Versie van 14 jan 2008 21:37 bewerken Nijeholt (overleg \| bijdragen) 2.383 bewerkingen link beter ← Vorige wijziging		Versie van 16 jan 2008 21:23 bewerken ongedaan maken Nijeholt (overleg \| bijdragen) 2.383 bewerkingen k Redactie opmerkingen van M.Nijeholt verwerkt door T.Nijeholt (eerste gedeelte van haar opmerkingen) Volgende wijziging →
Regel 15: [[Afbeelding:1572 Typus Orbis Terrarum Ortelius.jpg\|thumb\|right\|300px\|'''Wereldkaart uit 1572 van Ortelius'''. Cartografie heeft bij sommigen een stoffig imago. In werkelijkheid is dit vakgebied, onder andere door GIS-toepassingen, relevanter en modernder dan velen denken.]] [[Afbeelding:Leo Belgicus.jpg\|thumb\|right\|300px\|'''Kaart van de Lage Landen uit 1611 van Jodocus Hondius'''.]] Hier volgen twee mogelijke definities van '''~~Cartografie~~cartografie''': * Het vervaardigen van kaarten, waarbij de inwinning van geo-informatie als eerste stap dient, en waarbij het eindproduct ~~een~~ voor een beperkte toepassing geldig is. Denk bijvoorbeeld aan een toeristische wegenkaart van de ANWB, of de Top10NL die voor de Topografische Dienst Kadaster wordt gemaakt. * Het doorgeven van ruimtelijke informatie door middel van kaarten (digitaal of analoog). ~~Die~~Deze tweede, bredere definitie wordt ~~hier~~ in dit boek gebruikt. Er wordt van ~~uit gegaan~~uitgegaan dat de ruwe, ingewonnen data of geo-informatie al beschikbaar is. Merk op dat het in deze definitie niet om de kaart (het middel), maar om het doorgeven van informatie gaat. Een kaart zonder boodschap of doelgroep is dus géén cartografie. In het onderdeel hierna - [[Geo-visualisatie/Communicatie voor Cartografen]] - wordt dan ook extra aandacht geschonken aan dit communicatieve aspect. '''Beeldschermcartografie''' is een term die een aantal jaren geleden gehanteerd werd, maar nu weer in de vergetelheid is geraakt. Met beeldschermcartografie wordt bedoeld de visualisatie van ruimtelijke gegevens op een beeldscherm, wanneer er sprake is van interactieve (on-line) (GIS-) viewers. Beeldschermcartografie beschrijft onder andere regels hoe programmatuur moet worden ontwikkeld om ~~label~~labels (teksten bij objecten) in de kaart geplaatst moeten worden. Maar ook met welke kleuren datasets standaard moeten worden weergegeven, wanneer een gebruiker die dataset aan zet. Zo mogen labels elkaar uiteraard niet overlappen, labels moeten zo min mogelijk over punten en lijnen liggen, vlakken mogen niet interfereren, et cetera. In Google Maps of Yahoo Mapsis het resultaat te zien van die dynamische wereld; labels worden netjes, met de wegen mee gebogen, weergegeven, boven op de satellietbeelden of luchtfoto's. In dit handboek wordt erervan ~~van uit gegaan~~uitgegaan dat het resultaat (een kaart) gepubliceerd wordt, digitaal of gedrukt (analoog). Met beeldschermcartografie hebben we in dit handboek niet veel te maken. Wel wordt op het beeldscherm, meestal via een GIS, het resultaat voorbereid. De positie van labels en de kleuren van objecten zijn - door deze beeldschermcartografie - vaak al redelijk als een default instelling ingesteld. Vaak ~~ook~~ is deze instelling ook zeer slecht, of niet geschikt voor het doel dat de GIS-specialist voor ogen heeft. Achteraf moeten deze labels en kleuren dus ~~weloverwogen~~goed beoordeeld te worden en eventueel aangepast te worden. <div style="background:#FFDAB9;"> Regel 36: * 3) een visuele representatie van ruimtelijke verschijnselen * 4) een flexibele interface op ruimtelijke gegevens. Dit is een modernere kijk op het begrip kaart en komt van M.J.Kraak.