Geschiedenis van de filosofie/Antieke filosofie: verschil tussen versies

{{Filosofie}}

[[Bestand:Turkey ancient region map ionia.JPG|thumb|left|200px|Ionië, oorsprong van de vroege Griekse filosofie, in het westen van Klein-Azië.]]

Ionië was in de oudheid een landstreek langs de westkust van Klein-Azië. In de steden van deze Griekse kolonie, in het huidige Turkije, stond de bakermat van de westerse filosofie.

De Griekse wiskundige, astronoom en [[Filosofisch woordenboek/P|presocratisch]] filosoof [[Bekende filosofen uit de geschiedenis/Thales van Milete|Thales van Milete]] was actief rond 585 v.Chr. en liet ons de obscure uitspraak "alles is water" na. [[Filosofisch woordenboek/A|Aristoteles]] beschouwde hem als de eerste filosoof in de Griekse traditie. Zijn bekendste studenten waren [[Bekende filosofen uit de geschiedenis/Anaximenes|Anaximenes van Milete]] ("alles is lucht") en [[Anaximander over de natuur|Anaximander]] (alles is [[Filosofisch woordenboek/A|apeiron]], 'het onbepaalde'; de materie waar alles uit ontstaat).

 

Er is veel discussie over de reden waarom nu precies de Atheense cultuur filosofie zou aangemoedigd hebben. Een populaire theorie zegt dat de reden ervan ligt in het feit dat Athene een directe democratie had. Het is bekend uit [[Plato]]'s geschriften dat veel sofisten in scholen gerespecteerde leden van de samenleving de kunst van het debat aanleerden, en dat ze goed werden betaald door hun studenten. Redenaars beïnvloedden de loop van de Atheense geschiedenis, en waren soms verantwoordelijk voor falende ondernemingen, zoals in het geval van de Slag bij Lade. Een andere theorie zoekt de verklaring voor de geboorte van het filosofische debat in Athene in de aanwezigheid van slavenarbeid, waardoor de de vrije mannelijke burgers meer (vrije) tijd hadden om zich met andere dingen bezig te houden. Bevrijd van het werken in de velden of andere economische activiteiten, waren zij in staat deel te nemen aan de Atheense vergaderingen en zich gedurende lange perioden te wijden aan de discussies over populaire filosofische vragen. Studenten van de sofisten trachtten van hen de vaardigheden te leren die hen in staat zouden stellen om in debat de Atheense Volksvergadering te kunnen beïnvloeden en daardoor meer respect en rijkdom te verwerven. In reactie hierop werden de onderwerpen en de argumentatiemethoden sterk ontwikkeld door de sofisten.

 

Alle Griekse filosofie van voor de tijd van [[Filosofisch woordenboek/S|Socrates]] staat bekend als de [[Filosofisch woordenboek/P|presocratische filosofie]]. Deze filosofie was hoofdzakelijk [[Filosofisch woordenboek/K|kosmologisch]] en [[Filosofisch woordenboek/K|kosmogonisch]] van aard. De presocraten zochten in de eerste plaats naar een fundamentele verklaring voor de natuurverschijnselen die zij om zich heen waarnamen, zoals zons- en maansverduisteringen en de jaarlijks terugkerende overstromingen van de Nijl nadat [[Astronomisch woordenboek/S|Sirius]] was opgekomen. Zij deden daarbij bewust geen beroep op de traditionele Oud-Griekse godsdienst.

De periode van Socrates' voorgangers werd gekenmerkt door metafysische speculatie en pogingen om de 'bron' (Archè) te vinden die ten grondslag ligt aan de werkelijkheid. Belangrijke filosofen uit deze periode zijn Thales, Anaximander, Anaximenes, Pythagoras, Heraclitus, Xenophanes, Parmenides, Zeno van Eleu, Melissos, Empedocles, Anaxagoras, Levkippos en Democritus.

