Wikibooks

Erfdelen

Erfdelen (of erfgoeddelen), niet te verwarren met het erfrecht-begrip erfdeel, is een collectieve woonvorm waarbij meerdere huishoudens een (kleine) woongemeenschap vormen met gedeelde voorzieningen op voormalig agrarische grond. Erfdelen is een steeds populairder wordende woonvorm in Nederland.[1][2] Erfdelen kan gezien worden als een alternatieve woonvorm met kenmerken van eenvoudig leven. Een erfdeelproject valt in Nederland in de categorie 'zelfbouw'. Erfdelen.nl is het landelijke erfdelen netwerk.

Deze handleiding biedt handvatten voor iedereen die geïnteresseerd is in erfdelen of daar vanuit ambtelijke functie mee te maken krijgt.

Achtergrond

bewerken

Het aantal agrarische bedrijven in Nederland is tussen 2000 en 2020 gedaald van 97.400 tot 52.700.[3] Hiervan hadden 16.000 nog geen beoogde bedrijfsopvolger.[4] Mede door stikstofregulering[5] en een gebrek aan potentiële opvolging binnen het bedrijf[4], werd verwacht dat deze daling zou aanhouden. Door liberalisering en globalisering konden kleinere boeren niet concurreren op de markt, waardoor agrarische bedrijven (sinds 1950) moesten groeien en intensiveren om economisch levensvatbaar te blijven[6]. Deze schaalvergroting van de veehouderij heeft bijgedragen aan de stikstofcrisis die in 2019 in Nederland werd vastgesteld. Als consequentie hiervan was de verwachting dat vele agrarische gebieden en de gebouwen die daarop staan ongebruikt en/of onbeheerd achterblijven, met mogelijk verval van plattelandsgebieden als gevolg[7].

In 2021 was er in Nederland een tekort aan circa 300.000 woningen en de verwachting was dat dit de jaren erna zou toenemen.[8] Het aantal jongvolwassenen tussen 25 en 35 jaar was sinds 2014 met 11% toegenomen (+ 216.000 in 2021), terwijl ouderen vaak langer in hun eigen huis bleven wonen in plaats van naar een verzorgingshuis te gaan (+ 546.000 in 2021 ten opzichte van 2014[9]). Dit zorgde voor stagnatie op de woningmarkt. Daarnaast werden er in de periode 2014-2021 voornamelijk grote, relatief dure woningen bijgebouwd, terwijl de samenstelling van huishoudens juist kleiner werd.[9][10] Ook waren er steeds meer mensen die alleen woonden en/of zich eenzaam voelden.[11]

Het woonconcept erfdelen is een reactie op deze ontwikkelingen en biedt een mogelijkheid om deze problematieken tegelijkertijd aan te pakken.

Betrokken partijen en rolverdeling

bewerken

Om een zelfbouwproject als erfdelen van de grond te krijgen, is het nodig om met diverse partijen contact te hebben. In de tabel een overzicht van alle (meest) voorkomende partijen en bij welke stappen zij betrokken zijn, vanuit het perspectief van een initiatiefnemer.

Betrokken partijen en rolverdeling
Initiatiefnemer Coöperatie Erfeigenaar Gemeente Provincie Rijksoverheid Makelaar Notaris Financiers Lokale gemeenschap Andere mogelijke betrokkenen
Onderzoek naar concept erfdelen Kerngroep vormen Interesse polsen Oriënterend gesprek Bestemmingsplan toets binnen landschapsbeleid Bestemmingsplan toets binnen staatsbelang Mogelijke locaties verkennen Formaliseren samenwerkingsverbond Hypotheekregelingen Bezwaartoets Aannemer
Onderzoek of erfdelen bij je past Samenwerkingsverbond opzetten Huidige en gewenste situatie bespreken Principeverzoek Hulp bij aankoop van landbouwgrond Subsidies Aankoopbemiddeling Formaliseren gebruik/aankoop van landbouwgrond Verkennen te koop komende landbouwgebieden Socialiseren Adviseurs
Persoonlijk plan en visie Gezamenlijk plan opstellen Overeenkomst over landgebruik Bestemmingsplan toetsen / laten wijzigen[12] Subsidies Not-for-profitinvesteringen Andere erfdeelprojecten
Bijeenkomsten collectief wonen bijwonen Groep uitbreiden Overdracht eigendom Bouwvoorschriften Particuliere investeringen Architect
Mogelijke locaties verkennen Algemene vergaderingen Vergunningen Gezondheidszorginstellingen
Haalbaarheidsonderzoek Werkgroepen vormen Lokale wetgeving Natuurontwikkelingsorganisaties
Subsidies Platformen voor erfdelen of collectief wonen

