Heksenwoordenboek/K: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
cartomanie
links
Regel 1:
[[Bestand:Bahia sorceror's cauldron.JPG|thumb|De ketel van een Bahia tovenaar in het ''Museo de las Culturas Aborigenes'', Ecuador]]
[[Bestand:Silver cauldron.jpg|thumb|De Ketel van Gundestrup]]
[[Bestand:CompassRose16A.svg|thumb|Kompasroos met de [[Heksenwoordenboek#/W|windrichtingen]]]]
[[Bestand:Kukeri razlog.JPG|thumb|Het ritueel van kukeri, Razlog]]
[[Bestand:Krampus Morzger Pass Salzburg 2008 03.jpg|thumb|Krampussen, Salzburg]]
[[Bestand:Claesz, Pieter (disputed) - Vanitas-Stilleben (Stilleben mit Glaskugel) - 1625.jpg|thumb|Stilleven met kristallen bol, 1625]]
[[Bestand:Halloween-card-mirror-1904.jpg|thumb|Kristalkijken (met een [[Heksenwoordenboek#/M|magische spiegel]]) op een kaart voor [[Heksenwoordenboek#/H|Halloween]], 1904]]
*'''Kaartspel''': een spel met kaarten, tegenwoordig vaak met 52 kaarten. De kaarten worden onderverdeeld in vier soorten, kleuren genoemd, van elk 13 kaarten. De schoppen en klaveren ([[Heksenwoordenboek#/Z|zwaarden]] en [[Heksenwoordenboek#/S|staven]]) zijn zwart en de harten en de ruiten ([[Heksenwoordenboek#/K|kelken]] en [[Heksenwoordenboek#/P|pentakels]]) zijn rood, maar het zijn niet deze fysieke kleuren, maar de soorten die met kleur aangeduid worden (er bestaan ook kaartspellen waarbij elke soort een eigen kleur heeft). Elke soort kent een 2 tot en met een 10, een boer (of "zot"), een vrouw (of "dame"), een heer (of "koning"), een aas. De kaarten lijken erg op de [[Heksenwoordenboek#/K|Kleine Arcana]] van de [[Heksenwoordenboek#/T|tarot]]. De [[Heksenwoordenboek#/J|joker]] (De Dwaas) is de enige kaart van de [[Heksenwoordenboek#/G|Grote Arcana]] die werd overgenomen, soms zijn er een [[Heksenwoordenboek#/R|Rode Joker]] en [[Heksenwoordenboek#/Z|Zwarte Joker]] aanwezig. Zie ook cartomanie.
*'''Kabouter''': mythisch wezen dat in de [[Heksenwoordenboek#/F|folklore]] voorkomt, soms als helper en in andere gevallen als bedreiging voor de mens. Er zijn verschillende typen kabouters. Kabouters worden in Nederland ook wel ''alf, alven, alverman, auvelmannetjes, auvelemenkes, auverman, eviemannetje, gnoom, havermannetje, hetsemannetje'' (Limburg), ''kabaatermanneke, kobold, nachtwerkertjes, til'' (De Peel), ''witje'' (vrouwtjeskabouter), ''de zwarten en witten'' (zoals de svartalfer en ljòsálfar), ''ierdmantsjes'' (Friesland), ''owermennekes'' of ''outermannetjes'' genoemd. De kabouter behoort tot het elfen- of [[Heksenwoordenboek#/F|feeënvolk]]. Het is een [[Heksenwoordenboek#/A|aarde]]-[[Heksenwoordenboek#/E|elementaal]]. Er zijn vele theoriëen over kabouters, zo zouden het de [[Heksenwoordenboek#/G|geesten]] van de [[Heksenwoordenboek#/V|voorouderen]] zijn of van reuzen. Het woord kabouter zou afgeleid zijn van het Duitse ''kobold'' of mogelijk van het Romeinse 'kuba-walda', hetgeen 'huisbewaarder' betekent. De wezens spelen in veel landen een belangrijke rol tijdens kerst/[[Heksenwoordenboek#/W|winterzonnewendefeesten]]. Zie kerstelf.
