Onderwijsprofessional/Algemeen: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Lintfouten: Verouderde HTML-elementen
Regel 31:
{|align=center style="margin:0 auto; padding:1em 0; text-align:center; letter-spacing:5px; border:3px solid orange; background:white; color:#92278F; font:bold larger 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif"
|-
|Vanuit de serie Onderwijsprofessional zijn de volgende Wikipedia-artikelen gestart (<fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan>) of aangepast
|}
{|align=center style="margin:0 auto; padding:1em 0; text-align:center; letter-spacing:5px; border:3px solid orange; background:orange; color:#92278F; font-size: 10px; font-weight: bold; font: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif"
|-
! colspan="3" style="background: #F26522;width:33%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">A t/m N</fontspan>
! colspan="3" style="background: #92278F;width:34%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">O t/m P</fontspan>
! colspan="3" style="background: #F26522;width:33%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">Q t/m Z</fontspan>
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Gereedschappen#Romiszowski}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Alexander_Romiszowski|Alexander Romiszowski]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsondernemer/Resultaten#Ondernemend_onderwijs}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Ondernemend leren|Ondernemend leren]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsmanager/Gereedschappen#Schoolgids}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Schoolgids|Schoolgids]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|-
Regel 53:
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsondernemer/Profiel#Ondernemend_Management}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Ondernemend management|Ondernemend management]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsmanager/Gereedschappen#Schoolplan}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Schoolplan|Schoolplan]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Resultaten#Constructivistisch_onderwijs}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Constructivistisch_onderwijs|Constructivistisch onderwijs]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsfilmer/Doel}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Onderwijsfilm|Onderwijsfilm]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Gereedschappen#Seminar}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Seminar|Seminar]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsprofessional/Visie#Leeractiviteit}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w: Leeractiviteit|Leeractiviteit]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsondernemer}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Onderwijsondernemer|Onderwijsondernemer]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijstechnoloog/Gereedschappen#Serious_Game}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Serious_game|Serious Game]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijzer/Doel#Leerdoel}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Leerdoel|Leerdoel]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijstechnoloog}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Onderwijstechnoloog|Onderwijstechnoloog]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijzer/Doel#Studax}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Studax|Studax]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Gereedschappen#Leerobject}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Leerobject|Leerobject]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsmanager/Doel#Onderwijstijd}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Onderwijstijd|Onderwijstijd]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsondernemer/Resultaten#USP}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Unique Selling Proposition|Unique Selling Proposition]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijzer/Gereedschappen#Leerstof}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Leerstof|Leerstof]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Doel#Onderwijsvorm}}
Regel 110:
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Doel#Leeromgeving}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Leeromgeving|Leeromgeving]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsmanager/Gereedschappen#Ouderbijdrage}}
Regel 120:
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsmanager/Gereedschappen#Lumpsum}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Lumpsum|Lumpsum]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Resultaten#Projectonderwijs}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Projectonderwijs|Projectonderwijs]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsprofessional/Profiel#BIO}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Wet_BIO|Wet BIO]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijstechnoloog/Gereedschappen#MUVE}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:MUVE|MUVE]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%|{{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsondernemer/Gereedschappen#Projectplan}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Projectplan|Projectplan]]
|style="background: #92278F;width:1%;"|
|width=1%|
Regel 140:
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Resultaten#Het_nieuwe_leren}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:Het_nieuwe_leren|Nieuwe leren]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%|
Regel 150:
|-
|width=1%| {{Klik|Afbeelding=Wikibooks-logo.svg|Grootte=20px|Link=Onderwijsontwerper/Gereedschappen#AT&T Development-Model}}
|style="background: #FFFFFF;"| <fontspan colorstyle="color: #000000;">'''N'''</fontspan> [[w:AT&T Development-Model|AT&T Development-Model]]
|style="background: #F26522;width:1%;"|
|width=1%|
Regel 170:
Het begrip van onderwijs en wat een onderwijzer daarin kan betekenen, is nog steeds volop in ontwikkeling. Dit boek op deze plek maakt het mogelijk nu - maar ook bij veranderende inzichten in de toekomst - , blijvend te laten aansluiten bij de dan geldende kennis over goed onderwijs en goed onderwijzen.
 
Onderwijzen is een complexe taak waarin inschatten, actie en reflectie en het nemen van beslissingen op grond hiervan, is gevraagd<ref name="BARNES">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Barnes, H. | Titel = '''Structuring knowledge for the beginning teacher''' | Datum = 1989 | Plaats = Oxford | Uitgever = Pergamon Press | Bladzijdes = 13}}</ref>. Een gedegen kennis en begrip van onderwijzen, leren, [[Onderwijzer/Curriculum|leerlingen]] en het betreffende [[Onderwijzer/Curriculum|vakgebied]] en hoe deze zich verhouden tot het leerproces helpt daarbij. Daar hoopt dit boek een bijdrage aan te leveren door daar per hoofdstuk op in te gaan.
 
===== Betekenis =====
Regel 189:
 
===== Vakgebied =====
Wat een onderwijzer onderwijst, de leerstof, heeft grote invloed op hoe men onderwijst<ref name="PASSE">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Passe, J. | Titel = '''The elementary school curriculum''' | Datum = 1999 | Plaats = Boston | Uitgever = McGraw-Hill}}</ref>. Daarom is het van belang te kijken naar hoe we deze leerstof in kaart kunnen brengen en kunnen structureren.
 
