Sociale geschiedenis van Europa 1500-1795/Wellevendheid: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Lintfouten: Verouderde HTML-elementen |
||
Regel 1:
{{Sociale geschiedenis van Europa 1500-1795}}
<
==Inleiding==
Regel 17:
Hoewel dit boekje zeker niet het beste werk van Erasmus was, werd het toch een groot succes en werd het in vele talen vertaald. Er zijn al vanaf 1550 nog heel veel wellevendheidsboekjes verschenen die gebaseerd waren op dit boekje. Mogelijk kwam dit doordat er behoefte bestond aan zekerheden in de onzekere tijd waarin het verscheen (de [[w:Renaissance|Renaissance]]): enerzijds was de kerk door de [[w:reformatie|reformatie]] uiteen gevallen en stond de hoofse ridderlijkheid bloot aan steeds meer kritiek en anderzijds was de [[w:Absolute monarchie|absolute monarchie]] nog niet gevestigd.
Lichaamsuitingen zoals gebaren, gezichtsuitdrukkingen en houding waren volgens Erasmus uitingen van het innerlijk van de mens. Erasmus vond dat de gezichtsuitdrukking van een kind zacht, respectvol en eerlijk moest zijn. Erasmus vond dat:
1) Wilde ogen wezen op agressiviteit.
2) Onbewegelijke ogen wezen op brutaliteit of luiheid.
3) Ronddwalende ogen wezen op waanzin.
4) Scheefkijkende ogen wezen op achterbaksheid.
5) Al te open kijkende ogen wezen op idiotie.
6) Knipperende en neergeslagen ogen wezen op lichtzinnigheid.
7) Doordringende ogen wezen op opvliegendheid.
8) Overmatig levendige en sprekende ogen wezen op wulpsheid.
Men dacht in die tijd dat als je erin slaagde om de uitingen van je lichaam te veranderen, je daarmee ook je innerlijk veranderde. Je kon je innerlijk dus door het opvolgen van de wellevendheidsregels aanpassen aan het [[w:humanisme|humanistische]] ideaal van het juiste midden, de afwijzing van al het buitensporige.
Regel 31:
Het boekje van Erasmus betekende op een aantal punten een vernieuwing ten opzichte van de klassieke en middeleeuwse boeken met gedragsregels<ref>
*In de klassieke tijd: [[w:Aristoteles|Aristoteles]], [[w:Marcus Tullius Cicero|Cicero]], [[w:Plutarchus|Plutarchus]] en [[w:Marcus Fabius Quintilianus|Quintilianus]].
*In de Middeleeuwen: instructies voor het monnikenleven, voor vorsten, verhandelingen over hoofsheid en raadgevingen aan jongeren.</ref>.
1) Het boek richtte zich tot kinderen van alle rangen en standen. Boeken over kinderen uit de late Middeleeuwen waren alleen bestemd voor kinderen van de adel. Het boek van Erasmus was ook bedoeld voor kinderen van gegoede burgers, zelfs voor kinderen uit het volk, zelfs voor kinderen van boeren en armen.
2) Erasmus schreef niet veel gedrag als verplicht voor, maar hij bekritiseerde gedragingen, gebaren en houdingen die niet goed begrepen werden, bijvoorbeeld gedrag dat leek op dat van dieren: hinnekend lachen, een nasale stem als die van een olifant, een vooruitgestoken nek als van een giraffe. Door zo te doen zou je de soorten door elkaar halen en daarmee de harmonie verstoren. Mannen moesten zich ook niet als vrouwen gaan gedragen en vrouwen niet als mannen.
3) Ook bekritiseerde Erasmus het uiten van onbescheiden hartstochten zoals gulzigheid.
4) En hij bekritiseerde de bijzondere gebruiken van beroepsgroepen, naties en sociale groeperingen zoals de adel. Het gedrag van de adel werd dan wel vaak goedgepraat, maar stond volgens Erasmus niet boven dat van het volk.
5) Als je alleen lichaamsuitingen gebruikte die door zo veel mogelijk mensen begrepen werden, bezat je de ware wellevendheid want op die manier kon je zo veel mogelijk mensen tot elkaar brengen.
Maar, aldus Erasmus, je moest anderen hun fouten kunnen vergeven en een mens kon ook zonder gedragsregels een fatsoenlijk mens zijn.
Regel 67:
===Bibliothèque bleue===
Al na 1600, maar ook in de achttiende en zelfs in de negentiende eeuw, gingen dit soort wellevendheidsboekjes in Frankrijk en Vlaanderen deel uitmaken van de [[w:fr:bibliothèque bleue|bibliothèque bleue]].<ref>[[Sociale geschiedenis van Europa 1500-1795/Alfabetisering#(Voor)lezen bij het volk|Bibliothèque bleue]]</ref>
===Triomf van de uiterlijke schijn===
Regel 117:
[[Afbeelding:Baldassare_Castiglione,_by_Raffaello_Sanzio,_from_C2RMF_retouched.jpg|thumb|200px|left|Graaf Baldassar Castiglione, door [[w:Rafaël Santi|Rafaël Santi]]]]
Alle boeken van de navolgers van Erasmus leerden de mensen de regels van de wellevendheid aan. Ze gingen er dus van uit dat:
1) Je wellevendheid kon leren.
