Wikijunior:Zonnestelsel/Zon: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Effeietsanders (overleg | bijdragen)
klein beetje opgelapt met behulp van expandTemplates
Jerre (overleg | bijdragen)
links weggewerkt + aangepast links naar zonnestelsel/...
Regel 55:
|}
 
De '''zon''' is de [[ster (hemellichaam)|ster]] die zich het dichtst bij de [[zonnestelsel/aarde (planeet)|aarde]] bevindt en het helderste object aan de hemel.
 
== Plaats van de zon in het [[universum]] ==
De zon bevindt zich op ongeveer 27.000 [[lichtjaar]] van het centrum van ons melkwegstelsel in de ongeveer 3000 lichtjaar dikke galactische schijf en op 1 [[Astronomische eenheid|AE]] (ongeveer 150 miljoen kilometer) van de aarde. De zon beweegt zich met een snelheid van ongeveer 220 km/sec in ongeveer 226 miljoen jaar eenmaal rond het centrum van ons sterrenstelsel, de melkweg. Binnen het [[melkweg (sterrenstelsel)|melkwegstelsel]] is het een onopvallende, min of meer [[Rekenkundig gemiddelde|gemiddelde]] ster. Ze is met een gemiddelde diameter van zo'n 1.392.000 [[kilometer]] het grootste object in ons zonnestelsel en bevat 99,8% van de massa van ons volledige zonnestelsel. De zon bestaat voornamelijk uit [[waterstof]], in de buitenste lagen zo'n 91 molprocent of 70 massaprocent. Het andere veelvoorkomende element is [[helium]], zo'n 9 molprocent of 28 massaprocent. In het centrum van de zon, waar door kernreacties waterstof is omgezet in helium, is het gehalte aan waterstof lager (35 massaprocent) en dat aan helium hoger (63 massaprocent).
[[Afbeelding:melkweg.jpg|thumb|250px|De positie van de zon in de melkweg]]
 
== De zon als energiebron ==
De zon geeft [[licht]] en [[warmte]] in het [[zonnestelsel/zonnestelsel|Zonnestelsel]]; de [[temperatuur]] aan de [[oppervlakte]] bedraagt ongeveer 5800 [[Kelvin (eenheid)|Kelvin]]. De temperatuur in het centrum wordt berekend op 15,5 miljoen Kelvin.
 
De zon krijgt haar energie door de zogenaamde [[proton-proton cyclus]]. Door de enorme druk die de eigen zwaartekracht van de zon op de materie uitoefent, in de kern zo'n 2×10<sup>16</sup> [[Pascal (eenheid)|Pascal]], in combinatie met een temperatuur van zo'n 15 miljoen Kelvin, [[kernfusie|fuseert]] [[waterstof]] tot [[helium]]. Per seconde wordt zo'n 700 miljoen ton waterstof in 695 miljoen ton helium omgezet. Het verschil, 5 miljoen ton, wordt uitgestraald in de vorm van elektromagnetische energie. De energie ontstaat door het samensmelten van vier [[waterstof]]-kernen om een [[helium]]-kern te vormen. Op aarde kunnen we dezelfde fusiereactie opwekken in een [[waterstofbom]]. In de toekomst zullen we mogelijk in [[kernfusie]]reactorenkernfusiereactoren deze reactie op een meer gecontroleerde manier kunnen laten verlopen om energie op te wekken.
 
Op de zon vinden veel interessante en nog nauwelijks begrepen verschijnselen plaats. Zo treden [[zonnevlek]]kenzonnevlekken op, verschijnen er [[zonnevlam]]menzonnevlammen, is er sprake van [[zonnewind]] en [[zonnebeving]]enzonnebevingen. De intensiteit van deze verschijnselen verandert periodiek met een cyclus van ongeveer 11 jaar.
 
[[Afbeelding:Zonne47kl.jpg|thumb|250px|Zonnevlam ([[1947]])<br><small>Bron: US Nat. Oceanic and Atmospheric Administration</small>]]
Regel 72:
== Levenscyclus van de zon ==
=== Vier fases ===
Onze zon is momenteel een [[spectraalklasse|klasse]] G2-ster, wat betekent dat zij een gele ster is, iets heter en zwaarder dan de gemiddelde ster, maar veel kleiner dan de blauwe reuzensterren. De berekende levensduur van een ster als de zon, dat wil zeggen de tijd waarin kernreacties haar van energie voorzien, bedraagt 12 miljard jaar.
 