=== Missie ===
Regel 221:
''"Onwetendheid is niet hetzelfde als domheid. Het eerste is makkelijker vast te stellen"''
 
'''Cognitieve leerdoelen''' zijn leerdoelen.<ref>Leerdoel = doelstelling waarin duidelijk en concreet is gespecificeerd wat men beoogt zichzelf of anderen eigen te maken op het gebied van kennis, inzichten en vaardigheden, hoe men zich dit eigen maakt en dient te tonen aan anderen</ref> met betrekking tot het leren die te maken hebben met het verstand c.q geheugen c.q. denken (cognitie), dus met het hoofd. Het meest basale type cognitieve leerdoel is kennis<ref>dat wat als weten wordt gebruikt door de mens of door de maatschappij als geheel</ref>. Kennisdoelen geven aan welke feiten, definities en waarnemingen leerlingen moeten herinneren. Romiszowski<ref>{{Persoon|Alexander Romiszowski}}</ref> beschouwt kennis als "informatie opgeslagen in het hersenen" en vaardigheden als "acties die een persoon uitvoert om een bepaald doel te bereiken". Hij onderscheidt kennis als feitelijk, begripsmatig, reproductief of productief. Vaardigheden, behorend bij cognitieve leerdoelen vanaf het niveau toepassing, deelt hij in als cognitief, reactief, actief of communicatief.
 
===== Begrip =====
Regel 314:
===== Talen =====
 
'''Effectief taalonderwijs''' doet recht aan voldoende blootstelling aan de betreffende taal op een niveau net boven dat van de leerling op een manier die levensecht aandoet, zin heeft en aansluit bij de liefhebberijen van de lerende (Stephen Krashen<ref name="KRASHEN">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Krashen, S. | Titel = '''The Input Hypothesis: Issues and Implications''' | Datum = 1985 | Plaats = Londen | Uitgever = Longman}}</ref>). Alleen in combinatie met veel effectieve blootstelling ervaart de leerling daadwerkelijk voordeel om ook bezig te zijn met grammatica<ref name="ELLIS">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Ellis, R. | Titel = '''Instructed Second Language Acquisition''' | Datum = 1990 | Plaats = Oxford | Uitgever = Blackwell}}</ref>. Het is niet alleen het passief ondergaan maar ook het actief bezigen van een taal wat de taalvordering stimuleert. Het gaat er dan wederom om dat het toepassen van de taal een vrij gekozen, levensecht en functioneel doel heeft en past bij de interesses van de leerling<ref name="SWAIN">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Swain, M. en Lapking, S. | Titel = '''Problems in output and the cognitive processes they generate. A step towards second language learning''' | Datum = 1995 | Uitgever = Applied Linguistics, 16 | Bladzijdes = 371 - 391}}</ref>. Het opnemen van woorden wordt verbeterd als dit gecombineerd wordt met beelden<ref name="MAYER">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Mayer, R. | Titel = '''Multimedia Learning''' | Datum = 2001 | Plaats = New York}}</ref> of er verhalen bij bedacht worden<ref name="ATKINSON">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Atkinson, R.K. | Titel = '''Matrix and mnemonic text-processing adjuncts: Comparing and combining their components''' | Datum = 1999 | Uitgever = Journal of Educational Psychology, 91 | Bladzijdes = 342 - 357}}</ref>.
 
Hoe goed men ook zijn best doet bij het leren, in het gebruik van de taal zal zichtbaar worden dat er altijd leemtes zijn. Effectief taalonderwijs helpt de leerder hiermee om te gaan. Deze leemtes kunnen het begrijpen of het toepassen daarvan belemmeren. Strategieën die bij het ontvangen van taal horen worden '''receptieve strategieën''' genoemd<ref name="BIMMEL">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Bimmel, P. | Titel = '''Training en transfer van leesstrategieën. Training in de moedertaal en transfer naar een vreemde taal, een effectstudie bij leerlingen uit het voortgezet onderwijs''' | Datum = 1999 | Plaats = ‘s Hertogenbosch | Uitgever = Malmberg}}</ref>. Strategieën die proberen te verbloemen dat je iets niet kunnen uitdrukken in de betreffende taal noemt men '''productieve strategieën'''<ref name="POULISSE">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Poulisse, N. | Titel = '''The use of compensatory strategies by Dutch learners of English''' | Datum = 1990 | Plaats = Dordrecht | Uitgever = Foris}}</ref>.
 
===== ANW =====
Regel 375:
'''Leerstof'''<ref>Leerstof=de verzameling van alle leermaterialen die een lerende dient te bestuderen</ref> is de verzameling van alle materialen die een lerende dient te bestuderen. Leerstof geeft dus in het onderwijs aan ''wat'' er gestudeerd moet worden. Als de gebruikte onderwijsmethode en de leerdoelen ook worden beschreven dan geeft de leerstof eveneens aan ''hoe'' men dien te leren en ''waar'' dat naar moet leiden. Leerstof omvat leermaterialen als lesmaterialen, opgaven, instructies, studieteksten en [[onderwijsfilmer|onderwijsfilms]].
 