Initiatiefnemer

Een initiatiefnemer is degene die graag op een voormalig erf wil wonen. Het traject voor erfdelen kan lang duren en veel tijd en energie vragen, daarom is het belangrijk om erachter te komen of erfdelen bij je past en in welke vorm (samenstelling groep, locatie, type woongroep). Hierbij kan een persoonlijke visie en plan geschreven worden. Voor een gemeente is het belangrijk om zelf met een geschikte locatie te komen en goed voorbereid te zijn op de te verwachten procedure en de kosten van dit traject.

Coöperatie

Een erfdeelproject draait om het delen van een erf. Een initiatiefnemer kan samen met andere geïnteresseerden een groep vormen om de plannen verder vorm te geven. Een veelvoorkomende samenwerkingsvorm hiervoor is het Collectief particulier opdrachtgeverschap[13] (CPO). In sommige gevallen wordt ervoor gekozen om een kerngroep te vormen met daaromheen een algemene groep. De groep is gezamenlijk verantwoordelijk voor het project, maar in veel gevallen wordt er een onderscheid gemaakt in verantwoordelijkheden door werkgroepen te vormen. Werkgroepen kunnen zich specifiek specialiseren op het gebied van algemene onderwerpen, zoals bouw, financiën, juridische zaken of communicatie. Het kan ook voorkomen dat een woongroep werkgroepen heeft die zich inzetten voor speciale doelstellingen, zoals vergroening van de omgeving, (gezondheids)zorg voor elkaar[1], zelfteelt of het verbeteren van waterkwaliteit.

Erfeigenaar

De erfeigenaar is de bezitter van de grond waar de coöperatie wil wonen en is meestal de boer die met de agrarische bedrijfsvoering is gestopt of van plan is te gaan stoppen en het erf (deels) wil verkopen. Een erfeigenaar kan er ook voor kiezen om het land te verpachten[14] of verhuren aan een woongroep, als alternatieve inkomstenbron voor veeteelt.

Gemeente

De gemeente heeft een prominente rol in het realiseren van een erfdeelproject. Zij besluiten o.a. over het wijzigen van het bestemmingsplan en zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het Vab-beleid. Ook aanvragen voor vergunningen (omgevingsvergunning) verlopen via de gemeente. Een initiatiefnemer dient een aantal stappen te doorlopen met de gemeente.

Stap Omschrijving Kosten
Oriënterend gesprek Eerste interesse toetsen of het initiële plan kans maakt bij de gemeente. Nee
Principeverzoek Concept toets door de gemeente of het verder uitgewerkte plan past binnen het beleid en bestemmingsplan van de gemeente. Zo niet, dan geeft de gemeente een onderbouwde indicatie van de geschatte kans van slagen. Ja
Wijziging bestemmingsplan Het proces om een bestemmingsplan wijziging te realiseren. Dit proces bestaat uit vier fasen: voorbereiding, ontwerp, vaststelling en beroep. Ja
Bouwvoorschriften Bij alle bouw en sloop werkzaamheden dient rekening te worden gehouden met het bouwbesluit, bouwverordening en welstandseisen. Ja
Vergunningen Voor bouw- en sloopwerkzaamheden kan het zijn dat je een vergunning nodig hebt. Dit kan gecontroleerd worden via het Omgevingsloket. Ja

Provincie

De provincie heeft een beleidsbepalende rol met betrekking tot de uitbreiding van steden of dorpen via de Wet ruimtelijke ordening. Daarnaast maakt de provincie structuurplannen, waarin o.a. bepaalt wordt waar (spoor)wegen, agrarische en natuurgebieden en recreatieve voorzieningen komen. Gemeenten houden hier rekening mee bij het wijzigen van bestemmingsplannen.[15]

Rijksoverheid

De Rijksoverheid heeft geen directe rol in het proces rondom erfdelen. De Rijksoverheid is wel verantwoordelijk voor beleid, wetgeving en naleving daarvan.[16] Ook op het gebied van Volkshuisvesting en Ruimtelijk ordening,[17] wat invloed kan hebben op een erfdeelproject. Gemeenten houden bij bestemmingsplannen rekening met eventuele Rijksbelangen (bijvoorbeeld in de omgeving van een nationaal vliegveld).