*'''Kalevala''': nationaal epos uit Finland, opgesteld uit volkspoëzie uit de mondelinge overlevering. De Kalevala begint met een scheppingsverhaal, waarin [[Heksenwoordenboek#/H|hemel]], [[Heksenwoordenboek#/A|aarde]], [[Heksenwoordenboek#/Z|zon]] en [[Heksenwoordenboek#/M|maan]] ontstaan uit eendeneieren die zijn gelegd op de knie van [[Heksenwoordenboek#/I|Ilmatar]]. In de eerste zang verschijnt ook [[Heksenwoordenboek#/V|Väinämöinen]] ten tonele.
*'''Kat''': het [[Heksenwoordenboek#/S|symbool]] van de kat wordt in veel mythologieën met vrouwelijke [[Heksenwoordenboek#/G|godheden]] geassocieerd. Zie ook [[Heksenwoordenboek#/Z|zwarte kat]] en [[Heksenwoordenboek#/H|heksenkring]].
*'''Kelk''': belangrijk ritueel voorwerp en vrouwelijk [[Heksenwoordenboek#/S|symbool]]. De kelk wordt geassocieerd met het element [[Heksenwoordenboek#/W|water]].
*'''Kelten''': benaming van diverse inheemse bevolkingsgroepen van het noordwesten van Europa. Belangrijk spiritueel leider bij de Kelten was de [[Heksenwoordenboek#/D|druïde]]. Naast de druïde waren er ook [[Heksenwoordenboek#/B|barden]] en [[Heksenwoordenboek#/V|vates]], de vate vervulde ook een religieuze functie. Volgens Julius Caesar waren de druïdes genezers, leraren en rechters en hielden ze zich bezig met filosofie en theologie. Het [[Heksenwoordenboek#/D|druïdisme]] is hiervan afgeleid, een volgeling van het druïdisme is overigens geen druïde.
<gallery>
Bestand:Befane.jpg|La Befana is de kerstheks of -fee uit Italië, zij brengt de cadeautjes op 2 januari
Bestand:Christmas decoration (DSC04820).jpg|Kerstversiering met [[Heksenwoordenboek#/K|kabouters]] in Brazilië
Bestand:Snow globes Schneekugel Nikolaus.JPG|Sneeuwglobe met de kerstman
Bestand:Grylan1.svg|In IJsland is Grýla een kerstfiguur, stoute kinderen belandden in de zak en werden later opgegeten.
</gallery>
*'''Kerstelf''': in veel landen kunnen [[Heksenwoordenboek#/K|kabouters]] of [[Heksenwoordenboek#/E|elfen]] in verband gebracht worden met de [[Heksenwoordenboek#/F|folklore]] rondom de kerstman, het kerstfeest dan wel joelfeest ([[Heksenwoordenboek#/J|jólablót]]) of de [[Heksenwoordenboek#/W|winterzonnewende]] (zoals de Scandinavische ''julenisse'', de Spaanse ''duende'' en de Franse ''lutin'' die ook in Noord-Amerika en Québec voorkomt). Tijdens de kerstperiode brengen de Duitse ''Wichtelmännchen'' cadeautjes voor de personen die lootjes trekken (in het Duits ''Wichteln'', in Noorwegen ''Jullklapp''). ''Joulutonttu'' is de Finse kerstelf (een ''haltija''), maar dit wezen heeft in tegenstelling tot andere kerstelven geen puntige oren. De ''kallikantzaros'' zijn een soort kabouters uit Griekenland. Ze leven ondergronds, maar komen boven van 25 december tot 6 januari. De ''skakantzalos'', vergelijkbaar met het ''joelblok'', wordt verbrand en Grieken verbranden ook oude schoenen (de geur hiervan zou ''kallikantzaros'' weghouden) en hangen voedsel in de schoorsteen. De ''Jólasveinar'' komen uit IJsland, oorspronkelijk waren het zonen van de oger [[Heksenwoordenboek#/G|Grýla]]. Het waren trollen, boosaardige kwelgeesten en ze komen naar de mensenwereld van 25 december tot 6 januari.