Onderwijzers zijn gemiddeld meer op de leerling en minder op de lesstof gefocust dan ouders <ref name="DENESSEN">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Denessen, D. | Titel = '''Opvattingen over onderwijs: leerstof- en leerlinggerichtheid in Nederland''' | Uitgever = Garant | Datum = 200 | ISBN = 9053509445}}</ref> maar het blijft van belang een goed begrip hebben van het vak dat een onderwijzer geeft en hoe nieuwe kennis in dat vakgebied wordt gebracht<ref name="CROSSMAN">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Crossman, P., Wilson, S., en Shulman, L. | Titel = '''Teachers of substance: Subject matter knowledge for teaching''' | Datum = 2001 | Plaats = Oxford | Uitgever = Pergamon Press}}</ref>. Een te grote focus op de inhoud kan echter betekenen dat een onderwijzer te veel vervreemd raakt van diegene die hij dient te onderwijzen. Samen de uitdaging aangaan een voor beiden vreemd vakgebied te verkennen, heeft als het gaat om de vaardigheid van leren en onderzoeken voordelen. In dat geval wordt van de onderwijzer gevraagd dat hij niet per se de kennis van het vakgebied heeft, maar kundig genoeg is om zich deze adequaat eigen te maken. Dit kunstje draagt hij dan over in plaats van de feitelijke kennis. In het boek [[Onderwijsarchitect]] staat een [[Onderwijsarchitect/Resultaten/HO#Sterrenkunde|voorbeeld]] hoe dit goed kan uitpakken. Verder is het tegenwoordig vrij eenvoudig om met alle vrije informatie die beschikbaar is bijvoorbeeld via het internet een eigen programma samen te stellen. Om uit dit publieke domein betrouwbare informatie te filteren is ook steeds minder een probleem. Een goed voorbeeld daarvan zijn de projecten van Wikimedia, zoals Wikipedia en Wikibooks.
 
Het produceren van leerstof is de taak van de [[Onderwijsontwikkelaar/Doel#Leerstof|onderwijsontwikkelaar]], het formuleren van de wensen en de structuur is het werk van de [[onderwijsontwerper]].
Regel 382:
''Het geven van huiswerk is het geven van een proeve van onbekwaamheid, het vrijwillig meenemen het geven van een proeve van bekwaamheid''
 
Het geven van huiswerk heeft in relatie tot de kwaliteit van lesgeven of het motiveren van een leerling, een veel kleiner effect op de leerprestaties<ref name="KEITH">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Keith, T. en Cool, V.A. | Titel = '''Testing models of school learning: Effects of quality of instruction, motivation, academic coursework, and homework on academic achievement''' | Datum = 1992 | Uitgever = School Psychology Quarterly, Vol 7(3) | Bladzijdes = 207 - 226}}</ref>. Uit onderzoek blijkt dat een onderwijzer vooral aansluiting moet zoeken met de belevingswereld van de lerende en leermethoden toepast die uitgaan van samenwerking en zelfwerkzaamheid om de motivatie te bevorderen en vooral niet procesgeorienteerde instructies moet geven<ref name="THOONEN">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Thoonen, E.J., Sleegers, J.C., Peetsma, T.D. en Oort, J. | Titel = '''Can teachers motivate students to learn?''' | Datum = 2011 | Uitgever = Educational Studies, Volume 37, Issue 3 | Bladzijdes = 345 - 360}}</ref>.
 
Daarnaast zien we dat huiswerk vaak ongedifferentieerd verplicht wordt gesteld, terwijl men zich kan afvragen waarom een leerling die een 8 of hoger staat die extra oefening nog nodig heeft. Men kan in ieder geval deze leerling veilig de verplichting tot het maken van huiswerk voor dat specifieke vak wegnemen, zodat deze meer tijd heeft voor eventuele probleemvakken.
Regel 388:
===== Cijfers =====
''Spieken! Ik vind het geweldig die samenwerking. Ik geef jullie beiden een 10. Kijk zelf maar wie de een en wie de nul krijgt.''
Uit de ''wet van Posthumus'' blijkt het lastig voor onderwijzers om hun cijfers niet aan te passen aan het niveau van de klas<ref name="KOHNSTAMM">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Kohnstamm, D. en Cassee, E. | Datum = 2002 = Titel = '''Het cultureel woordenboek: encyclopedie van de algemene ontwikkeling''' | Uitgever = Uitgeverij Athos}}</ref>. Volgens Posthumus<ref>{{Persoon|Kornelis Posthumus}}</ref> heeft een onderwijzer als neiging het gangbaar niveau, een cijfer tussen de zes en de zeven, af te stemmen op de middengroep van de klas die ongeveer de helft beslaat. Ongeveer een kwart zal een slechter cijfer krijgen en hetzelfde deel een beter cijfer.
 
===== Schotten =====
Regel 418:
Een onderwijsmanager heeft meestal een academische achtergrond en eerdere ervaring opgedaan in een inhoudelijke onderwijsfunctie, hoewel er steeds meer beroep wordt gedaan op expertise buiten het onderwijsveld. Onderwijsmanagers waren in het verleden de bepalende pedagogische figuur binnen een onderwijsorganisatie. Hun functie had veel aanzien in maatschappij en opende deuren voor andere vooraanstaande posities zoals bij de bekende politicus [[w:Louis van de Laar|Louis van de Laar]].
 
