Kosmografie/Bewegingen van de aarde en de maan: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Lintfouten: Verouderde HTML-elementen |
||
Regel 9:
In werkelijkheid is het de aarde die in 23 uur 56 minuten en 4 seconden rond haar eigen as draait: deze tijdsduur noemen wij de sterrendag. In die tijd verplaatst de aarde zich echter zelf ook over haar baan en daarom moeten wij nog 3 minuten en 56 seconden wachten tot wij de zon terug op dezelfde plaats zien als de vorige dag. Dat is dus precies 24 uur: dit noemen wij een zonnedag.
De aarde draait in oostelijke richting. Daarom zien wij daar de zon opkomen. Kijk je vanuit de ruimte op de Noordpool, dan zie je de aarde in tegenwijzerzin bewegen. Aan de Zuidpool zie je een beweging in wijzerzin.<br
Bij de sterren zien wij dat deze bewegen rond een vast punt. De Poolster bevindt zich in dit vaste punt.
Regel 34:
=== Het corioliseffect ===
Als een vliegtuig op het noordelijk halfrond pal naar het zuiden blijft vliegen, dan zal het toch westelijker uitkomen dan gepland. Dat komt doordat de aarde ondertussen onder het vliegtuig door draait in oostelijke richting.<br
{{Niet afdrukken|[[Afbeelding:Corioliskraftanimation.gif|thumb|right]]Op de animatie hiernaast wordt het corioliseffect gedemonstreerd, met een draaiende tafel. Moest de tafel stilstaan, dan zou de bal naar de rode stip rollen, maar omdat de tafel draait, beschrijft de bal een boog, van de rode stip weg.}}
Het [[:w:corioliseffect|corioliseffect]] heeft vooral invloed op de windrichtingen. Alle winden die naar de evenaar toe bewegen buigen af naar het westen en lijken op het noordelijk halfrond dus uit het noordoosten te komen. Daardoor ook draaien luchtstromingen op het noordelijk halfrond in de richting van de klok rond een kern van hogedruk. Op het zuidelijk halfrond lijkt de wind uit het zuidoosten te komen en draait tegen de klok in.
Ook bij zeestromingen vindt men dit effect terug.<br
=== De precessiebeweging van de aardas ===
Regel 44:
Een draaiende tol draait niet alleen rond zijn eigen as. Deze as zelf beschrijft langzaam ook een cirkelbeweging. Dit noemt men de [[:w:precessie|precessiebeweging]].
De aardas zelf maakt ook een precessiebeweging. Hierbij beschrijft de aardas een kegelmantel in 26000 jaar. De top van de aardas beschrijft hierbij een cirkel in westelijke richting, dus tegengesteld aan de draaibeweging van de aarde. Momenteel staat de Poolster (Polaris v.d. Kleine Beer) zo goed als in het verlengde van de aardas.De volgende poolsterren horen tot het sterrenbeeld Cepheus, (gamma Cephei 4145 en Adleramin of alpha Cephei, 7530)<br
<br
==De beweging van de aarde rond de zon of aardrevolutie==
Regel 58:
2. De voerstraal van de zon naar de planeet beschrijft in onderling gelijke tijden onderling gelijke oppervlakken. (Dit is de perkenwet)
3. De derde machten van de halve grote assen van de banen van de planeten verhouden zich als de kwadraten van hun omloopstijden. (Dit is de harmonische wet.)<br
Uit waarnemingen blijkt dat de snelheid van de aarde niet altijd even groot is. Met wet 2 kan die berekend worden. {{Niet afdrukken|1=[[Afbeelding:Orbita da terra.gif|thumb|left]]}}Ons winterhalfjaar (23 september-21 maart = 179 dagen) is korter dan ons zomerhalfjaar (21 maart-23 september = 186 dagen).
Regel 67:
Het vlak waarin de baan van de aarde zich bevindt noemt men het eclipticavlak.
[[Afbeelding:AxialTiltObliquity.png|thumb|right|Het groene vlak is het vlak door de evenaar en dat staat, net als de aardas, schuin op het eclipticavlak, aangeduid door de zwarte horizontale lijn.]]<br
===De aardas staat schuin op het eclipticavlak.===
Regel 91:
[[Afbeelding:winterzonnewende.png|thumb |Inval van de zonnestralen op 22 december]]
:[
De invalshoeken of culminatiehoek (hoek van de zon tot de horizon) variëren volgens tijdstip en breedteligging
Regel 122:
De maan is aanmerkelijk kleiner dan de aarde.
''straal : 1738 km (meer dan 3,5 keer kleiner)<br
gemiddelde afstand aarde – maan : 384.000 km''
Door haar geringe massa is haar aantrekkingskracht onvoldoende om gasmoleculen vast te houden, zodat de maan geen atmosfeer van betekenis heeft. Zonder atmosfeer is elke vorm van leven zoals wij het kennen onmogelijk.
Het maanoppervlak is oneffen en vertoont vele reliëfvormen. Wat wij als donkere vlekken zien, de zgn. zeeën, zijn lager gelegen zones die minder zonlicht weerkaatsen.
De maanvluchten, de maanwandelingen en de meegebrachte gesteentes hebben onze kennis van de maan sterk verruimd. <br
===De eigen bewegingen van de maan===
Regel 142:
.