*'''Kerstengel''':
*'''Kerstening''': de [[Heksenwoordenboek#/B|bekering]] van niet-[[Heksenwoordenboek#/C|christelijke]] (veelal [[Heksenwoordenboek#/H|heidense]]) volkeren tot het christendom.
*'''Kerstfeest''': zie kerst.
*'''Kerstman''': een kerstfiguur. Er zijn vergelijkbare kerstfiguren zoals ''[[Heksenwoordenboek#/J|Joulupukki]]'' en ''Oude Vrouwe Kerst'' (''Joulumuori'') uit Finland, geholpen door [[Heksenwoordenboek#/J|joulutonttu]] (een kerstkabouter). ''Julbocken'' is de Zweedse benaming, maar wordt ook wel ''jultomten'' (kerstkabouter) genoemd. Joulupukki en julbocken kunnen beide worden vertaald met [[Heksenwoordenboek#/J|joelbok]]. In Engeland is ''Father Christmas'' bekend, in Spanje is het ''Papá Noel'', ''Viejito Pascuero'', ''Colacho'' of ''San Nicolás''. In het Esperanto is het ''Patro Kristnasko'' of ''Kristnaska Viro aŭ Julavo''. Santa Claus De Amerikaanse versie van de kerstman is inmiddels wereldwijd bekend en wordt wel ''Santa Claus'' genoemd. ''Kris Kringle'' of ''Kriss Kringle'' is de benaming voor het ''Christkind'' or ''Christkindl'', de Oostenrijkse en Beierse cadeautjesbrenger (het ''Christuskind''). [[Heksenwoordenboek#/V|Vrouw Holle]] controleert tussen 23 december en 5 januari kijkt ze of mensen dat jaar vlijtig of lui waren. Zie ook [[Heksenwoordenboek#/J|jólablót]].
[[Bestand:Korrigan.jpg|thumb|De elf [[Heksenwoordenboek#/K|Korrigan]] met [[Heksenwoordenboek#/T|triskelion]]]]
[[Bestand:Julbocken 1912.jpg|thumb|Julbocken met joulutonttu met grote zak]]
 
*'''Ketel''': ook wel brouwketel of [[Heksenwoordenboek#/T|toverketel]]. Het is een vat om in te mengen, (water) in te koken of uit te schenken. In de Noordse en Keltische mythologie is vaak sprake van een kosmische ketel voor gebruik door bijvoorbeeld reuzen, zoals de Ketel van dood en Wedergeboorte. De Ketel van Gundestrup komt uit de tweede of eerste eeuw voor Christus en werd in Denemarken gevonden, de decoraties op de wanden van de ketel tonen Keltische godheden en rituelen; de [[Heksenwoordenboek#/G|Gehoornde God]] heeft veel overeenkomsten met de [[Heksenwoordenboek#/S|slangenheks]], alhoewel de slangen op de ketel er anders uitzien.
<gallery>
Bestand:Gundestrupkarret1.jpg|De Ketel van Gundestrup
Bestand:Gundestrup C.jpg|De Ketel van Gundestrup
Bestand:Gundestrupkarret2.jpg|Afbeelding van de [[Heksenwoordenboek#/G|Gehoornde God]] ([[Heksenwoordenboek#/C|Cernunnos]]?) op de Ketel van Gundestrup .
