit effect noemen we "[[heterosis]]". [[Kruisbestuiving]] wordt verkregen door de moederplanten te [[ontpluimen]]. == Bestanddelen van de maiskorrel == Mais behoort tot de monocotylen of eenzaadlobbige planten. Het reservevoedsel zit bij de maiskorrel dus opgeslagen in het endosperm. Er wordt onderscheid gemaakt in ''dent'' en ''flint.'' De dentkorrel is te herkennen aan het deukje in de top van de korrel. Een maiskorrel van het denttype bestaat voor 80% uit [[koolhydraten]] (zetmeel en suikers), 10% eiwit, 4,5% olie, 3,5% vezels en 2% mineralen. Het [[zetmeel]] bestaat hoofdzakelijk uit twee [[polysacharide]]n, waarvan [[amylopectine]] met 75 à 80 % van de hoeveelheid polysacchariden de belangrijkste is. [[Amylose]] is de andere belangrijke polysacharide. Bij de kleefmais bestaat het zetmeel in de korrel hoofdzakelijk uit amylopectine. == Toepassingen == [[Bestand:Walderveense molen maismeel.jpg\|250px\|thumb\|Door [[korenmolen]] gemalen mais]] Mais wordt op verschillende manieren als [[voedsel]] gebruikt: * Mais[[meel]] wordt o.a. gebruikt om [[Mexicaanse tortilla\|tortilla's]] en [[maïsbrood\|maisbrood]] te maken. * Ook [[cornflakes]] worden van mais gemaakt. * Het maiszetmeel wordt in de vorm van [[maiszetmeel\|maizena]] gebruikt als bindmiddel voor [[saus\|sauzen]], [[soep (voedsel)\|soepen]] of [[Pap (voedsel)\|pap]]. * [[Maisgluten]] is een restproduct dat ontstaat bij de zetmeelwinning uit korrelmais en is zeer eiwitrijk. Maisgluten wordt als veevoer voor onder andere runderen gebruikt. Gebroken maiskorrels worden als zetmeelbron gebruikt bij de [[bier]]bereiding. Door de lage hoeveelheid gluten in maismeel is het echter niet geschikt om te laten rijzen als brood. * Mais[[olie]] wordt gebruikt als tafelolie. * Mais[[bier]] wordt (oa) in Afrika gemaakt. De vrouwen maken een maispap waarin speeksel gespuugd wordt. De enzymen in het speeksel zetten het aanwezige zetmeel om in gluten/suikers die na een paar dagen gisten worden omgezet in een beetje [[ethanol\|alcohol]]. * In de VS wordt mais ook gebruikt om [[whiskey]] van te maken. De traditionele [[Bourbon (whiskey)\|Bourbon]] moet minimaal 51% mais bevatten, maar meestal is dat zo'n 70%. * Pofmais wordt gebakken op de pan en verandert in [[Popcorn (voedsel)\|popcorn]], doordat het vocht in de korrel bij verhitting uitzet. Pofmais is een speciaal maistype dat veel vocht in de korrel vasthoudt. * [[Polenta]], een [[couscous]]achtige mais-pap in Italië en Oost-Europa {{wrapper}} \| [[Bestand:Zea mays silk.jpg\|thumb\|right\|220px\|Maiskolf, vrouwelijke bloeiwijze]] \|- \| [[Bestand:Zea mays stamens.jpg\|thumb\|right\|220px\|Mannelijke bloeiwijze]] \|- \| [[Bestand:Mais oogst.jpg\|thumb\|right\|220px\|Oogst van snijmais]] \|- \| [[Bestand:Maiskuil.jpg\|thumb\|right\|220px\|Snijmaiskuil]] \|- \| [[Bestand:Huitlacoche.jpg\|thumb\|right\|220px\|[[Builenbrand]] ]] \|} Daarnaast wordt mais gebruikt als grondstof voor een vergister voor de productie van [[biogas]]. == Maisteelt == === Snijmais === In Nederland wordt in de [[landbouw]] veel, meer dan 200.000 ha, snijmais geteeld. Omdat het klimaat eigenlijk te koud is voor mais, worden de korrels hier niet rijp. Er zijn echter wel vroege tot zeer vroeg rassen ontwikkeld die voor de teelt van korrelmais gebruikt kunnen worden. Als regel wordt geoogst tussen half september en half oktober als de korrel hard deegrijp is. Bij een door nachtvorst vrijwel geheel bevroren gewas dient niet te lang met oogsten gewacht te worden. In het algemeen wordt het gehele gewas met blad, stengel en kolven verhakseld met een [[maïshakselaar\|maishakselaar]] en ingekuild. Mais kan echter ook in de vorm van korrelmais, natte korrelmais met spil (CCM = Corn Cob Mix) voor zowel