Bronsgieten voor beeldhouwers/Methodes: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Satrughna (overleg | bijdragen)
kGeen bewerkingssamenvatting
Tekst stond ook op wikibooks; omgezet in samenvatting gietwijzen
Regel 1:
{{zieook|Zie ook [[Cire perdue]]}}
[[ImageAfbeelding:Bronze Marcus Aurelius Louvre Br45.jpg|thumb|Louvre: Marcus Aurelius]]
'''Bronsgieten''' is een techniek in het [[beeldhouwkunst|beeldhouwen]] waarmee [[brons|bronzen]] beelden gegoten worden, ook soms '''bronswerk''' genoemd. DeEr hieronderzijn beschrevenvele methodemethoden noemten menwerkwijzen [[Cire perdu|verloren-wasmethode]]. Andere methodenmogelijk om brons te [[gieten]]. zijnOnderstaande onderprobeert andereeen [[gietenopsomming (metaalkunde)|zandgieten]],te [[gietengeven (metaalkunde)|slingergieten]]van ende [[gieten (metaalkunde)|ceramic shell]] gietenbasisstappen.
 
== Cire Perdue of de verloren-was methode ==
[[Image:Bronze Marcus Aurelius Louvre Br45.jpg|thumb|Louvre: Marcus Aurelius]]
'''[[Cire perdue]]''' is een techniek om metalen voorwerpen te [[Gieten (metaalkunde)|gieten]], bijvoorbeeld in [[brons]] of [[zilver]]. ''Cire perdue'' betekent letterlijk: ''verloren was''. Dit procédé staat dan ook bekend als de ''''verloren-wasmethode'''' of de 'verloren vormmethode'. De gebruikte was hiervoor is doorgaans giet[[was]] of boetseer[[was]].
'''Bronsgieten''' is een techniek in het [[beeldhouwkunst|beeldhouwen]] waarmee [[brons|bronzen]] beelden gegoten worden, ook soms '''bronswerk''' genoemd. De hieronder beschreven methode noemt men [[Cire perdu|verloren-wasmethode]]. Andere methoden om brons te [[gieten]] zijn onder andere [[gieten (metaalkunde)|zandgieten]], [[gieten (metaalkunde)|slingergieten]] en [[gieten (metaalkunde)|ceramic shell]] gieten.
De volgorde is in het kort: een wassen model krijgt wassen giet- en ontluchtingskanalen, wordt in een vuurvaste massa ingebed, waarna de was eruit wordt gesmolten en de kap gedroogd. Vervolgens wordt in de ontstane holte vloeibaar [[brons]] gegoten. Na afkoeling worden de giet- en ontluchtingskanalen afgezaagd en blijft een bronzen afgietsel over.
 
== Zandgieten ==
==Fasen in het bronsgieten==
Een andere methode om brons te gieten is '''zandgieten'''. Dit kan met behulp van [[Brusselse aarde]] en met [[vormzand]]. Hierbij wordt het model in meerdere lossende delen omsloten met een aarde-of zandmassa die zijn vorm behoudt. Vervolgens wordt het model weggenomen, waarna de zo ontstane kappen aan de binnenzijde handmatig met een plak was op de juiste dikte worden bekleed. Hierna worden alle buitenkappen met waslaag aaneengepast en wordt de binnenholte opgevuld met vormzand of -aarde. Tenslotte worden alle delen weer vaneen gehaald, de waslaag verwijderd en alle delen weer nauwkeurig aaneengepast. Via uitgekrabde kanalen, de giet- en ontluchtingsgaten, wordt nu vloeibaar metaal in de mal gegoten. Na afkoeling ontstaat een hol bronzen beeld. Om het gegoten figuur uit de mal te krijgen moet de mal stukgeslagen worden en kan de mal dus maar éénmaal gebruikt worden.
===Eerste fase===
Men boetseert een model op ware grootte in [[klei]] of [[bijenwas|was]]. Hierop moet een afneembare [[Matrijs|mal]] worden gemaakt van [[gips]]. Daartoe wordt op de hoge delen van het model zo strak mogelijk dun [[IJzer (element)|ijzerdraad]] over de oppervlakte gelegd. Als de gips net rond de vorm is gegoten trekt men deze ijzerdraden door de nog enigszins zachte gips heen zodat de gipsmal uit lossende segmenten zal bestaan. Zorg dat deze segmenten niet een groter deel van het model omvatten dan in de beschikbare [[oven]] kan. Grote modellen kunnen dus in kleinere delen worden gegoten en later aan elkaar gelast worden. Op die manier kan men met een relatief kleine oven toch grote beelden maken. Laat het gips vervolgens goed uitharden en neem daarna de segmenten van de mal los.
 