Bestand:DBP - goldverzierte Schale - 40 Pfennig - 1976.jpg|Keltische ketel (met goud versierd) van Schwarzenbach op een postzegel uit Duitsland
</gallery>
*'''Ketel van Dood en Wedergeboorte''': een ketel uit de Keltische mythologie, [[Heksenwoordenboek#/C|Cailleach]] roert deze ketel. Zie ook [[Heksenwoordenboek#/W|wedergeboorte]].
*'''Kleine Arcana''': 56 kaarten van de [[Heksenwoordenboek#/T|tarot]], die veel verwantschap vertonen met onze 52 huidige kaarten uit het [[Heksenwoordenboek#/K|kaartspel]]. De volgende 'kleuren' worden gebruikt; [[Heksenwoordenboek#/S|staven]], bekers ([[Heksenwoordenboek#/K|kelken]]), munten ([[Heksenwoordenboek#/P|pentakel]]) en [[Heksenwoordenboek#/Z|zwaarden]]. Deze komen overeen met respectievelijk klaveren, harten, ruiten en schoppen. De [[Heksenwoordenboek#/J|joker]] is de enige kaart uit de [[Heksenwoordenboek#/G|Grote Arcana]] die in het huidige kaartspel werd overgenomen.
<gallery>
Bestand:Playingcourts.gif|De hofkaarten van deze Kleine Arcana lijken erg op die uit het huidge [[Heksenwoordenboek#/K|kaartspel]]
</gallery>
*'''Koergan''': een [[Heksenwoordenboek#/G|grafheuvel]]. Een aantal culturen en volkeren gebruikten de koergans waaronder de Srubnacultuur, de Jamnacultuur, de Scythen, de Sarmaten, de Hunnen en de Koemanen.
*'''Koerganstele''' (of balbal, vermoedelijk van het Turkse woord balbal dat "voorouder" of "grootvader" betekent) is een antropomorfe stele, gesneden van steen. De beelden zijn op of rond koergans (een type grafheuvel) geplaatst, bij begraafplaatsen van de koerganbouwers of in een dubbele rij die naar een koergan loopt.
*'''Kol''': benaming voor een vrouwelijke [[Heksenwoordenboek#/H|heks]] of [[Heksenwoordenboek#/F|feeks]], wordt ook wel [[Heksenwoordenboek#/T|toverkol]] genoemd.
*'''Kol rijden''': het uitvoeren van [[Heksenwoordenboek#/T|tovenarij]] of [[Heksenwoordenboek#H|hekserij]].
*'''Kolrijdster''': benaming voor een [[Heksenwoordenboek#/H|heks]], wordt ook wel [[Heksenwoordenboek#/T|toverkol]] genoemd.
*'''Kompas''': een voorwerp waarop een draaiende naald de magnetische [[Heksenwoordenboek#/N|noordpool]] aanwijst.
*'''Korrigan''': een [[Heksenwoordenboek#/E|elf]] of dwergachtig wezen uit de Brythonische mythologie. In de nacht van 31 oktober ([[Heksenwoordenboek#/S|Samhain]]/[[Heksenwoordenboek#/H|Halloween]]) zijn ze in de nabijheid van [[Heksenwoordenboek#/H|hunebedden]] en [[Heksenwoordenboek#/D|dolmens]] om slachtoffers op te wachten.
*'''Krampus''': een [[Heksenwoordenboek#/I|incubus]], het woord komt van het Oud Hoogduitse woord voor klauw: Krampen. De Krampus komt voor in de Alpen-regio en is de metgezel van [[Heksenwoordenboek#/S|Sinterklaas]].
*'''Kreeft''': een [[Heksenwoordenboek#/S|sterrenbeeld]], wordt gebruikt in de [[Heksenwoordenboek#/A|astrologie]].
*'''Kristalkijken''': een vorm van [[Heksenwoordenboek#/D|divinatie]], zie ook [[Heksenwoordenboek#/M|magische spiegel]] en kristallen bol.