De levenscyclus van de zon is grofweg te verdelen in vier fases. In elk van die fases ziet de zon er heel anders uit en verkrijgt zij haar energie uit een andere bron:
Regel 81:
 
=== Ontstaan van de zon ===
De zon zou volgens de meest gangbare theorie zo'n 4,6 miljard jaar geleden ontstaan zijn door het samentrekken van een uitgestrekte koude, gasvormige oernevel. Bij het samentrekken van die gaswolk ontstond in het centrum van de wolk een gasconcentratie waaruit uiteindelijk de zon zou ontstaan. Bij het naar binnen vallen kwam zwaartekrachtsenergie vrij, die het binnenste van de nevel opwarmde. De nevel met in zijn binnenste de zon-in-wording, straalde vooral infrarood-straling uit. Het hele proces van samentrekking zal ongeveer 35 miljoen jaar hebben geduurd. Uiteindelijk werd de temperatuur in het centrum van de gasbol zo hoog (miljoenen graden) dat daar [[kernreactie]]skernreacties konden beginnen. De zon was geboren.
 
=== De zon als hoofdreeks-ster ===
Gedurende een periode van 12 miljard jaar krijgt de zon haar energie uit kernfusie: waterstof wordt omgezet in helium (zogenoemde waterstof-'verbranding'). Dit is de zon zoals wij die nu kennen. De zon is in deze periode een stabiele [[hoofdreeks]]-ster. Volgens verschillende berekeningen, [[computermodel]]lencomputermodellen e.d. gaan we er vanuit dat onze zon inmiddels zo'n vijf miljard jaar oud is en ze zal nog ongeveer zeven miljard jaar te gaan hebben. Naarmate de zon ouder wordt zal zij feller gaan schijnen en daardoor uitzetten.
 
=== Rode reus ===
Deze fase treedt in nadat, over ruim vier miljard jaar, vrijwel alle waterstof in de kern verbruikt is en de kernfusiereacties die de zon van energie voorzien, zich verplaatsen naar meer naar buiten gelegen schillen. De zon zwelt dan tijdelijk op tot een [[rode reus]] en zal zo groot worden dat de [[binnenplaneet|binnenplaneten]] [[zonnestelsel/Mercurius (planeet)|Mercurius]] en [[zonnestelsel/Venus (planeet)|Venus]] opgeslokt worden. Hetzelfde zal wellicht voor onze [[zonnestelsel/aarde (planeet)|aarde]] gelden en dit lot blijft misschien zelfs [[zonnestelsel/Mars (planeet)|Mars]] niet bespaard. Als de Aarde gespaard blijft zal de temperatuur op aarde wel oplopen tot boven de 2000° K. Onze planeet zal dan in essentie een bol vloeibare [[lava]] zijn geworden waarop [[leven]] onmogelijk is. Als de [[mensheid]] of onze eventuele opvolgers dan nog bestaan, zullen zij een andere woonplaats moeten zoeken in het heelal.
 
De periode als rode reus komt ten einde als de temperatuur en druk in het inwendige zover zijn opgelopen dat 'heliumverbranding' mogelijk wordt, dat wil zeggen een kernfusiereactie waarbij drie helium-kernen samensmelten tot een koolstof-kern. Deze reactie voorziet de zon nog ongeveer 100 miljoen jaar van energie, maar daarna zwelt de zon opnieuw snel op tot een rode reus. Deze fase eindigt met het afstoten van de buitenste lagen van de zon, waarbij een [[planetaire nevel]] ontstaat.
 
=== Witte dwerg ===
Nadat de rode reus zijn buitenlagen heeft afgestoten, blijft de hete kern achter als een [[witte dwerg]]. Alle kernreacties houden op. In wezen kan een witte dwerg beschreven worden als een "nagloeiende sintel": de langzaam afkoelende kern van onze zon. Dit afkoelen duurt onvoorstelbaar lang: na een biljoen (10<sup>12</sup>) jaar heeft het oppervlak van de overgebleven dwergster nog altijd een temperatuur van 1000° Kelvin.
 
Als de witte dwerg zover afgekoeld is dat ze geen straling meer uitzend, met andere woorden: de temperatuur is gezakt tot het gemiddelde van de interstellaire ruimte, dan is de zon een [[zwarte dwerg]] geworden. Het is nog niet bekend of het universum oud genoeg is om al een zwarte dwerg te bevatten maar gezien de veronderstelde leeftijd van het heelal lijkt dit onwaarschijnlijk.
 
