Spinoza Ethica: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
Regel 24:
===Substantie===
De Franse filosoof Descartes (1596 – 1650) ging uit van twee oerbeginselen van het heelal, uitgebreidheid (wat ruimte inneemt, stof of materie zouden wij zeggen) en denken, dus een [[w:nl:dualisme|dualisme]]. Spinoza ging daar overheen en redeneerde dat er maar één beginsel ([[Spinoza_Ethica/Deel_1#1d3|substantie]]) kan zijn ([[w:nl:Monisme (filosofie)|monisme]]), dat gelijk gesteld werd aan "God" in een nieuwe betekenis (zie onder en [[Spinoza_Ethica/Deel_1#1d6|de eerste stellingen van Ethica deel 1]]) en aan de "Natuur" ([[Spinoza_Ethica/Deel_4#Voorwoord|Deel 4 Voorwoord]]) (zie onder). Hij gaf deze definitie van een oerbeginsel (substantie, [[Spinoza_Ethica/Deel_1#1d3|Deel 1 Ethica, Definitie 3 (1d3)]]:<br>
:''Met substantie bedoel ik dat, wat op zichzelf bestaat en uit zichzelf begrepen moet worden. Het vooronderstelt dus niet iets anders, waaruit het wordt afgeleid.''
Regel 37:
:''Met bestaanswijze (modus) bedoel ik de vormen ("aandoeningen", verwarrende oude vertaling) die een substantie kan aannemen. De bestaanswijzen worden afgeleid van en begrepen uit de substantie.''
==="God" ≠ God en natuur ≠ "Natuur"===
==== Andere definitie ====
"God" is bij Spinoza totaal ''anders'' gedefinieerd, "God" ≠ God ([[Spinoza_Ethica/Deel_1#Definities|Deel 1 Ethica, Definitie 6 1d6)]], een voortdurende bron van verwarring:<br>
Regel 43:
Dit is duidelijk iets heel anders dan de God uit het dagelijks taalgebruik, waar verwezen wordt naar de christelijke, joodse of islamitische persoonlijke God, die in het geloof als bijvoorbeeld geweten, schepper, liefhebber van aanbidding en van goede koorzang enzovoorts functioneert. Dus in dit wikiboek wordt geprobeerd consequent "God" te schrijven, om Spinoza's ''andere'' "God" te onderscheiden van God (omdat er vaak verwarring optreedt nog maar eens: "God" ≠ God). De dichter [[w:nl:Leo Vroman|Leo Vroman]] schreef [[w:nl:Psalm|psalmen]]<ref name="Vroman">[https://www.dbnl.org/tekst/_gid001199501_01/_gid001199501_01_0053.php dbnl.org Leo Vroman: ''Gedichten'' (Psalm I en verder), De Gids. Jaargang 158(1995)]. Geraadpleegd op 5 oktober 2019.</ref> voor "Het Systeem", waarmee hij op Spinoza's "God" lijkt te duiden. Dus we zouden ook "Systeem" als alternatief voor "God" kunnen gebruiken ("Wereldsysteem", "Heelalsysteem"?). Of nog anders "het verband van alle dingen"?
Is het niet merkwaardig dat Spinoza dit begrip "God" (Latijn:''Deus'' schreef Spinoza, uitspraak "dee-oes") noemt? Hij had een ander, minder riskant woord kunnen kiezen, na
"God" is dus zowel het materiaal van het heelal ("Uitgebreidheid") als het bewustzijn ("Denken") en de logica (natuurwetten) die blijkt te gelden. "God oftewel de Natuur" schreef Spinoza, dus "God" = "Natuur". "Natuur" wordt hier begrepen in de breedst mogelijke zin, dus uitdrukkelijk ook de dode materie, straling en [[donkere energie]] van bijvoorbeeld de natuurkunde, alle levende wezens, de kosmos met alles erin, ook bewustzijn. Energie is dus goddelijke energie, waarbij de materie en het bewustzijn een van de verschijningsvormen zijn. De God van de godsdiensten is vooral bovennatuurlijk, maar de "God" van Spinoza juist niet, die is... die breed gedefinieerde "natuur" zelf. Spinoza gebruikte twee natuurbegrippen: natura naturans en natura naturata. Onder natuara natura verstond Spinoza de Scheppende Natuur, de oneindige alomvattende natuur. De natura naturata was de geschapen natuur, ofwel het geheel van de geschapen dingen<ref>Han Joachim Störig, Geschiedenis van de filosofie, 25e druk, blz. 214 (deel IV, par. 2.II.2) </ref>.
==== Verhouding van Spinoza tot het christelijk geloof ====
Voor de duidelijkheid: tot de "God" van Spinoza kun je niet bidden als tot een persoonlijke God, sterker nog: je maakt zelf deel uit van de enige ''substantie'' "God" als de ''modus'' "mens" onder de ''attributen'' Uitgebreidheid (je lichaam) en Denken (je bewustzijn). Je zit al in "God". Door God beter te leren kennen, kun je dichter bij het goddelijke komen en dus gelukkiger worden.
Overigens had Spinoza waardering voor de denkbeelden van [[w:nl:Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]] in het [[w:nl:Nieuwe Testament|Nieuwe Testament]] en voor het vrijzinnig christendom van zijn [[w:nl:Remonstranten|remonstrantse]] vrienden (als [[w:nl:Jarig Jelles|Jarig Jelles]] en [[w:nl:Pieter Balling|Pieter Balling]]) van de [[w:nl:Collegianten|Collegianten]] en moedigde hij kerkbezoek aan. Dus mogelijk waardeerde Spinoza het gebed toch als een zinvolle vorm van meditatie (graag bron hierover).