*'''Kristallen bol''': wordt ook wel ''glazen bol'' genoemd, zie ook kristalkijken.
*'''Ku''': [[Heksenwoordenboek#/S|sjamanistische]] [[Heksenwoordenboek#/T|toverkracht]] in China.
*'''Kuker''': een [[Religieus woordenboek#/G|god]] van vruchtbaarheid, in Bulgarije en Servië is een meervoudige goddelijkheid. In Bulgarije vindt een ritueel spektakel van de [[Heksenwoordenboek#/L|lente]] (een soort [[Heksenwoordenboek#/C|carnaval]]) plaats na een scenario van volkstheater. Kuker's rol wordt uitgebeeld door een man gekleed in een schaap- of geitenhuid, met een gehoornde [[Heksenwoordenboek#/M|masker]] en omgord met een grote houten [[Heksenwoordenboek#/F|fallus]]. Tijdens het ritueel worden verschillende fysiologische handelingen uitgelegd (met inbegrip van de seksuele daad, als een symbool van het [[Heksenwoordenboek#/H|heilige]] huwelijk van de god, terwijl [[Heksenwoordenboek#/M|mimespelers]] de [[Heksenwoordenboek#/S|symbolische]] vrouw zijn, tijdens de zwangerschap en met de pijnen van de bevalling). Dit ritueel huldigt de veldarbeid (ploegen, zaaien) en is uitgevoerd met de deelname van tal van allegorische personages, waaronder de keizer en zijn entourage.
*'''Kukeri''': een traditioneel ritueel uit uit Bulgarije, met als doel de boze [[Heksenwoordenboek#/G|geesten]] weg te jagen. De rituelen worden uitgevoerd in een kostuum (vaak geit), meestal beslaan ze het gehele lichaam. Ook worden gedecoreerde houten dierenmaskers (soms met twee gezichten) en grote bellen aan de riem gedragen. Rond nieuwjaar en voor vastentijd lopen en dansen de kukeri door het dorp. Dit zou een goede oogst, gezondheid en geluk naar het dorp brengen. Kukeri bezoeken 's nachts de huizen in het dorp, de [[Heksenwoordenboek#/Z|zon]] kan hen dan niet vangen op de weg. Na de rondgang door het dorp, verzamelen de kukeri zich op het plein en dansen daar wild. Het ritueel verschilt per regio, maar de essentie blijft hetzelfde. Het ritueel wordt teruggeleid naar de Thraciërs. Vergelijkbare rituelen komen voor in Roemenië, Servië en Macedonië. Zie ook [[Heksenwoordenboek#/C|capra]].
*'''Dame Alice Kyteler''': een vrouw uit Kilkenny die als eerste in Ierland terecht stond voor [[Heksenwoordenboek#H|hekserij]] en [[Heksenwoordenboek#/K|ketterij]]. Haar (Hiberno-Normaanse) familie stond zeer hoog in aanzien. Dame Alice werd door de kinderen van haar vierde man beschuldigd van hekserij. Bisschop Ledrede [[Heksenwoordenboek#/E|excommuniceerde]] Dame Alice en wilde haar arresteren, maar ze vluchtte naar Dublin. Haar zoon werd gearresteerd, maar door de invloedrijke contacten van Dame Alice werd Ledrede zelf ook gevangengenomen. De zoon van Dame Alice werd veroordeeld; zijn straf was een pelgrimstocht naar het [[Heksenwoordenboek#/A|altaar]] van de heilige Thomas van Canterbury. Ook de dienstmeid van Dame Alice werd gearresteerd en gemarteld, ze legde getuigenissen af over de heksenpraktijken van haar meesteres en werd levend verbrand op 3 november 1324. Dame Alice werd in afwezigheid veroordeeld en haar land verviel aan de overheid. Vervolgens werd bisschop Ledrede zelf beschuldigd van ketterij en ook hij werd onteigend.
 
{{Woordenboek Index}}
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.