Sommige beweren dat het postmoderne tijdsklimaat van de typische schoolleider een onderwijsmanager heeft gemaakt<ref name="BRAECKMANS">{{citeerCiteer boek | Titel = '''Management en het onderwijs. Reflecties (DIROO-Academia 9)'''| Achternaam = Braeckmans, L., Coppieters, P., De Clercq, H., De Laet, E., Lynen, I., Van Achter, V., van den Nieuwenhuijzen, J. en Verkest, R. | Uitgever = Academia Press | ISBN = 9038209142 | Bladzijdes = 45 - 46}}</ref>. Het is in ieder geval zo dat het begrip onderwijsmanagers de laatste drie decennia een grote ontwikkeling heeft meegemaakt<ref name="DIMMOCK">{{citeerCiteer boek | Titel = '''Developing Comparative and International Educational Leadership and Management: A cross-cultural model''' | Uitgever = School Leadership & Management: Formerly School Organisation, Volume 20, Issue 2 | Datum = 2000 | Bladzijdes = 143 - 160 | Achternaam = Dimmock, C. en Walker, A.}}</ref>. Het onderzoek naar effectief onderwijsmanagement volgde deze ontwikkeling enige tijd later en is pas in echt in bloei gekomen vanaf 1990<ref name="HECK">{{citeerCiteer boek | Titel = '''The Study of Educational Leadership and Management; Where Does the Field Stand Today?''' | Achternaam = Heck, R.H. en Hallinger, P. | Uitgever = Educational Management Administration Leadership, vol. 33 no. 2 | Datum = 2005 | Bladzijdes = ===9 - 244}}</ref>.
 
De laatste jaren komen er steeds meer invloeden van buiten de school binnen (internet). De voorheen vooral beheersmatige opererende onderwijsmanager wordt daardoor geconfronteerd met een toenemend beroep op innovatie en het omgaan met zelfbewuster personeel die meer rechten en vrijheid opeisen.
Regel 441:
 
==== Rector ====
Op onderwijsmanagers in het basisonderwijs; de schoolleiders, is de [[w:wet BIO|wet BIO]] van toepassing. Volgens de [[w:Wet op het voortgezet onderwijs|wet op het voortgezet onderwijs]] staat een [[w:rector|rector]] aan het hoofd van een school voor [[w:voorbereidend wetenschappelijk onderwijs|voorbereidend wetenschappelijk onderwijs]], bij andere scholen voor voortgezet onderwijs leidt een [[onderwijsdirecteur|directeur]]<ref name="WET">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Wet op het voortgezet onderwijs | URL = http://wetten.overheid.nl/cgi-bin/deeplink/law1/title=Wet%20op%20het%20voortgezet%20onderwijs | Titel = '''artikel 32'''}}</ref>. De [[w:Rector magnificus|rector magnificus]] wordt benoemd door de [[w:Raad van Toezicht|Raad van Toezicht]] en is wettelijk bevoegd [[w:Wetenschappelijke promotie|promoties]] toe te kennen.
 
==== Onderwijsdirecteur ====
De '''onderwijsdirecteur''' is iemand die aan het hoofd staat van een (afdeling van een) school of het onderwijs leidt op een afdeling van de faculteit van een universiteit. Hij is daarmee de hoogste [[onderwijsmanager]] binnen (een afdeling van) een onderwijsorganisatie. Volgens de [[w:Wet op het voortgezet onderwijs|wet op het voortgezet onderwijs]] staat een [[w:rector|rector]] aan het hoofd van een school voor [[w:voorbereidend wetenschappelijk onderwijs|voorbereidend wetenschappelijk onderwijs]], bij andere scholen voor voortgezet onderwijs leidt een onderwijsdirecteur<ref name="WET">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Wet op het voortgezet onderwijs | URL = http://wetten.overheid.nl/cgi-bin/deeplink/law1/title=Wet%20op%20het%20voortgezet%20onderwijs | Titel = '''artikel 32'''}}</ref>. Vanwege zijn bevoegdheid neemt een onderwijsdirecteur van een school zitting in het schoolbestuur en vertegenwoordigt deze binnen zijn school bijvoorbeeld in de medezeggenschapsraad. De onderwijsdirecteur binnen een faculteit neemt meestal geen zitting in het faculteitsbestuur.
 
==== Onderwijscoördinator ====
Regel 458:
 
==== Rol ====
De Onderwijsraad adviseert dat een onderwijsmanager zich bewust is van het feit dat hij het leren en onderwijzen dient te ondersteunen en in de uitoefening van zijn positie daarom bescheidendheid toont<ref name="Onderwijsraad">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Onderwijsraad | Titel = '''Advies Variëteit in schaal, uitgebracht aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap''' | Uitgever = Onderwijsraad, nr. 20050300/833 | Datum = Oktober 2005 | Plaats = Den Haag | ISBN = 90-77293-43-4}}</ref>. Onderwijsmanagers melden dan ook dat ze collegialiteit, het voor je winnen, als de meest gewenste manier van besluitvorming zien<ref name="HELLAWELL">{{citeerCiteer boek | Titel= '''A case study of the changing role of the academic middle manager in higher education: between hierarchical control and collegiality?''' | Uitgever = Research Papers in Education, Volume 16, Issue 2 | Datum = 2001 | Bladzijdes = 183 - 197 | Achternaam = Hellawell, D. en Hancock, N.}}</ref>. Het vertrouwen in de onderwijsmanager door de medewerkers draagt namelijk bij aan de bereidheid tot veranderen<ref name="ORANJE>{{citeerCiteer boek | Titel = '''Vertrouwen in de onderwijsmanager en de veranderingsbereidheid van docenten''' | Uitgever = Open Universiteit Nederland | Oranje, R. | Datum = 2010}}</ref>.
 