'''Voordelen:'''
===Tweede fase===
*Er hoeft niet langdurig uitgestookt te worden om de gietkap te drogen
Aan de binnenkant van de losse segmenten van de mal wordt een laag was, [[paraffine]] of een mengsel daarvan aangebracht. De dikte moet de gewenste dikte van het brons zijn en het gewicht van het verbruikte materiaal in deze laag is 1/10e van het benodigde gewicht aan brons. Giet een contramal van gips met scherp zand tegen de binnenkant, bijvoorbeeld in een 'kist' door er plaatmateriaal omheen te zetten. Zorg daarbij dat de mal aan de buitenkant gelost kan worden (ijzerdraad). Als de gips gehard en de mal gelost is zit de laag van was/paraffine op de contramal.
*er zijn zeer grote gietvormen mogelijk, omdat er geen uitstookoven is die de afmetingen begrenst
'''Nadelen'''
*De gietkap bestaat uit meerdere kwetsbare delen die meerdere malen verplaatst moeten worden
*Brusselse aarde is kwetsbaar en moet opgesloten worden in metalen bekistingen.
*Vormzand laat een wat korrelige 'huid' op het gietsel achter
 
Brusselse aarde moet worden aangeklopt om als gietvorm te dienen, en daarom wordt over het algemeen geen was als model gebruikt, omdat dit te zacht is. Eerder gebruikt men gips of hout. Vormzand is door gebruik van een bindingsmiddel daarentegen wel zeer sterk, en bij het gebruik van eenmalige wassen modellen is de noodzaak dan ook minder groot om de kap in lossende delen te maken, waardoor er veel minder onderdelen nodig zijn.
===Derde fase===
Sla er kleine bronzen lasdraden doorheen die iets blijven uitsteken. Deze lasdraden vormen later de verbinding tussen de buitenwand en de binnenwand van het vormstuk, anders rammelt de binnenkant los zodra de laag was/paraffine is weggestookt, want daardoor ontstaat uiteraard ruimte. Van staafjes was maakt men nu kanaaltjes vanaf de laag was/paraffine voor de ontluchting. Vervolgens wordt het gietstuk voltooid door in de kist de ruimte van de mal te gieten met gips en scherpzand. Dit moet heel fijn zand zijn. Na het uitharden wordt in een oven alle was uit het vormstuk gestookt en dan is het vormstuk klaar. Voor ieder segment wordt zo een apart vormstuk gemaakt.
 
Andere methoden zijn onder andere [[Gieten (metaalkunde)|slingergieten]] en [[ceramic shell]] [[Gieten (metaalkunde)|gieten]], een variant op cire perdue waarbij gebruik wordt gemaakt van vuurvaste materialen die niet langdurig hoeven te worden uitgestookt.
===Vierde fase===
Weeg het brons af. Nodig is tien maal het gewicht van alle gebruikte was. Smelt het. Het smelten van het brons is te bevorderen door toevoeging van [[borax]]. Graaf de gietstukken waar de was/paraffine uit gestookt is in in een zandbak, uiteraard met de vulopening omhoog. Giet vervolgens het gesmolten brons in de gietstukken op de plaats waar vroeger het was zich bevond. Hak daarna het vormstuk weg. Maak de segmenten passend met kleine correcties en verwijder de spijkertjes en de ontluchtingskanalen. Las de segmenten aan elkaar en ruim de rommel op. Met de segmenten van de mal kunnen weer nieuwe vormstukken gemaakt worden.
 
==Een smeltoven bouwen==
Het is niet verstandig brons te smelten in een [[oven]] voor [[keramiek]]; men kan beter zelf een [[Smelten (vloeistoffysica)|smelt]]oven bouwen. Dit gaat als volgt:
 
:Graaf naast de zandbak waarin de vormstukken worden ingegraven een kuil van 2m x 2m x 2m. Maak er een bodem en wanden in van waterdichte beton en/of trasklinkers. Maak van ruwe [[chamotte]] de ovenstenen voor een ronde oven met bodem. De wanddikte dient ongeveer 10cm te zijn en de stenen moeten goed aansluiten. Bak de ovenstenen op 1000-1100 graden [[Celsius]] in een elektrische keramiekoven. Er dient een goed passend gat zo laag mogelijk in de ovenwand te zitten voor de oliebrander. Zorg ook voor een goed passende voet van chamotte voor de [[smeltkroes]] (ronde bodem!). Stapel de stenen op tot een ronde oven die een opening heeft waar de gietpan (smeltkroes) redelijk ruim doorheen kan. De oven moet een diameter hebben die tenminste twee maal de diameter is van de te gebruiken smeltkroes. Installeer de oliebrander met aanjager inclusief elektrische ontsteking en leg de olieleiding, elektrische leiding en de luchttoevoer aan. Bouw de oliebrander ruim in met een goed sluitend stalen deksel erop. Vul de hele kuil verder af met scherp zand. Sluit de ovenopening af met een stalen deksel waar een gat van rond 10cm in zit. Las daarop een stukje stalen pijp. Als de oven gebruikt wordt komt er een laag [[zand]] op dit deksel voor optimale isolatie. Zorg voor een [[Lier (werktuig)|hijsinstallatie]] met loopkat om de smeltkroes uit de over te tillen en boven de zandbak met ingegraven vormstukken te brengen. Bouw er een afdak ruim overheen zodat de boel nooit nat wordt, want droog zand isoleert de warmte beter. Om prettig en veilig te gieten moet de smeltkroes nooit meer dan voor eenderde tot maximaal de helft gevuld zijn met brons. Zorg dus voor een flinke maat met ruime ogen om met haken aan te grijpen wanneer de hete smeltkroes uit de oven getild moet worden.
 
==Zie ook==
[http://nl.wikibooks.org/wiki/Bronsgieten_voor_beeldhouwers| Bronsgieten voor beeldhouwers op wikibooks]
 
[[Beeldhouwkunst]]
 
[[Glasblazen]]
 
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.