Makelaar

De makelaar kan helpen bij het vinden van een geschikte locatie en de bemiddeling bij het aankopen van een locatie. Het is goed om te realiseren dat gemeentes geen verantwoordelijkheid hebben om voor een project naar een geschikte locatie te zoeken, dat is aan de initiatiefnemers zelf.

Notaris

De notaris legt diverse overeenkomsten vast. Bijvoorbeeld de samenwerkingsvorm van de woongroep, de aankoop van de boerderij of de landgebruiksregeling bij pacht.

Financiers

Een erfdeelproject brengt diverse kosten met zich mee. De projecten gaan gepaard met vele risico's, waardoor het lastig kan zijn om via de standaard kanalen aan financiering te komen via een hypotheekverstrekker. Sommige woongroepen zoeken daarom naar partijen die hun project willen steunen (met of zonder tegenprestatie). Het komt daarom voor dat woongroepen zich inzetten voor een maatschappelijk doel, zodat het project organisaties of particulieren kan aantrekken die dat doel nastreven.

Lokale gemeenschap

De lokale gemeenschap bestaan uit de directe buren. Dat kunnen omwonenden zijn, maar ook bedrijven. Bij erfdelen is de kans groot dat de locatie omringd wordt door andere agrarische bedrijven. Voor het bestemmingsplan is het verplicht om een omgevingsdialoog te voeren, waarin de initiatiefnemers in gesprek gaan met de lokale gemeenschap om te toetsen of er mogelijke bezwaren zijn. Daarnaast is het ook fijn om een goede band op te bouwen met de buurt.

Andere mogelijke betrokkenen

Betrokkenen Toelichting
Aannemer Zelfbouw hoeft niet compleet 'zelf' gedaan te worden. Er kan uiteraard ook een aannemer in de hand worden genomen voor het daadwerkelijke bouwen.
Adviseurs Een erfdeelproject vergt veel expertises op vele vlakken. Een woongroep kan erbij gebaat zijn om voldoende externe kennis te gebruiken, bijvoorbeeld op het gebied van projectbegeleiding, vinden van geschikte locatie, financieel, bouwtechnisch of het maken van een bestemmingsplan.
Andere erfdeelprojecten Lopende of gerealiseerde erfdeelprojecten hebben veel praktijkkennis in huis om van te leren.
Architect Zelfbouw hoeft niet compleet 'zelf' gedaan te worden. Er kan uiteraard een architect in de hand worden genomen voor het ontwerp (en het voldoen aan bouwvoorschriften).
Gezondheidszorginstellingen Huisvesting van kwetsbare mensen in de gemeenschap is voor sommige projecten van belang en kan aansluiten bij gemeentebelang.
Natuurontwikkelingsorganisaties Het verbeteren van natuur in de omgeving van het project is voor sommige projecten van belang en kan aansluiten bij gemeente- of provinciaal belang.
Platformen voor erfdelen of collectief wonen Er zijn diverse (online) platformen voor collectief wonen of specifiek voor erfdelen.