==== Ondernemerschap ====
Regel 484:
 
==== Deskundig ====
In Nederland wordt het voorkomen van voortijdig verlaten van de school of onnodig afstromen binnen de school als een grote uitdaging gezien voor het onderwijs. Echter het is zeer onduidelijk of het huidige beleid in Nederland wel bijdraagt aan een afname hiervan<ref name="STEEG">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Steeg, M. van der en D. Webbink | Titel = '''Voortijdig schoolverlaten in Nederland: omvang, beleid en resultaten''' | Datum = 2006 | Plaats = Den Haag | Uitgever = Centraal Planbureau Document No 107}}</ref>. Wat wel bekend is uit de internationale literatuur is dat voorkomen beter werkt dan blussen achteraf (zie [[Onderwijsmanager/Werkwijze#Signalering|signaleren]]). En dat na signalering er een financiële prikkel dient te zijn voor de school, begeleiders om in te grijpen en dat dan alleen deskundige intensieve zorgbegeleiding waaromheen het onderwijs zich voegt, een werkelijk effect heeft.
 
Op veel scholen verzorgen mentoren mentorlessen waarin leerstrategieën en studievaardigheden worden aangeleerd. Dit terwijl ze daarin niet onderlegd zijn. De lessen worden gegeven aan alle leerlingen, ook al hebben de meeste leerlingen dat helemaal niet nodig. Denk hierbij aan de studaxen en de zorgleerlingen. Voor studaxen is het overbodig en voor de zorgleerlingen moet er juist een aanpak komen passend bij de eigen situatie. De mentor wordt daarnaast gezien als het aanspreekpunt wat betreft de zorg voor leerlingen. Het beeld van de school op deze mentor bij leerproblemen komt dan zo ongeveer overeen met die over een huisarts als eerste contactpersoon bij (medische) problemen. Maar een huisarts heeft een gedegen opleiding genoten als signaleerder, behandelaar en doorverwijzer.
Regel 493:
''Ik werk er keihard aan om in een hangmat te kunnen liggen''
 
De professionaliteit van de onderwijzers is zeer bepalend voor de leerprestaties<ref name="CLOTFELTER">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Clotfelter, C.T., Ladd, H.F. en Vigdor, J.L. | Titel = '''How and Why do Teacher Credentials Matter for Student Achievement?''' | Datum = 2007 | Uitgever = National Bureau of Economic Research, Working Paper No. 12828}}</ref>. De professionaliteit is vooral te verbeteren door scholing en teambeloning <ref name="CORNET">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Cornet, Huizinga, Minne en Webbink | Titel = '''Kansrijk kennisbeleid''' | Datum = 2006 | Plaats = Den Haag | Uitgever = Centraal Planbureau}}</ref>. (Individuele) beloning werkt vooral als het oordeel van het schoolhoofd daarin zwaar weegt en die in staat is goede en slechte leraren te onderscheiden<ref name="JACOB">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Jacob, B.A. en Lefgren, L. | Titel = '''Principals as Agents: Subjective Performance Assessment in Education''' | Datum = 2005 | Plaats = Harvard University | Uitgever = John F. Kennedy School of Government | URL = http://ssrn.com/abstract=757356}}</ref>.
 
Wie ziet de onderwijsmanager als de specialist en zijn adviseur? Hij zal eerst naar zichzelf moeten kijken. Komt hij zelf uit het onderwijs, dan rijst de vraag: waarom heeft hij voor een carrière gekozen en het lesgeven heeft verlaten. Extra voorzichtigheid is geboden als het antwoord verwijst naar een vlucht omdat hij of zij het niet meer naar zijn of haar zin had. Dit kan duiden op hiaten in zijn vaardigheden als onderwijsverzorgende. Hij zal dan extra terughoudend moeten zijn met het zelf komen met voorstellen voor verbetering van het onderwijs of deze te beoordelen. Maar de vlucht kan in het geval van een ondernemende onderwijsmanager ook te maken hebben met zijn persoonlijkheid (snel verveeld zijn, pionier willen zijn, veranderingsgezind, prestatiegericht. ambitieus).
Regel 502:
''In een ideale onderneming wordt het mandaat door de medewerker zelf begrensd''
==== Financiering ====
Lumpsum.<ref>Lumpsum = de financiering van scholen door de Nederlandse overheid</ref> vormt meestal de voornaamste financiering van een school. Een relatief klein percentage kan men halen uit de niet verplichte ouderbijdrage. Ouders met schoolgaande kinderen kunnen een tegemoetkoming aanvragen bij de gemeente voor de door hen te betalen bijdrage aan het schoolfonds<ref name="GEMEENTE">{{citeerCiteer boek | Achternaam = dr. M.A. Allers | Titel = '''Gemeentelijk minimabeleid en armoedeval.''' | Datum = 1999 | Plaats = Rijksuniversiteit Groningen | Uitgever = Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden | ISBN = 90 76276 05 6}}</ref>. Scholen kunnen zich op een bepaald sociaal milieu richten mede door een hoge ouderbijdrage te vragen<ref name="ETNICITEIT">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Y Leeman, L Veendrick | Titel = '''De kleur van de school: Inleiding op een serie artikelen over etnische concentratie binnen het onderwijs.''' | Datum = 2001 | Uitgever = Pedagogiek}}</ref>.
 