<ref> M.J. Kraak; ''Wat is geovisualisatie?'', Geo-info 2004-12, 2004, pagina's 508-514 of [http://www.itc.nl/library/Papers_2004/n_p_art/kraak_geo.pdf]</ref> :Een toelichting bij deze laatste definitie: Het medium kaart ~~krijgt vaak nog~~wordt te ~~veel~~vaak ~~het~~gezien ~~beeld over zich mee van~~als presentatiemedium voor objecten of, geclassificeerde grootheden of verschijnselen op een plek. Echter, de kaart kan vervolgens ook als analytisch of exploratief middel gebruikt worden door de onderzoekende mens. Juist doordat de kaart niet meer een statisch medium is, maar ~~medium~~een ismedium dat interactief via een beeldscherm door de gebruiker / onderzoeker zelf wordt gemaakt, is het verstandiger (en ruimer) om te praten over geo-visualisatie in plaats van cartografie. :De auteur van dit handboek is het 100% eens met die laatste stelling. GIS voegt hierdoor iets toe aan de cartografie. Het handboek had ~~derhalve~~dus niet moeten heten: 'Handboek Cartografie voor GIS-sers'. Dat zou ~~een~~te ~~beperking~~bepertk zijn geweest. <div style="padding: 0.2em 0.1em 0.2em 0.5em; width: 100%; background-color: cornsilk; border: 1px solid #777777; -moz-border-radius-topleft: 8px; -moz-border-radius-bottomleft: 8px; -moz-border-radius-topright: 8px; -moz-border-radius-bottomright: 8px;"> Regel 45: Kaarten kennen een meerwaarde naast of boven tabellen of grafieken: :* Een heel bijzonder aspect van een kaart is dat een kaart ook laat zien '''waar een verschijnsel níet is'''. Wanneer in een tabel 10 moorden zijn opgesomd en daarnaast in alle tien de gevallen de naam van een achterstandswijk staat, denk je al gauw dat alle moorden in achterstandswijken worden gepleegd. Worden de moordlocaties op een kaart met achterstandswijken (en overige wijken) getoond, dan is plotseling te zien dat in allerlei andere achterstandswijken helemaal géén moorden ~~kennen~~plaatsvinden. Conclusie: toon ook lege plekken; waar géén data is (maar wel gepoogd is het verschijnsel te traceren) is dus informatie! We zagen ditzelfde in een beroemd voorbeeld in de inleiding, bij de niet besmette waterpompen aan de randen van de kaart; hier waren géén getroffenen van de cholera (zie [[Geo-visualisatie/Deel_A:_Theorie#De_kracht_van_het_combineren_van_gegevens\|de Cholera-verspreidingskaart van John Snow]]). Zoom dus nooit te ver in. :* Een tweede verrassend effect is de '''geografische clustering''' van bepaalde ~~voorkomens~~objecten / verschijnselen; ook iets dat een tabel of grafiek nooit zou kunnen ~~bewerkstellingen~~bewerkstelligen. Op dezelfde misdaadkaart is misschien te zien dat niet de achterstandswijk bepalend is voor het voorkomen van moorden. Een slimmerd ziet misschien dat deze clustering zich bevindt bij bepaalde coffeeshops. Een 'moordkaart', nu niet met achterstandswijken als achtergrond, maar met locaties van coffeeshops erbij levert dan heel andere conclusies! Met andere woorden, een causaal (oorzakelijk) verband kan met een kaart terecht of onterecht gesuggereerd worden, versterkt worden, of aangetoond worden. Wanneer dit bewust gebeurt, is de GIS-specialist / onderzoeker goed bezig. </div> Regel 52: ===Het doel van een kaart=== Het '''doel van een kaart''' is het ~~zichtbaar~~in ~~maken~~kaart brengen van: :locaties van objecten en verschijnselen :~~voor het oog~~ zichtbare en onzichtbare ruimtelijke verschijnselen. Geluidscontouren, zeewatertemperaturen, het aardmagnetisch veld, plannen, eigendom, armoede en de economische ~~potenties~~potentie van gebieden voor bepaalde afzetmarkten; alles is met punten, lijnen en vlakken in kleur op kaart te zetten. Het gaat hier om het wel of niet voorkomen van een verschijnsel. Een mooi voorbeeld van een kaart die voor het oog niet zichtbare verschijnselen in beeld brengt is het figuur met de 'thermohaliene oceaanstromingen', een zeer specifiek verschijnsel, bij velen onbekend. De kunst is dan om dergelijke onbekende, onzichtbare verschijnselen aansprekend in beeld te brengen. :ruimtelijke patronen binnen één verschijnsel (clustering, spreiding) en relaties