 

De sleutelfiguur in de transformatie en eenmaking van de Griekse filosofie is Socrates, die zelf ook onder verschillende sofisten studeerde. Naar verluidt zou hij na een bezoekje aan het [[w:Orakel van Delphi|Orakel van Delphi]] een groot deel van zijn leven in de straten en openbare gebouwen van Athene doorgebracht hebben om te ondervinden of het echt zo was niemand in de stad wijzer was dan hij. Door middel van levendige dialogen onderzocht hij op een kritische manier een aantal begrippen die gewoonlijk als probleemloos werden beschouwd. Socrates wees erop dat het bij concepten als schoonheid en waarheid, de deugden van vroomheid, wijsheid, matigheid, moed en rechtvaardigheid toch vaak aan een heldere definitie ontbrak. Doordat hij zich bewust was van zijn eigen onwetendheid, kon hij ook zijn eigen fouten ontdekken, alsook de fouten van degenen die beweerden kennis te bezitten. Deze kennis ontmaskerde hij in een dialoog als [[w:falsifieerbaarheid|falsifieerbaar]] of gebaseerd op onduidelijke grondregels en overtuigingen. Hij schreef zelf niets, maar inspireerde vele volgelingen, waaronder veel zonen van vooraanstaande Atheense burgers (zoals [[Plato]]. Uiteindelijk zou dit leiden tot zijn proces en executie in 399 v.Chr. Hij werd ervan beschuldigd dat zijn filosofie sofisterij was die de vroomheid van de jeugd ondermijnde en de morele kern van Athene aantastte. Hij kreeg een kans om zijn lot te ontvluchten maar verkoos om in Athene te blijven en trouw aan zijn principes de gifbeker met dollekervel te ledigen.

 

Socrates' belangrijke leerling was [[Plato]], die oprichter werd van de [[w:Akademeia|Akademeia]] van Athene. Hij schreef een aantal dialogen, waarin hij filosofische problemen onderzocht volgens de [[Filosofisch woordenboek/S|socratische methode]]. Enkele centrale ideeën van Plato's dialogen zijn:

* de theorie van de [[Filosofisch woordenboek/I|Ideeën]] (of Vormen), [[Plato/Ideeënleer|''Plato's Ideeënleer'']] genoemd: de geest heeft een aangeboren vermogen om na te denken over concepten die uit een werkelijkheid van hogere orde stammen en die als onveranderlijk en universeel gelden, en kan zich deze kennis weer bewust maken

In de latere dialogen treedt Socrates minder prominent op, maar Plato maakte voordien waarschijnlijk al gebruik van de figuur van Socrates om ook zijn eigen filosofische gedachten te laten verwoorden. Interessant is dat Plato in zijn beroemdste werk, ''[[Plato/Staat|De Staat (Politeia)]],'' de democratie bekritiseert, de tirannie veroordeelt en een drieledige maatschappelijke structuur voorstelt met ''werkers, wachters en filosofen''. Hij verdedigt hier ook als ideaal het opgeven van individueel bezit en volledige dienstbaarheid aan deze ideale staat. Geen onschuldige zou daar ooit ter dood gebracht worden dankzij het streven van de filosoof-koningen naar absoluut geldende waarheid, hun zorg voor het algemeen welzijn en het ontbreken van zelfzuchtige motieven bij deze klasse van regeerders.

 

Plato's belangrijkste leerling was [[Filosofisch woordenboek/A|Aristoteles]], misschien wel de eerste echte systematische filosoof. De [[Filosofisch woordenboek/L|logica]] van Aristoteles was de eerste vorm van logica die trachtte elk geldig [[Filosofisch woordenboek/S|syllogisme]] te categoriseren. Een syllogisme is een vorm van argument waarvan de geldigheid van de conclusie gegarandeerd wordt door de veronderstelling dat deze vorm van redeneren aanvaard wordt door alle goed opgeleide personen. Een cruciale aanname in de Aristoteliaanse logica is dat het moet gaan om ''echte objecten''. Twee van Aristoteles' syllogismen zijn volgens moderne opvattingen ongeldig. Bijvoorbeeld: "Alle A zijn B. Alle A zijn C. Daarom zijn een aantal B C." Dit syllogisme faalt immers als verzameling A leeg is en B toch echte elementen bevat. In de syllogistische logica van Aristoteles zou dit echter wel gezegd kunnen worden, want zijn logica mag alleen worden gebruikt voor dingen die echt bestaan (geen "lege klassen" dus.)