==== Papierwerk ====
Regel 528:
==== Activiteiten ====
 
De [[w:Inspectie van het onderwijs (Nederland)|inspectie]] in Nederland hanteert een aantal criteria waarin onderwijsactiviteiten moeten voldoen om te vallen onder '''onderwijstijd'''.<ref name="INSPECTIE">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Onderwijsinspectie | Titel = '''Beoordelingskader onderwijstijd van de Inspectie.''' | URL = http://www.vo-raad.nl/assets/3488}}</ref> Het onderwijs:
* moet onder pedagogisch-didactische verantwoordelijkheid van bekwaam onderwijspersoneel worden uitgevoerd.
* moet deel uitmaken van het door de school geplande en voor de leerlingen verplichte onderwijsprogramma.
Regel 535:
==== Achtergrond ====
 
Staatssecretaris [[w:Van Bijsterveldt|Van Bijsterveldt]] heeft in 2007 de norm voor onderwijstijd, op aandringen van onder andere de [[w:VO-raad|VO-raad]], aangepast. Deze aanpassingen worden op aanbevelingen van de Commissie Onderwijstijd<ref name="COMMISSIE">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Commissie Onderwijstijd | Titel = '''Brief met Aanbevelingen Commissie Onderwijstijd.''' | Datum = 16 december 2008 | URL = http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/12/16/aanbevelingen-commissie-onderwijstijd/vo-ok-2008-88417-aanbiedingsbrief-tk-16-dec-def-2.pdf}}</ref> voortgezet in de nieuwe wet voor de onderwijstijd die vanaf augustus 2011 geldt in Nederland.
 
In deze wet wordt niet langer gerekend in lesuren maar in onderwijstijd. Reden daarvoor is dat [[w:school|scholen]] vaak onderwijsactiviteiten organiseren die niet binnen een lesuur vallen. De vaststelling van wat valt onder onderwijstijd gaat in de nieuwe wet naast de [[w:Medezeggenschapsraad|MR]], ook in overleg met ouders en leerlingen. De verantwoording achteraf mag op groepsniveau in plaats van per leerling. Nederlandse scholen mogen rekenen volgens de nieuwe normen, dat wil zeggen 1000 klokuren voor alle leerjaren, uitgezonderd het laatste leerjaar (700 uur).
Regel 541:
==== Prestaties ====
 
Onderzoek toont aan dat er een directe relatie bestaat tussen schoolprestaties en onderwijstijd. <ref name="BARRETT">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Michael J. Barrett | Titel = '''The Case for More School Days.''' | Datum = november 1990 | Uitgever = Atlantic Monthly}}</ref> Niet alleen het aantal uren maar ook de regelmaat telt daarbij zwaarwegend. Zo zijn bijvoorbeeld de lange zomervakanties in de VS bepalend voor het feit dat arme kinderen op achterstand geraken bij rijke kinderen die onder aansporing van hun ouders de zomervakantie leerzaam (''summer school'') invullen. <ref name="ALEXANDER">{{citeerCiteer boek | Achternaam = DR Entwisle, KL Alexander | Titel = '''Summer setback: Race, poverty, school composition, and mathematics achievement in the first two years of school.''' | Datum = 1992 | Uitgever = American Sociological Review}}</ref>
 
==== Lesuitval ====
 
Lesuitval in het onderwijs is een zorgenkindje. Ouders en inspectie beschouwen dit als een belangrijk aandachtspunt <ref name="OORD">{{citeerCiteer boek | Achternaam = van Oord, L., Wendte, R. en Schieven, P. | Datum = 2005 | Titel = '''Onderwijsmeter 2005''' | Plaats = Den Haag | Uitgever = Ministerie van OCW}}</ref>. Uit het inspectieverslag van 2005 was te lezen dat maar bij zo'n 30 procent van de onderwijsinstellingen de leerlingen voldoende onderwijstijd krijgen om te leren wat ze dienen te leren <ref name="INSPECTIE2">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Inspectie van het Onderwijs | Datum = 2005 | Titel = '''Onderwijsverslag 2003/2004''' | Plaats = Utrecht | Uitgever = Inspectie van het Onderwijs}}</ref>. Tot die tijd werd er nauwelijks iets door de onderwijsinstellingen over omvang en aard van de uitval vastgelegd <ref name="FRIELINK">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Frielink, S., Jongkind, R., Oeij, P. en Korver, T. | Datum= 2005 | Titel = '''Regelruimte regelen. Flexibel omgaan met problemen in de personeelsvoorziening op scholen voor voortgezet onderwijs''' | Plaats = Den Haag | Uitgever = SBO}}</ref>. Het Nederlandse Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen is daarom in 2003 begonnen met een verkenning naar hoe vaak lesuitval op lager, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs voorkomt<ref name="OCW">{{citeerCiteer boek|Achternaam = Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen | Datum = 2003 | Titel = '''Onderwijsmeter 2003''' | Plaats = Leusden | Uitgever = Market Response Nederland}}</ref>. Het bleek dat lessen voornamelijk in het voortgezet onderwijs uitvallen op de voet gevolgd door met middelbaar beroepsonderwijs. Het primair onderwijs kende in verhouding nauwelijks uitval van lessen.
 