=== Tabel: evolutiemodel ===
Regel 125:
| 4×10<sup>6</sup>
| 70,5%
| protoster is ontstaan ([[T Tauri ster]])
|-
| –0,010
Regel 134:
| 13×10<sup>6</sup>
| 70,5%
| protoster: overgang naar [[hoofdreeks]]
|- style="background:#efefef;"
| 0,0
Regel 269:
| ...
| 0,00%
| rode reus (1e keer) ([[Red Giant Branch]]); massaverlies
|-
| 12,25
Regel 287:
| ...
| 0,00%
| rode reus (2e keer) ([[Asymptotic Giant Branch]]); massaverlies
|-
| 12,3
Regel 333:
 
== Ons [[zonnestelsel]] ==
De [[zonnestelsel/aarde (planeet)|aarde]] en alle andere [[planeetzonnestelsel/zonnestelsel|planeten]], waartoe zowel de [[aardse planeet|aardse planeten]] als ook de [[gasreus|gasreuzen]] behoren, draaien om de zon, in hun [[baan (hemellichaam)|baan]] gehouden door de [[zwaartekracht]]. Wat grootte en [[massa (natuurkunde)|massa]] betreft is de zon het dominerende lid; de massa is meer dan 330.000 aardmassa's, het [[Inhoud|volume]] meer dan 1 miljoen maal dat van de aarde. De hele baan van de maan om de aarde zou zich wat afmeting betreft in het zonnelichaam kunnen bevinden.
 
Andere [[hemellichaam|lichamen]]hemellichamen die om de zon draaien zijn onder andere [[planetoïde|planetoïden]], [[meteoroïde|meteoroïden]], [[komeetzonnestelsel/kometen|kometen]] en [[stof (kleine deeltjes)|stof]].
 
== De zon bekijken ==
Indien je de zon wilt bekijken bij een zonsverduistering of in andere situaties mag je dat '''NOOIT''' met het blote oog doen. Na enkele seconden al zal beschadiging van je oog optreden die indien je pech hebt permanent zal zijn. Gebruik een [[lasbril]] of een speciaal daarvoor gemaakte bril, andere donkere materialen zoals zwarte dia of fotofilm kunnen nog steeds veel schadelijk [[infrarood]] en [[ultraviolet]] licht doorlaten.
 
Het spreekt voor zich dat je bij gebruik van een [[verrekijker]] of [[Telescoop (optica)|telescoop]] nog veel voorzichtiger moet zijn. Als een [[brandglas]] een stukje papier in een paar seconden kan laten verkolen, kan dat ook met je ogen gebeuren. De veiligste manier van waarnemen met een telescoop is het zonsbeeld door middel van [[oculairprojectie]] op een stuk wit papier te projecteren, en op die manier indirect de zon te bekijken.
 
== Zie ook ==
* [[Granulatie]]
* [[Zonsverduistering]]
* [[Zonnestelsel]]
* [[Ontstaan van een zonnestelsel]]
* [[Sterevolutie]]
* [[Omlooptijd (astronomie)|Omlooptijd]]
 
== Externe links ==
Regel 360 ⟶ 355:
|-
| align="center" style="font-size: 90%;"|
[[zonnestelsel/Zon|zon]] &#124;
[[zonnestelsel/Mercurius (planeet)|Mercurius]] &#124;
[[zonnestelsel/Venus (planeet)|Venus]] &#124;
[[zonnestelsel/Aarde (planeet)|Aarde]] ([[Maan]]) &#124;
[[zonnestelsel/Mars (planeet)|Mars]] &#124;
[[Planetoïdengordel]] &#124;
[[zonnestelsel/Jupiter (planeet)|Jupiter]]<br>
[[zonnestelsel/Saturnus (planeet)|Saturnus]] &#124;
[[zonnestelsel/Uranus (planeet)|Uranus]] &#124;
[[zonnestelsel/Neptunus (planeet)|Neptunus]] &#124;
[[zonnestelsel/Pluto (planeet)|Pluto]] &#124;
[[Kuipergordel]] &#124;
[[Oortwolk]]<br>
 
[[zonnestelsel/zonnestelsel|Planeet]] &#124; [[Lijst van objecten in ons zonnestelsel|Objecten in ons zonnestelsel]] &#124; [[Astronomie]]
|}
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.