Michel Foucault publiceert in 1975 het boek “Straf, discipline en toezicht: de geboorte van de gevangenis”. Hoewel het boek vooral gaat over het ontstaan van de moderne gevangenis en moderne manieren van straffen, gaat het ook dieper in op wat in dezelfde periode gebeurt in fabrieken, medische instellingen, het leger, maar ook in het onderwijs. Wat Foucault wil begrijpen is de overgang van een regime van lijfstraffen naar een regime waarin we mensen opsluiten in afzonderlijke cellen en waar er zorg kan worden besteed aan ‘de ziel’ van de wetsovertreder. Vaak zien we deze overgang, aldus Foucault, als een proces van humanisering, van vooruitgang en van een groeiende mildheid in het omgaan met wetsovertreders. Alsof de mens in die periode eindelijk de ziel van de misdadiger ontdekt. Dat zal Foucault op zich niet ontkennen, maar hij vreest dat een dergelijke duiding en verklaring eigenlijk iets belangrijk aan het zicht onttrekt. Wat het aan het zicht onttrekt is dat er ook in de nieuwe, meer ‘humane’, vormen van straffen, en ook in die typische moderne instellingen zoals de fabriek en de school, vormen van macht en sturing aanwezig zijn. Meer nog: Foucault wil aantonen dat de ontdekking van (de ziel, identiteit of individualiteit van) ‘de misdadiger’ maar ook ‘de leerling’ niet kan losgekoppeld worden van die nieuwe vormen van macht. Pas door die mensen en kinderen op een bepaalde manier in een bepaalde ruimte te plaatsen kan er volgens Foucault zoiets als de ‘individualiteit’ van de misdadiger en de leerling ontstaan. Foucault wil precies daarom die nieuwe vormen van macht in samenhang met ‘de moderne ziel’ beschrijven: “Maar hoe moet deze geschiedenis van de moderne ziel voor het gerecht worden geschreven? Wie zich beperkt tot de ontwikkeling van de rechtsregels of de strafprocedures loopt het gevaar om veranderingen in de collectieve gevoeligheid, een voortschrijdende humanisering of de ontwikkeling van de menswetenschappen te laten gelden als compacte, zelfstandige, onveranderlijke en oorspronkelijke feiten. Wie enkel de algemene maatschappelijke fenomenen bestudeert, zoals Durkheim, loopt het gevaar processen van individualisering als oorzaak van de verzachting van het straffen aan te geven, terwijl deze veeleer een effect zijn van de nieuwe machtstechnieken, waaronder de nieuwe strafmechanismen.” (Foucault, 1975, ppp.36-37) Foucault pleit in deze context voor een microfysica van de macht. Hij neemt dus expliciet afstand van historici en sociologen die zich toespitsen op algemene, structurele transformaties om veranderingen in het sociale en individuele leven te verklaren. Foucault richt zich daarentegen naar hoe macht werkt in heel concrete settings zoals de gevangenis of de school, en heel specifieke situaties zoals klassikale interacties. Op die manier toont hij aan hoe die macht of sturing werkt, maar ook dat het allemaal vaak zo vanzelfsprekend is dat we het niet meer als dusdanig opmerken of zien.