tussen verschillende verschijnselen. Regel 92: Er zijn twee soorten kaarten wanneer naar het '''medium''' van de kaart wordt gekeken: 1) '''Klassieke kaarten op papier; analoge kaarten'''. Geprint, geplot of gedrukt, of ze nu met de hand (=analoog) of met een computer (=digitaal) zijn gemaakt. Dit worden ook wel analoge kaarten genoemd, zelfs als ze digitaal tot stand zijn gekomen! * 2) '''Webkaarten via het web; digitale kaarten'''. (Internet, intranet of extranet). Deze categorie is weer in te delen in vier ~~smaken~~soorten (naar: <ref> Kraak en Brown, 2000; ''Web Cartografy - development and prospects'' in M.J. Kraak - Kartografie en het WWW, geïllustreerd aan de hand van de atlas, Kartografisch Tijdschrift, Themanummer XXVIII ''Web Kartografie'' 2002 nummer 3</ref>): :'''statisch en niet interactief'''. De inhoud van de kaart wijzigt niet met de tijd, en de gebruiker kan geen lagen aan of uit zetten. Voorbeeld: kaarten opgeslagen in een raster-formaat. De kaarten op Wikipedia zijn goede voorbeelden, die zijn meestal in png formaat opgeslagen. :'''statisch en interactief'''. De kaart is 'klikbaar', maar de factor tijd zit er niet in. Via de legenda kunnen lagen worden aan- en uitgezet en/of er kan op de kaart worden in- en uitgezoomd. Gegevens uit een onderliggende database (bijvoorbeeld: de benodigde vergunning voor die locatie of dat object) verschijnen na een klik. Voorbeeld1: De kaart van Noord-Amerika. Zweef je boven een land, dan komt de naam ervan onder je cursor in beeld. Klik je er op dan komt een andere site (hier: een dummy link) in beeld. Een leuke toepassing dus. Maar het tweede voorbeeld gaat een stuk verder, en is in feite bijna een complete GIS-viewer; zie [http://www.zorgatlas.nl/ Nationale Atlas Volksgezondheid], zoals die door het RIVM wordt gemaakt met onder andere flash-technieken. Overigens, met statisch wordt niet bedoeld dat de data niet ~~wijzigt~~is veranderd tussen twee momenten van het oproepen van deze internetpagina, maar dat de kaart zelf op het moment van lezen van die internetpagina geen tijdsaspect in zich heeft. Dus de onderliggende ~~data~~gegevens ~~kan~~kunen op de achtergrond door de webbeheerder / gegevensbeheerder wel worden gewijzigd. :'''dynamisch en niet actief'''. Denk aan animated-GIF, zoals die op internet zijn te vinden van [[Geo-visualisatie/Deel_A:_Theorie#De_kracht_van_een_kaart_bij_grote_gebeurtenissen\|een tsunami die zich over de Indische Oceaan bewoog in 2004]]. Wanneer een serie ´normale´ digitale kaarten achter elkaar wordt gezet, kan een bepaalde ontwikkeling in de tijd worden weergegeven. Zie ook het voorbeeld van de kolonisatie en politieke opdeling van Australië. Soms is de vraag of de kaart niet beter als een serie kaarten naast elkaar had moeten worden geplaatst... Sommige Animated GIF's worden door gebruikers ronduit irritant gevonden; ze leiden de aandacht af van de tekst. Daarnaast wordt het tempo gedicteerd, waardoor het nauwkeurige bestuderen van de verschillen en veranderingen, op het tempo van de kaartlezer, niet mogelijk is. Het tweede voorbeeld, met de uitbreiding van het sneeuwoppervlak, is simpeler van opzet, en daardoor beter volg- en leesbaar voor een kaartlezer. Misschien dat de naam van de maand nog in het plaatje verwerkt had moeten worden. Animated GIF's kunnen eenvoudig worden gemaakt door meerdere (gif of andere raster) bestanden achter elkaar te plaatsen. Software hiervoor is eenvoudig op Internet te vinden. :'''~~dynamische~~dynamisch en actief'''. De kaart is een animatie waarbij de gebruiker ook zelf kan bepalen wat (nog meer) getoond moet worden, hoe snel dit moet gebeuren, en welke (eigen data) moet worden toegevoegd. ===Topografische en thematische kaarten=== Regel 113: Bij topografische kaarten wordt vaak gedacht aan enkel en alleen