Sociale geschiedenis van Europa 1500-1795/Charivari's in de Nederlanden: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
ISBN in sjabloon |
Lintfouten: Verouderde HTML-elementen |
||
Regel 1:
{{Sociale geschiedenis van Europa 1500-1795}}
<
Een '''charivari''' was een [[w:ritueel|ritueel]] waarbij een individu of een stel dat de sociale normen overtrad, werd bespot en bestraft. Er werd een optocht gehouden met "ketelmuziek", spottende toneelstukjes, spottende liederen en gejoel van de omstanders.
De ketelmuziek werd gemaakt met muziekinstrumenten, maar ook met allerlei spullen uit de huishouding en de landbouw zoals ketels en zeisen.<ref>Vóór de twintigste eeuw gebruikte men als instrument: hoorns, klarinetten, toethoorns (uitgeholde stokken), bekkens, violen, trommels, ketels, pannen, kruiken, gieters, schoppen en zeisen (of sliepen).</ref><ref>Gedurende de twintigste eeuw gebruikte men ook nog: toeters, ratels, [[w:waldhoorn|waldhoorn]]s, koeiehoorns, bellen, [[w:schalmei|schalmei]]en van opgerolde boombast, deksels, lampeglazen, kruiken, emmers, melkkannen, flessen, kachelpijpen, fietspompen, fietssturen, kettingen, zwepen en blik-en vegers. </ref>
Nederlandse synoniemen voor (het maken van) ketelmuziek waren: rammelen, sliepen, uittrommelen, toeten, plakken, pannegatten, een blekslag doen, bellemarkt houden, schavierigheid, strooie kermis en vlekkenmuziek.
Regel 17:
Veel vaker dan in Frankrijk vonden charivari's in Nederland ook plaats uit onvrede over beslissingen van de autoriteiten. Dit soort "politieke charivari’s"<ref>Het hoogtepunt van de politieke charivari's lag tussen 1820 en 1850.</ref> betwistten nooit het gezag van de overheid op zich, maar waren bedoeld om machtsmisbruik door de overheid aan de kaak te stellen.
*Vaak waren de [[w:Tiende|tiendheffingen]] (een feodale vorm van belastingen) een steen des aanstoots voor de boeren.<ref>Deze tiendheffingen werden per opbod verkocht: de meestbiedende mocht ze gaan heffen.</ref>
*De invoering van de dienstplicht leidde tot veel politieke charivari's.
*Ook (te) strenge autoriteiten die bijvoorbeeld het "quanselbier" of de dodenmaaltijd probeerden te verbieden, konden een politieke charivari over zichzelf afroepen.
Regel 35:
==Redenen voor een charivari==
Als men de sociale normen overtrad kon men een charivari krijgen.
*Een van de verloofden verbrak de huwelijksbelofte. In Nederland werden de meeste charivari’s om deze reden gegeven.<ref>Nederland had als enige land in Europa tot 1811 een wet die de trouwbelofte afdwingbaar maakte.</ref>
*De man had een meisje zwanger gemaakt en haar daarna "laten zitten".
*Mishandeling binnen het huwelijk, ofwel van de vrouw door de man ofwel andersom.
*Doorlopende ruzie binnen het huwelijk. Vooral in de Meierij werd voor "huiskrakeel" (echtelijke ruzie) vaak een charivari gegeven.
*Overspel door een van de echtelieden.<ref>In de [[w:Meierij van 's-Hertogenbosch|Meierij van 's-Hertogenbosch]] zijn geen sporen gevonden van charivari’s wegens overspel van vóór circa 1700. Dat kan van alles betekenen. Mogelijk pleegde men voor 1700 in de Meijerij haast geen overspel of men tilde er niet zwaar aan. Pas na 1800 begon de kerk scherper tegen overspel te ageren. En dat werd door het volk grif geaccepteerd.</ref>
*Er was een groot leeftijdsverschil tussen de man en de vrouw.
*De vrouw of de man was vóór het huwelijk losbandig geweest.
Regel 51:
#Het charivari begon vaak met het blazen op de [[w:Hoorn (muziekinstrument)|hoorn]], soms vanaf de vier hoeken van het dorp. Als hoorn diende ook wel een gieter of een kruik.
#Vervolgens ging men in optocht naar het huis van het slachtoffer, vaak in steeds kleiner wordende cirkels. Intussen maakte men "ketelmuziek" en steeds meer deelnemers voegden zich bij de optocht. Er werden bespottende toneelstukjes opgevoerd, hekelliederen gezongen en obscene gebaren gemaakt. Men schreeuwde en jouwde het slachtoffer uit. De liederen bestonden vaak uit zelf bedachte teksten op al bestaande melodieën. Deze teksten werden steeds vaker opgeschreven, eerst in de steden en later (rond 1890) ook op het platteland.