De aard van het uitval in het Nederlands voorgezet onderwijs betrof volgens het daarop ingestelde vervolgonderzoek<ref name="REGIOPLAN">{{citeerCiteer boek|Achternaam = Berndsen, F.E.M. en van der Ploeg, S.W. | Datum = 2005 | Titel = '''Lesuitval in het voortgezet onderwijs 2004-2005''' | Plaats = Amsterdam | Uitgever = Regioplan in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen}}</ref>:
* gemiddeld valt er een les in de week uit
* het lesuitval is het grootst in de wintermaanden en het voorjaar
Regel 561:
==== Bestrijding ====
 
Lesuitval bestrijden is voor scholen een belangrijke opdracht. Voor vbo- en mavo-leerlingen werkt een invalregeling of een verplichte huiswerkles<ref name="VEENSTRA">{{citeerCiteer boek | Uitgever = Rijksuniversiteit van Groningen | Achternaam = Veenstra, R. | Titel = '''Leerlingen – klassen – scholen : Prestaties en vorderingen van leerlingen in het voortgezet onderwijs''' | Datum = 1999 | URL = http://ics.uda.ub.rug.nl/root/Dissertations/1999/VeenstraR/?pLanguage=en&pFullItemRecord=ON}}</ref>. Bestrijden van het dreigende lerarentekort levert ook een belangrijke bijdrage omdat zelfs 1 procent tekort al kan leiden tot het verzorgen van te weinig onderwijs<ref name="LEERKRACHT">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Commissie Leraren | Datum = 2007 | Titel = '''Leerkracht''' | Uitgever = DeltaHage | Plaats = Den Haag | URL =
http://www.minocw.nl/documenten/rapport_leerkracht_2.pdf}}</ref>. Scholen doen vaak bij het voorkomen van lesuitval een beroep op het eigen personeel in plaats van elders vervanging te regelen waardoor deze een toenemende werkdruk ervaren wat de kans op ziekte van de docent weer vergroot<ref name="DIEHL">{{citeerCiteer boek | Titel = '''Levenfasebewust personeelsbeleid in het onderwijs''' | Achternaam = Diehl, P.J. en Hanssen, D.W. | Uitgever = Kluwer | Datum = 2007 | ISBN = 9013048382}}</ref>. Zoekt men echter veel sneller vervanging buiten de eigen instellingen dan ontstaat een actieve pool van invallers.
 
==== Protocollen ====
Regel 600:
==== Herkansen ====
 
Daarnaast zijn scholen vaak huiverig om leerlingen toetsen te laten herkansen. Terwijl in het hoger onderwijs dit een gebruikelijke praktijk is. De scholen missen hiermee een kans de prestaties van hun leerlingen op te krikken. Want een leerling die graag zelf een leerdoel wil verbeteren wordt zonder de mogelijkheid tot herkansing de zeer gewenste motivatie om alsnog beter te willen presteren ontnomen. Jammer dan, we accepteren dat je een hiaat hebt in je leerresultaten. Oh je wilt het graag opvullen. Kan niet op onze school. Dat zal geen bijdrage leveren aan betere schoolprestaties. De regel tot niet of beperkt herkansen is vaak ingesteld omdat scholen c.q. docent hiermee veel werk op hun hals halen, ze bang zijn dat leerlingen die weten dat ze mogen herkansen minder voorbereid op de toets komen of deze uitstellen en het risico dat minder geschikte lerenden uiteindelijk toch slagen<ref name="MILLMAN>{{citeerCiteer boek|Achternaam = Millman, J.|Datum = 1989|Titel = '''If at first you don’t succeed: setting passing scores when more than one attempt is permitted''' | Uitgever= Educational Researcher, 18/6, 5-9}}</ref>. Dat is echter te kort door de bocht gedacht.
 
Een student in het hoger onderwijs die herkanst heeft niet veel voordelen daarvan. In plaats van dat hij of zij terwijl ze nog vol in de stof zit een toets maakt, mag dit pas veel en veel later opnieuw. Alles wordt weer opnieuw bestudeerd en helemaal op eigen kracht. Dit is eigenlijk heel wenselijk vanuit onderwijs oogpunt. Want je zorgt dat kennis en vaardigheden die bij de eerste poging alleen op een gegeven moment worden beheerst nu door de herhaling veel blijvender zijn geïnternaliseerd. Toch ziet men ook in het hoger onderwijs het probleem van vele herkansingen en het vele werk dat dit voor de docent met zich meebrengt. Dit kan men oplossen door de lerende niet zomaar een herkansing te laten doen maar alleen als de docent er zeker van is dat dit ook een zeer grote kans van slagen zal hebben. De lerende zal de docent hiervan moeten overtuigen. Hoe de lerende dat doet, is vooral aan hemzelf hoewel de docent richtlijnen kan stellen. Bijvoorbeeld een vervangende opdracht of een reflectie op het eigen leren met een antwoord op de vraag waarom het de eerste keer niet lukt en nu wel. Deze extra inspanning maakt meteen dat het wederom vanuit niet lonend is te herkansen. En dat zwakke lerenden kunnen worden geweerd omdat hun onderbouwing om toch weer mee te mogen doen niet zal voldoen.
Regel 608:
==== Extern ====
 
Een ondernemende onderwijsmanager zal niet uitgaan van zichzelf toetsen maar de klant, indirect de maatschappij, laten doen. Dit komt overeen met onderzoek dat laat zien dat externe gestandaardiseerde toetsen positieve effecten hebben op de schoolprestaties<ref name="WOSSMANN">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Wößmann, L. | Titel = '''The Effect Heterogeneity of Central Exams: Evidence from TIMSS, TIMSS- Repeat and PISA''' | Datum = 2005 | Uitgever = Education Economics, Volume 13, Number 2 | Bladzijdes = 143- 169}}</ref>.
 