varkens als rundvee en maiskolvensilage (MKS) voor rundvee geoogst worden. Snijmais is een [[zetmeel]]rijk [[veevoer]] dat vooral gebruikt wordt in de [[rund]]veehouderij. === Suikermais === Ook wordt in Nederland [[suikermaïs\|suikermais]] (''Zea mays'' convar. ''saccharata'') voor de verse consumptie geteeld. De korrels worden in het zogenaamde [[melkrijpe]] stadium geoogst. Het optimale oogststadium wordt bereikt als de [[kolfkwast]] donkerbruin verkleurd is, de korrels tot bijna bovenin de kolf warmgeel van kleur en nog niet ingedeukt zijn. Er kan onderscheid gemaakt worden in extra zoete en normaal zoete suikermais. Normaal zoete suikermais heeft een vrij laag suikergehalte en wordt in Nederland weinig geteeld. Extra zoete suikermais kan, doordat de omzetting van suiker naar zetmeel genetisch geblokkeerd is, wel tot 20% suiker bevatten. De genetische blokkade bij extra zoete mais berust op een ander gen dan die van normaal zoete mais. Daarom mogen extra zoete mais en normale suikermais niet bij elkaar staan en ook niet in de buurt van snijmais, omdat bij bestuiving de blokkade van suiker naar zetmeel wordt opgeheven. === Energiemais === Sinds het begin van dit millennium wordt er in [[Nederland]] energiemais verbouwd. Deze mais kan iets later zijn dan gewone snijmais, maar dient wel af te rijpen tot meer dan 30% d.s. van de gehele plant. bij een energiemaisras is de methaangasopbrengst per ha dé maatstaf. In een [[mestvergister]] wordt mest van een [[rund]] of [[varken]] gedaan en deze wordt gemengd met een akkerbouwproduct (dit is vaak energiemais). Tijdens het vergisten ontstaat er [[biogas]]. Biogas kan gebruikt worden als brandstof of om elektriciteit mee op te wekken. Zie ook: [[Biologische zaaitabel]] === Siermais === Siermais is mais die gebruikt wordt in de bloemsierkunst. Hiervoor worden verschillende rassen gebruikt, waaronder aardbeienmais en Amero. Siermais kiemt na 10 tot 14 dagen bij 19-22 °C. De [[ras (plant)\|rassen]] die als siergewas worden gebruikt, dienen zo vroeg mogelijk gezaaid te worden, omdat de afrijping anders te wensen kan overlaten. Dit geldt in het bijzonder voor aardbeienmais. Voor de buitenteelt kan tussen eind april tot en met juni gezaaid worden. === Gentechmais === Veredelingsbedrijven hebben inmiddels een hele reeks [[genetische technologie#Voedselproductie\|genetisch gemodificeerde]] rassen gekweekt en op de markt gebracht. Zo zijn maisrassen resistent gemaakt tegen de [[Europese maïsboorder\|Europese maisboorder]] (''Ostrinia nubilalis'') en zijn rassen van mais ongevoelig gemaakt voor bepaalde [[herbicide]]n (voor het bedrijven van [[monocultuur]]). Over genetisch gemodificeerde mais is veel discussie. Zo blijken de sinds januari 2006 in de EU toegelaten genetische gemodificeerde mais[[ras (plant)\|rassen]] met de 'MON863'-gencombinatie (event) groeistoornissen en lever- en nierschade te veroorzaken bij ratten. De producent [[Monsanto (multinational)\|Monsanto]] wist van deze onderzoeksresultaten, maar heeft die verborgen gehouden. De gentechbedrijven hebben een monopoliepositie op de markt, waardoor de maisproducenten voor hun productie sterk afhankelijk worden van een klein aantal bedrijven. Monsanto produceert naast genetisch gemodificeerde gewassen ook [[Herbicide\|onkruidbestrijdingsmiddelen]]. Hierbij wordt ingespeeld op de monopoliepositie die het bedrijf heeft, door de mais door middel van genetische modificatie resistent te maken tegen de eigen onkruidverdelger 'Roundup'. Deze actie heeft op veel verzet gestuit, omdat een maisproducent op deze manier verplicht is om ook zijn bestrijdingsmiddelen bij Monsanto in te kopen, als hij deze maissoort aanschaft. Zie http://www.greenpeace.org/international/news/monsanto_movie080307 