#Soms voerde men stropoppen mee die de slachtoffers moesten voorstellen. In Engeland werden die stropoppen na afloop van het charivari wel “[[w:Doodstraf|geëxecuteerd]]” en ritueel begraven. Elders werden ze verbrand. [[w:Carnaval|Carnaval]]s werden ook vaak afgesloten met het verbranden van een (stro)pop.<ref>In Zuid-Limburg heette die de [[w:kermisman|]].</ref>
===Vernielingen===
Regel 82:
Vormen van eigenrichting waren in het noordoosten van Nederland niet ongewoon. Jongemannen namen soms maatregelen als een man niet wilde trouwen met het meisje dat zwanger van hem was. Een berucht volksgericht speelde zich in 1922 af in het afgelegen dorp [[w:Stuifzand (dorp)|Stuifzand]] bij Hoogeveen. De aanleiding was een vermeende buitenechtelijke verhouding. [[w:Staphorst|Staphorst]] in [[w:Overijssel|Overijssel]] was nog tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw bekend om de charivari's die er werden aangericht. Mensen die de plaatselijke normen en waarden hadden overtreden werden op een mestkar door het dorp gereden. Het speelse element van ketelmuziek, toneelstukjes en [[w:Satire|hekeldicht]]en ontbrak vaak in het meer [[w:calvinisme|calvinistisch]] ingestelde noorden.
Wat speelser en specifiek Drents was wel het [[w:zoorholt|zoorholt]] brengen, waarbij men een verdorde boom of paal bracht naar degene wiens beminde met een ander gehuwd was. Bij het zoorholt brengen stapelde men ook vaak wagens en gerei op voor het huis van de verlaten vrijer. <ref>[
==Noord-Brabant==
Regel 88:
===In de ploeg spannen===
Deze charivari werd gegeven aan een man die zijn vrouw sloeg. Hij werd meestal door vrouwen uitgedeeld, hoewel er ook vaak jongens en volwassen mannen aan deelnamen al was het maar omdat het mannelijke slachtoffer alleen door een stel sterke mannen in de ploeg gespannen kon worden. Overigens werd er ook wel eens een vrouw in de ploeg gespannen, als ze haar man sloeg of onder de duim hield
De volgorde van de gebeurtenissen was:
Regel 103:
#Men blies op een hoorn en/of trommelde. Dit was het startsein voor het charivari en iedereen verzamelde zich.
#Onder veel lawaai en ketelmuziek gingen de deelnemers naar het huis van hun slachtoffer(s).
#Deze bond men een touw om het middel, een overspelig stel werd aan elkaar vastgebonden. Soms werden de slachtoffers uitgekleed.<ref>In de achttiende eeuw was men op het platteland van Brabant nog niet zo preuts.</ref>
#Tot slot werden de slachtoffers door een rivier of een modderpoel gesleept, soms net zo lang tot ze (haast) verdronken.
Regel 162:
===Vrouwen===
Het kwam in de meeste landen van Europa maar zelden voor dat vrouwen een charivari organiseerden. In Schotland onderwierpen vrouwen een man die zijn vrouw sloeg aan “riding the stang”: de boosdoener werd schrijlings op een boomstammetje gezet en dat werd op de schouders van een paar sterke mannen in de menigte rondgedragen.<ref>[
*Het "in de ploeg spannen".
*Als hen de "koffie en wittebroodstraktatie" werd geweigerd.
Regel 218:
===Meer middelen na 1811===
Voor 1811 had de overheid niet veel middelen om in te grijpen tegen charivari’s. Het politie-apparaat stelde nog maar weinig voor op het platteland.<ref>De politie op het platteland van Brabant bestond in de 18de eeuw uit: 1 of 2 [[w:diender|]]s + een vorster of richtersbode + een of meer nachtwakers of kleppermannen. De [[schepenen]] waren collectief verantwoordelijk voor de openbare orde.</ref>
Na 1811 kregen de autoriteiten meer middelen om in te grijpen tegen charivari’s.
*Het politieapparaat werd verbeterd.<ref>In de negentiende eeuw verving de [[w:veldwachter|]] de diender en die kon ondersteuning krijgen van de [[w:Koninklijke Marechaussee|marechaussee]], (de eerdere [[w:gendarmerie|]]). De [[w:schout|]] (later burgermeester genoemd) was persoonlijk verantwoordelijk voor de openbare orde.</ref>
*De [[w:scheiding der machten|scheiding der machten]] werd doorgevoerd naar Frans voorbeeld en daardoor kwam er een onafhankelijke rechterlijke macht. Klagende burgers, meestal mensen uit de hogere klassen die de wet kenden, hadden bij de onafhankelijke rechter een grotere kans om gehoord te worden dan bij een rechter die een verlengstuk van de overheid was.
Regel 236:
===Straf===
De deelnemers aan politieke charivari’s (die een bedreiging vormden voor de overheid) werden doorgaans zwaar bestraft. Soms met openbare geseling of langdurige gevangenisstraffen, en soms werd zelfs de doodstraf geëist.<ref>De gevangenis was in de achttiende eeuw beslist geen pretje: overdag moest de gevangene werken en vaak werd hij geslagen, hij kreeg zeer slecht eten en ’s nachts werd hij opgesloten in een ruimte waar hij maar net in paste maar vaak niet in kon staan.</ref>
De deelnemers aan de niet-politieke charivari’s werden ook in de negentiende en twintigste eeuw meestal tamelijk mild bestaft, mede omdat men dacht zo meer te bereiken dan met strengheid.
Regel 248:
==Bronnen==
*Charivari in het oostelijk deel van Noord-Brabant, 1750-1850.
==Noten==
{{
▲{{sub}}
| |||