== Onderwijsbegeleider ==
Regel 632:
==== Voortgangsbewaking ====
 
Men kan de volgende kritische opmerkingen plaatsen bij de traditionele wijze van toetsen volgens Bert van Oers<ref name=”OERS”>{{citeerCiteer boek|Achternaam = Oers van, B.|Titel=Portfolio’s. Naar een andere manier van kijken naar kinderen|Uitgever=JSW, jaargang 87, nummer 4|Datum=1987|Bladzijdes=37 – 40}}</ref>:
* individualistisch
* beperkt
Regel 638:
* betekenisloos
* prestatiegericht
Omdat onderzoek laat zien dat de manier van toetsen van grote invloed is op de leerstrategie die een leerling kiest, baart deze kritiek zorgen als men een meer moderne visie op onderwijs en leren hanteert<ref name=”JANSSENS”>{{citeerCiteer boek|Achternaam = Janssens, S., Verschaffel, L., De Corte, E., Elen, J., Lowyck, J., Struyf, E., Damme van, J. en Vandenberghe, R.|Titel=Didactiek in beweging|Uitgever=Wolters Plantyn|Plaats=Deurne|Datum=2000|Bladzijdes=140 – 141}}</ref>. Voor de mentor is de traditionele wijze van toetsen niet voldoende om als instrument te dienen voor het volgen en bewaken van de ontwikkeling van leerlingen.
 
=== Coach ===
Regel 654:
==== Ontwikkeling ====
 
Het is de onderwijscoach in eerste plaats te doen om het ontwikkelen van de deelnemers aan het onderwijs, niet het onderwijs zelf. Maar de ontwikkeling van de persoon wordt wel beïnvloed door de ontwikkeling van zijn omgeving, de samenleving<ref name="MUCHOW">{{citeerCiteer boek| Achternaam = Muchow, H.H. | Titel = '''Jugend und Zeitgeist''' | Datum = 1962 | Plaats = Hamburg | Uitgever = Rowohlt}}</ref>en dus het onderwijs als hij daaraan participeert. Wat betekent nu ontwikkeling vanuit de mens en dan psychologisch beschouwd. Ontwikkeling wordt algemeen gezien als iets wat gekenmerkt wordt door verloop in de tijd, een verandering van een aanwezige structuur en niet zomaar terug te draaien is<ref name="WERNER">{{citeerCiteer boek | Datum =1959 | Achternaam = Werner, H. | Titel = '''Einführung in die Entwicklungspsychologie''' | Plaats = München | Uitgever = J.A. Barth}}</ref>. Deze definitie zou ook groei en rijping kunnen beschrijven en vandaar dat beide begrippen door elkaar worden gebruikt. Echter groei en rijping beschrijven volgens veel psychologen niet voldoende de psychologische kenmerken die met ontwikkeling te maken hebben, maar fysieke groei en rijping zoals het functioneren op een hoger niveau zijn wel factoren die meetellen. De relatie met leren is evident als het gaat om wat zich ontwikkelt, maar hoe geleerd wordt bepaalt eveneens de ontwikkeling<ref name = "KNOERS">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Knoers A.M.P. | Datum = 1985 | Titel = '''Leren en ontwikkeling''' | Uitgever = Info, Tijdschrift voor Onderwijswetenschap, 16 | Bladzijdes = 45 -60}}</ref>. Ontwikkeling vanuit een psychologisch perspectief zou men kunnen omschrijven als een duurzaam, onomkeerbaar proces, dat leidt tot een organisatie op hoger geïntegreerd niveau, gebaseerd op groei, rijping en leren<ref name = "MONKS">{{citeerCiteer boek | Achternaam = Mönks, F.J. en Knoers, A.M.P. | Titel = '''Ontwikkelingspsychologie''' | Datum = 1999 | Uitgever = Van Gorcum}}</ref>.
 
==== NLP ====
Regel 1.165:
{|align=center width=100% style="margin:0 auto; width:100%; padding:1em 0; text-align:center; letter-spacing:5px; border:3px solid orange; background:orange; color:#9===78F; font-size: 10px; font-weight: bold; font: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif"
|-
! colspan="1" style="background: #F265===;width:20%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">SURF</fontspan>
! colspan="1" style="background: #F265===;width:25%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">SLO</fontspan>
! colspan="1" style="background: #F265===;width:20%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">RU Nijmegen</fontspan>
! colspan="1" style="background: #F265===;width:20%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">TUE</fontspan>
! colspan="1" style="background: #F265===;width:15%;" | <fontspan colorstyle="color: #FFFFFFffffff;">Entreprenasium</fontspan>
|-
|
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.