grootschalige topografische kaarten, zoals de Topografische Kaart van 1:25.000 zoals de Topografische Dienst Kadaster die maakt. Echter, topografische kaarten met een kleinschalig karakter bestaan ook, al worden die meestal referentiekaarten (Engels: reference maps), of overzichtskaarten genoemd. In de strikte zin van het woord is echter een wereldkaart met steden, rivieren en landgrenzen net zo goed een topografische kaart als een kaart van 1:25.000 waarop dorpen, beken en gemeentegrenzen staan. NB1: Bij thematische kaarten wordt een ~~overdachte,~~ beperkte selectie van objecten en toponiemen (namen) uit topografische kaarten gebruikt om de spreiding van de verschijnselen goed te kunnen interpreteren / lokaliseren. Alleen indien een causaal verband is aangetoond, of aangetoond dient te worden met een ander thema, is het verstandig om ~~twee~~dat ~~of meerdere~~andere thema's eveneens op te ~~combineren~~nemen in ~~één~~dezelfde kaart. Een voorbeeld is het aantal doden per snelweg (~~thema1~~thema 1) dat op dezelfde kaart voorzien wordt van een achtergrondkaart met het aantal zijwegen (~~thema2~~thema 2) en de drukte van de wegen (~~thema3~~thema 3). Hier dient wel zorgvuldig mee omgegaan te worden, de kaart dient leesbaar te blijven. Dit heten polythematische of [[Geo-visualisatie/Inleiding_Cartografie#De_samengestelde_kaart\|samengestelde]] kaarten. Bij analytisch gebruik van (GIS) kaarten is er dus al snel sprake van een samengestelde kaart. NB2: De selectie van topografische namen en objecten op thematische kaarten is afhankelijk van: de doelgroep, de schaal, de spreiding van het thema / verschijnsel, en de relatie van het thema met die objecten. Bij een kaart met 'hoeveelheden interstedelijk watertransport' zullen de rivieren met hun namen niet mogen ontbreken. Daarbij moeten ~~een~~het ~~dergelijke~~aantal ~~selectie~~geselecteerde objecten (rivieren in dit voorbeeld) zo ~~minimaal~~beperkt mogelijk zijn; het thema is immers belangrijker. De grootte van de kaart zoals die uiteindelijk wordt afgebeeld is ook van belang; alles moet (snel) leesbaar zijn. Bijvoorbeeld, is die kaart voor op een A3 formaat in een gedetailleerd rapport voor specialisten die alle tijd hebben om dit te bestuderen, of is het voor een A0-formaat ~~die~~dat in een zaal nog goed en snel leesbaar moet zijn? Zie eventueel [[Geo-visualisatie/Deel_C:_Kaartopmaak#De_relatie_tussen_kaartformaat_en_detail\|de relatie tussen kaartformaat en detail]] in deel C. [[afbeelding:Schematische_kaart_HSL_Z.PNG‎\|thumb\|right\|250px\|Schematische kaart van de HSL-Zuid]] [[afbeelding:Budapest Metro Map.PNG\|thumb\|right\|250px\|Schematische kaart van de metrolijnen van Budapest]] NB3: Als GIS-specialist zal je veelal thematische kaarten maken. Topografische kaarten zullen slechts beperkte gebieden of een beperkt aantal locaties / verschijnselen tonen, om als illustratie te dienen voor een artikel of web-site. ~~De echte~~Een topografische kaart met een breed publiek, een lange te verwachten levensduur en van enige omvang zal toch echt door ervaren cartografische bureau's gemaakt moeten worden. Hoewel er inmiddels zéér hoogwaardige topografische kaarten door alléén GIS-software zijn gemaakt, zijn er nog steeds genoeg redenen om de (eind) opmaak door andere grafische software te laten maken. Zie ook 'kaartopmaak-software' onder [[Geo-visualisatie/Overige_informatie#Overige_sites_.2F_instanties_.2F_databronnen_van_omgevingsinformatie\|databronnen van omgevingsinformatie]]. ===Schematische kaarten=== Regel 138: </div> <div style="background:#FFEFD5;"> '''TIP:''' In het algemeen geldt: ''Karteren is de kunst van het weglaten'', net zoals men dat zegt van ~~communicatie~~communiceren en schrijven! </div> ===Schaal===

Geo-visualisatie/Inleiding Cartografie: verschil tussen versies