==== Pantheïsme en ''Weltgeist?'' ====
Er wordt wel eens een verband gelegd tussen Spinoza en [[w:nl:pantheïsme|pantheïsme]]. Verder spraken in de Duitse romantiek de filosoof [[w:nl:Lezingen over de filosofie van de geschiedenis|Hegel]] en anderen over een ''Weltgeist'' (zoals ook [[Hegel]] die gebruikte), die de geschiedenis stuurt. Die ''Weltgeist'' is blijkbaar iets anders dan Spinoza's "God", maar is mogelijk wel geïnspireerd door Spinoza
===Voorbeelden===
Regel 73:
Spinoza biedt veel conclusies, zoals
<!-- EERSTE 5 -->
* God helemaal begrijpen is onmogelijk, omdat God oneindig veel attributen omvat en de mens slechts twee van die attributen kan waarnemen,
* Wie inziet dat alles uit de "goddelijke" natuur voortkomt en volgens eeuwige natuurwetten en regels gebeurt, zal proberen om '''''goed te doen en blij te zijn''''' (Latijn: ''bene agere et laetari''). [[Spinoza_Ethica/Deel_4#4s50|Deel 4 stelling 50]].<br>Spinozakenner [[w:nl:Henri Krop|Henri Krop]] sprak in 2014 "over de lessen van Spinoza" en legde uit dat ''Doe wel en wees blij'', de latere weergave, betekent "Handel zo goed als mogelijk, doe de dingen waar je het beste in bent, dan word je ook gelukkig."<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=MID8oGkCkOY&t=8m30s www.youtube.com Studio Erasmus Geert Maarse ''Filosoof Henri Krop over de lessen van Spinoza'' 13 april 2014 8m30s]</ref> Krop noemde verder als korte stellingen
* "God is hetzelfde als de breed gedefinieerde natuur, waar het universum een deel van is",<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=MID8oGkCkOY&t=2m00s www.youtube.com Studio Erasmus Geert Maarse ''Filosoof Henri Krop over de lessen van Spinoza'' 13 april 2014 2m00s]</ref>,
* "Het hoogste wat de mens zou kunnen bereiken is de verstandelijke liefde tot God, in de zin van het besef dat je een klein onderdeel bent van de kosmos, en het besef dat je gelukkig wordt door die kennis."<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=MID8oGkCkOY&t=2m20s www.youtube.com Studio Erasmus Geert Maarse ''Filosoof Henri Krop over de lessen van Spinoza'' 13 april 2014 2m20s]</ref>
* De mens is dan ook ''niet'' het middelpunt van het heelal, maar een klein ervan,<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=MID8oGkCkOY&t=3m10s www.youtube.com Studio Erasmus Geert Maarse ''Filosoof Henri Krop over de lessen van Spinoza'' 13 april 2014 3m10s]</ref> zoals wel bij Descartes.
===[[Spinoza Ethica/Deel_1|Deel 1 "God"]] ===
* De "Natuur" ("God") heeft geen doel maar werkt volgens een eeuwige noodzakelijkheid. [[Spinoza_Ethica/Deel_1#Aanhangsel:_Vooroordeel_over_de_noodzakelijkheid|Deel 1 Aanhangsel: Vooroordeel over de noodzakelijkheid]], [[Spinoza_Ethica/Deel_4#Voorwoord|Deel 4 Voorwoord]]
* ... Als er nog vooroordelen over zijn, kan iedereen die makkelijk door wat nadenken weerleggen. (Commentaar: Spinoza is een optimist.) [[Spinoza_Ethica/Deel_1#Aanhangsel:_Vooroordeel_over_de_noodzakelijkheid|Deel 1 Aanhangsel: Vooroordeel over de noodzakelijkheid]], de laatste zin.
===[[Spinoza Ethica/Deel_2|Deel 2 Bewustzijn]] ===
* "God" heeft een voorstelling van het menselijk bewustzijn, net als van het menselijk lichaam. Het verband tussen de voorstelling van het bewustzijn en het bewustzijn zelf, is hetzelfde als tussen het bewustzijn en het menselijk lichaam. (commentaar: Lichaam en bewustzijn (geest) horen bij elkaar, er is geen tweedeling zoals bij Descartes.) [[Spinoza_Ethica/Deel_2#2s20|Deel 2 stelling 20]] en [[Spinoza_Ethica/Deel_2#2s21|21]].
* We zeiden al dat de geest verenigd kan worden of met het lichaam waarvan hij de idee is, of met God zonder welke hij noch kan bestaan noch kan verstaan worden.[[Spinoza_Ethica/Deel_2#2s20|Deel 2 stelling 23. Over de onsterfelijkheid van de geest]]
===[[Spinoza Ethica/Deel_3|Deel 3 Oorsprong van de gevoelens]]===
Regel 95 ⟶ 97:
===[[Spinoza Ethica/Deel_4|Deel 4 Macht van de gevoelens]]===
* Ik durf namelijk niet te ontkennen dat het menselijk lichaam met behoud van de bloedsomloop en de andere verschijnselen die men als wezenlijk voor een levend lichaam beschouwt, toch een volledig andere natuur kan aannemen. [[Spinoza_Ethica//Deel_4#4s36|Deel 4 stelling 38]]
* Het eeuwige en oneindig zijnde dat wij "God" of natuur noemen, werkt door dezelfde (logische) noodzaak als waardoor het bestaat. [[Spinoza_Ethica/Deel_4#Voorwoord|Deel 4 Voorwoord]] (commentaar: Latijn: '''Deus sive Natura''', uitspraak: "dée-oes sieve na-tóe-ra".)
* Wie verstandig leeft is vrijer in een gemeenschap waar hij zich aan algemene regels houdt, dan als eigen baas in de eenzaamheid. [[Spinoza_Ethica/Deel_4#4s73|Deel 4 stelling 73]].
| |||