Maar tijdens die siderische maand schuift de aarde (samen met de maan) verder op haar baan om de zon. Om nu van op de aarde de maan opnieuw in dezelfde stand ten opzichte van de zon te zien, moet de maan nog iets meer dan twee dagen op haar baan om de aarde opschuiven. De '''synodische maand''' duurt dan ook 29 dagen, 12 uur en 44 minuten.
{{Niet afdrukken|*[
====Dagelijkse schijnbare beweging om de aarde====
Door de aardrotatie zien we de maan dagelijks van oost, over zuid naar west om de aarde wentelen. Gezien ze echter zelf om de aarde draait in 27,322 dagen, legt ze 360°/27,322 of 13°10'17" af per dag in tegenwijzerzin aan de sterrenhemel.<br
De aarde doet er 50 minuten extra over om weer in dezelfde positie te kunnen komen ten opzichte van de maan. Dus zullen maansopgang, culminatie en ondergang dagelijks gemiddeld ongeveer 50 minuten later plaatshebben.
====De schijngestalten van de maan====
Gedurende de omloop van de maan om de aarde zien we haar belicht oppervlak dagelijks onder een andere vorm. <br
[[Afbeelding:Mond_Grafik.svg|thumb|right]]
[[Afbeelding:Mond_Phasen.jpg|thumb|right]]
Een volledige cyclus van de schijngestalten duurt 29,531 dagen of een synodische maand. Die schijngestalten volgen uit de veranderende onderlinge stand van aarde, maan en zon.<br
Bij '''conjunctie of stand aarde - maan - zon''' is het belichte maanoppervlak naar de zon gekeerd, dus van de aarde weg. Van op aarde kunnen we de maan maar zeer zwak waarnemen door onrechtstreekse belichting met licht dat door de aarde weerkaatst werd. Dit is '''nieuwe maan'''.<br
Bij '''oppositie of stand maan - aarde - zon''' is het belichte deel van de maan naar de aarde gekeerd. De maan verschijnt bij zonsondergang boven de horizon en blijft tot bij haar ondergang bij zonsopkomst als een volledig belichte cirkel zichtbaar: '''volle maan'''.
In de tussenliggende standen is de richting aarde-maan loodrecht op de richting aarde-zon. Van de belichte maan is slechts de helft van op de aarde als een halve cirkel zichtbaar.
Bij '''eerste kwartier''' is de bolle zijde naar rechts gekeerd, bij''' laatste kwartier''' naar links. Bij eerste kwartier schijnt de maan in het eerste deel van de nacht, bij laatste kwartier tijdens het tweede deel van de nacht.<br
{{Niet afdrukken|*[
====Altijd dezelfde kant zichtbaar vanaf de aarde====
Regel 183:
Het gemiddelde tijverschil bedraagt in Oostende 3,92 m.
Een volledig getij duurt 12 h 25 min of twee getijden in 24 h 50 min wat overeenkomt met de duur van een schijnbare beweging van de maan om de aarde.
Tijdens één synodische maand is het tijverschil ook tweemaal duidelijk hoger: springtij en tweemaal merkbaar lager: doodtij.<br
{{Niet afdrukken|*[
*[
[[Afbeelding:Moon Earth Tidal Forces.png|thumb|right|Getijden onder invloed van de maan]]}}
Regel 191:
De watermassa van de aarde is onderhevig aan de aantrekkingskracht van de hemellichamen, d.i. in de eerste plaats de aantrekkingskracht van de aarde zelf en vervolgens die van maan en zon.
Hoewel de massa van de maan veel kleiner is dan die van de zon, is haar getijdenkracht op de aarde toch groter, omdat ze zich veel dichter bij onze planeet bevindt.<br
[[Afbeelding:P%C5%82ywy_morskie.svg|thumb|right| A. Situatie bij springtij<br
In de richting van de meridiaan waar de maan culmineert (= aarde naar de maan gekeerd) is er hoogtij omdat de aantrekkingskracht daar het grootst is.
Aan de tegenoverliggende meridiaan, die 180° verder ligt, is het eveneens hoogtij omdat daar de aantrekkingskracht het kleinst is en het water 'achterblijft'. Het hoogtij aan deze kant komt minder hoog dan aan de kant waar de maan staat. <br
Zes uur later is dezelfde plaats op aarde 90° gedraaid en krijgt die plaats laagtij, omdat het water daar weggetrokken wordt naar de twee plaatsen waar er hoogtij is.<br
Het getijdenverschil wordt mee beïnvloed door de aantrekkingskracht van de zon.
Bij volle en nieuwe maan wordt de aantrekkingskracht van de maan versterkt, zodat '''springtij''' voorkomt.
Regel 205:
Havens zoals Antwerpen, die wat dieper landinwaarts liggen hebben twee nadelen door de getijden.
* Grote schepen kunnen alleen bij hoogwater binnenvaren.
* In de riviermonding wordt het afstromende water geremd door de tegenovergestelde kracht van de vloedgolven. Daardoor bezinkt het puin dat door de rivier meegebracht wordt. Er moet voortdurend gebaggerd worden om de riviermonding bevaarbaar te houden.<br
Vooral bij springtij is er kans dat lagergelegen kuststreken (polders) tijdens een krachtige storm overstromen. De storm van februari 1953 in Zeeland is er een voorbeeld van.
Getijden kunnen ook als energiebron gebruikt worden. Op de Rance in Bretagne hebben de Fransen een eerste getijdecentrale gebouwd. Zij benutten hier het getijdeverschil van 13 m tussen eb en vloed om via turbines elektriciteit te produceren.<br
<br>
| |||