2) Wellevend gedrag voor iedereen hetzelfde was.
Tijdens het absolutisme kreeg de samenleving een nieuwe hiërarchie: de absolute vorst met zijn hof, de hoge en de lage adel, de geestelijkheid, de grote en de kleine burgerij en tot slot het volk. In de etiquetteboeken werd uitgelegd hoe je hoger geplaatsten met eerbied moest behandelen. De la Salle weidde in zijn "Règles" van 1705 langdurig uit over grenzen tussen de verschillende sociale groepen en hoe je moest laten zien dat je bij een bepaalde groep hoorde. Alleen de algemene wellevendheidsregels golden nog voor iedereen, voor bepaalde groepen op de ladder van de hiërarchie gingen daarenboven nog speciale regels gelden.
Regel 125:
In 1528, twee jaar vóór de Civilitate van Erasmus, verscheen aan een hof in Italië een nieuw boek: "[[w:Il libro del Cortegiano|Il libro del Cortegiano]]" (Het boek van de hoveling) van [[w:Baldassare Castiglione|Baldassare Gastiglione]] (1478-1529). Dit boek behandelde speciaal de wellevendheid aan het hof. De volmaakte hoveling had succes omdat hij de gunst van zijn vorst genoot en de achting van hooggeplaatsten. Ook dit boek werd een groot succes, werd in alle Europese talen vertaald en druk bewerkt, veranderd en aangepast.
Er zijn echter grote verschillen tussen het boek van Erasmus en dat van Castiglione. "Il libro" is geen opvoedkundig handboek want,
1) Wellevendheid kòn je helemaal niet leren, het was een gave die de hoveling al bij zijn geboorte had gekregen.
2) De hoveling mocht dus gerust improviseren, hij hoefde zich niet druk te maken over regeltjes en voorschriften want door zijn geboorte had hij toch al altijd gelijk.
3) De echte edelman zou het wel uit zijn hoofd laten om te laten merken dat hij voor zijn gedrag moeite moest doen of het zich had moeten aanleren. Alles wat hij deed, deed hij nonchalant, zelfs met enig misprijzen, zodat niemand kon zien dat het aangeleerd was. Het moest vanzelf lijken te gaan, zonder nadenken. De ware kunst was dus de kunst om het geen kunst te laten lijken. Als iemand zou doorzien dat deze houding aangeleerd was, dan was het allemaal voor niets geweest.
===Salons===
Regel 155:
De aspirant-hoveling had andere ideeën dan de bezoekers van de salons: de aspirant-hoveling móest wel denken dat hij de wellevendheid kon leren terwijl de bezoekers van de salons zeker wisten dat dat niet kon. De aspirant-hoveling moest een manier vinden om ergens in uit te blinken om zijn lagere afkomst te compenseren. Maar hij moest toch ook de regels van de uiterlijke schijn respecteren dus niemand mocht merken dat hij ergens moeite voor deed.
[[w:fr:Nicolas Faret|Nicolas Faret]] was de zoon van een handwerksman in de provincie maar hij was opgeklommen tot een hoge functie aan het hof en hij werd zelfs als schrijver gewaardeerd in de salons. In 1630 publiceerde hij een boek met de boodschap dat als een mens maar deugdzaam was, hij zich kon opwerken. In 1671 verscheen de "Nouveau traité de la civilité" van Antoine de Courtin<ref>[
Het boekje van de Courtin werd vaak uitgegeven en in vele talen vertaald. Ook mensen die helemaal geen hoveling in Parijs wilden worden, lazen het, omdat ze graag de gedragscodes van het hof wilden overnemen. Het werd een wellevendheidsboekje voor het grote publiek. Het boekje legde uit dat elk gesprek een gesprek was tussen ofwel gelijken ofwel tussen een hogergeplaatste en een lagergeplaatste. De Courtin beschreef gedetailleerd hoe elke sociale klasse zich moest gedragen. Iedereen moest vooral zijn eigen plaats kennen, want dat moest aan het hof ook en je moest je volledig onderwerpen aan de regels van het uiterlijk vertoon.
Regel 197:
==Bron==
Geschiedenis van het persoonlijk leven. Van de renaissance tot de Verlichting.
Onder redactie van [[w:fr:Philippe Ariès|Philippe Ariès]], [[w:fr:Georges Duby|Georges Duby]] en [[w:fr:Roger Chartier|Roger Chartier]].
{{ISBN|90-5157-018-x}}
1986 Editions du Seuil, Paris
1989 Agon, Amsterdam
Betreffende hoofdstuk geschreven door: [[w:fr:Jacques Revel|Jacques Revel]], directeur van de [[w:École des hautes études en sciences sociales|École des hautes études en sciences sociales]]
==Noten==
{{
▲{{sub}}
| |||