voor een film over de controversiële toelating van gentechmais en Roundup. == Mais goed voor het milieu == Mais behoort tot de groep [[Fotosynthese#C4-fotosynthese\|C4-gewassen]], een groep planten met een beperkte ademhaling die een zeer hoge koolstofopname realiseren. Eén [[hectare]] mais absorbeert 22 à 44 [[ton (massa)\|ton]] [[CO2\|CO<sub>2</sub>]] per jaar, en produceert 16 à 32 ton [[Dizuurstof\|zuurstof]] per jaar. Dit is aanzienlijk meer dan wat 1 hectare [[bos]] per jaar aan zuurstof kan leveren. == Soorten en rassen == * ''Zea diploperennis'' * ''Zea luxurians'' * ''Zea mays'' ssp. ''huehuetenangensis'' * ''Zea mays'' ssp. ''mays'' * ''Zea mays'' ssp. ''mexicana'' * ''Zea mays'' ssp. ''parviglumis'' * ''Zea nicaraguensis'' * ''Zea perennis'' == Ziekten == [[Stengelrot]] is de meest voorkomende ziekte in mais en wordt veroorzaakt door [[Fusarium]]-schimmels. Het merg van de stengelvoet verrot, de voet van de stengel wordt zacht en de stengels knikken om. Ook de kolven kunnen worden aangetast. De ziekte treedt op als de plant aan het afrijpen of verzwakt is. [[Ritnaald]]en komen vooral voor na het scheuren van grasland. De larven van de [[kniptor]] boren zich in het gewas waardoor de plant slap gaat hangen. Bestrijding kan plaatsvinden door een grondbehandeling met 3,5 liter [[lindaan]] 21% per [[hectare\|ha]]. *[[Builenbrand]] (''[[Ustilago maydis]]'') kan tijdens een warme zomer optreden. Hierbij worden in plaats van korrels builen, vruchtlichamen van de schimmel, in de kolf gevormd. De [[fritvlieg]] legt haar eitjes op de plant voor het vierde [[blad]]stadium. De larve kan vergroeiingen veroorzaken. Aangetaste planten zullen meer dan normaal uitstoelen. Een zaadbehandeling met [[methiocarb]] is meestal afdoende tegen deze aantasting. De [[maïswortelboorder\|maiswortelboorder]] is een [[quarantaineorganisme]] die de wortels van de maisplant kan aantasten. == Referenties == <references/> {{Graan}} {{Plantaardige olie}} {{kookboek\|Mais}} {{commons\|Zea mays}} {{commonscat\|Zea mays}} {{DEFAULTSORT:Mais}} {{Link FA\|ast}} {{Link FA\|sk}} [[Categorie:Graan]] [[Categorie:Plant uit het Neotropisch gebied\|mais]] [[Categorie:Poaceae\|mais]] [[Categorie:Eten en drinken]] [[Categorie:Plantaardige olie]] [[Categorie:Energiegewas]] [[Categorie:Biomassa]] [[af:Mielie]] [[am:በቆሎ]] [[an:Panizo]] [[ar:ذرة (نبات)]] [[arz:دره]] [[ast:Zea mays]] [[ay:Tunqu]] [[bg:Царевица]] [[bm:Kaba]] [[br:Maiz]] [[bs:Kukuruz]] [[ca:Dacsa]] [[chr:ᏎᎷ]] [[cs:Kukuřice]] [[cy:Indrawn]] [[da:Majs]] [[de:Mais]] [[el:Καλαμπόκι]] [[en:Maize]] [[eo:Maizo]] [[es:Zea mays]] [[et:Mais]] [[eu:Arto]] [[fa:ذرت]] [[fi:Maissi]] [[fiu-vro:Mais]] [[fr:Maïs]] [[fy:Stynske weet]] [[gan:粟米]] [[gl:Millo]] [[he:תירס]] [[hi:मक्का (फसल)]] [[hr:Kukuruz]] [[hsb:Prawa kukurica]] [[ht:Mayi]] [[hu:Kukorica]] [[ia:Mais]] [[id:Jagung]] [[io:Maizo]] [[is:Maís]] [[it:Zea mays]] [[ja:トウモロコシ]] [[jbo:zumri]] [[jv:Jagung]] [[ka:სიმინდი]] [[ko:옥수수]] [[ku:Garis (Zea mays)]] [[la:Zea mays]] [[lij:Granon]] [[ln:Lisángú]] [[lt:Paprastasis kukurūzas]] [[lv:Kukurūza]] [[ms:Jagung]] [[nah:Cintli]] [[nap:Granone]] [[nn:Mais]] [[no:Mais]] [[nv:Naadą́ą́']] [[oc:Milh]] [[os:Нартхор]] [[pa:ਮੱਕੀ]] [[pam:Mais]] [[pl:Kukurydza zwyczajna]] [[pnt:Λαζούδ]] [[pt:Milho]] [[qu:Sara]] [[ro:Porumb]] [[ru:Кукуруза]] [[sah:Маис]] [[sc:Trigumoriscu]] [[simple:Maize]] [[sk:Kukurica siata]] [[sl:Koruza]] [[sr:Кукуруз]] [[sv:Majs]] [[sw:Mhindi]] [[ta:மக்காச்சோளம்]] [[te:మొక్కజొన్న]] [[th:ข้าวโพด]] [[to:Koane]] [[tr:Mısır (bitki)]] [[uk:Кукурудза]] [[vec:Formenton]] [[vi:Ngô]] [[wa:Dinrêye]] [[war:Mais]] [[zh:玉米]] [[zh-min-nan:Hoan-be̍h]] [[zh-yue:粟米]]

Leer jezelf ecologisch tuinieren/Mais: verschil tussen versies