Wetgeving

bewerken

Bestemmingsplan

bewerken

Bij erfdelen wordt agrarisch landschap omgevormd tot woongebied. In veel gevallen is het nodig om het bestemmingsplan te wijzigen van (agrarische) bedrijfsbestemming naar woonbestemming. Een wijziging voor een bestemmingsplan verloopt via een aanvraag bij de betreffende gemeente. Dit proces bestaat uit vier fasen: voorbereiding, ontwerp, vaststelling en beroep en duurt één of meerdere jaren indien er bezwaren worden ingediend. Belangrijke thema's binnen een bestemmingsplan:[18]

Geluid Luchtkwaliteit Externe veiligheid Geur bedrijven Trillingen
Natuur Geur en Veehouderij Gezondheid Bodemkwaliteit (Grond)water
Cultureel erfgoed Energie Kabels en leidingen Windhinder Licht

Beleidsregel vrijkomende agrarische bedrijfsbebouwing

bewerken

De beleidsregel vrijkomende agrarische bedrijfsbebouwing (Vab) is in het leven geroepen om de terugloop in de landbouw te adresseren, door vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen te hergebruiken voor andere functies.[19]

Bouwvoorschriften

bewerken

Voorafgaand aan de bouw (of sloop) van gebouwen, dient er rekening gehouden te worden met het bouwbesluit, bouwverordening en welstandseisen. In het bouwbesluit staan alle technische aspecten waarmee rekening moet worden gehouden bij veiligheid rondom bouwprojecten. Dat gaat over veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu.[20] In de (verdwijnende) bouwverordening staan niet-technische aspecten die van belang kunnen zijn bij bouw.[21] De gemeente kan specifieke eisen hebben rondom de esthetische aspecten van een bouwproject. Die aspecten worden getoetst door de welstandcommissie, die hun toetsing baseren op de welstandsnota.[22] Zij beoordelen bijvoorbeeld of de architectuur of gebruikte materialen passen binnen de omgeving.

Wet natuurbescherming

bewerken

Om nieuwbouw te realiseren is het verplicht om rekening houden met de wet natuurbescherming[23].

Succes- en faalfactoren

bewerken

Erfdeelprojecten zijn (anno 2022) nog in de pioniersfase, waardoor er nog geen gestandaardiseerde wijze is om dergelijke projecten te realiseren. Er zijn diverse uitdagingen die erfdelers ervaren, maar inmiddels is er ook meer inzicht in mogelijke succes- en faalfactoren.

Locatie

bewerken

Het vinden van een geschikte locatie voor erfdelen is afhankelijk van diverse aspecten. Een aantal voorbeelden zijn:

Infrastructuur en dienstverlening in afgelegen plattelandsgebieden zijn beperkt. Gemeenten willen daarom voornamelijk overmatige verkeersbewegingen tegenhouden. Dit is een lastige om aan te pakken. Er zijn echter aspecten die kunnen bijdragen om het minder problematisch te maken. Er kan rekening worden gehouden met de samenstelling van de groep, waarbij jongeren ouderen kunnen vervoeren als dat nodig is. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn om een boerderij te zoeken die in de buurt van een busstation ligt, zodat de gemeente denkt dat het minder een probleem is.

Het bestemmingsplan van het gebied is van cruciaal belang voor het slagen van een project. Over het algemeen wordt er door gemeentes liever binnen de bebouwde kom gebouwd in plaats van het buitengebied[24]. Het is echter lastig om dit te bepalen voor elke gemeente, aangezien het beleid hierop per gemeente verschilt en uitzonderingen gemaakt worden per project, bijvoorbeeld via de kruimelregeling[25][26]. Normaliter dient het gebied waarin het perceel gelegen is een woon- of verblijffunctie te hebben. Het bestemmingsplan kan echter wel worden veranderd als hier een goede reden voor is. Via ruimtelijkeplannen.nl is het mogelijk om het huidige bestemmingsplan van een perceel te bekijken én om in te zien of er al plannen voor wijzigingen zijn. Een succesfactor hierin kan zijn om met overtuigingskracht bij de gemeente aan te kloppen. Zorg er daarom voor dat wanneer een erfdelen verzoek wordt ingediend dat het aansluit op doelen die de gemeente heeft, bijvoorbeeld het vergroten van biodiversiteit, huisvesting van lokale bevolking, mantelzorg of monumentenzorg (zie paragraaf 'Maatschappelijk bijdrage'). Het helpt om de gemeente te overtuigen als je goed voorbereid over komt. Zorg dus voor een goed uitgedacht plan, voeg schetsen van het project toe en laat zien dat je bereid bent om (uitzoek)werk uit handen te nemen. Op basis van een goed principeverzoek kan de gemeente veel beter oordelen of er potentie zit in het beoogde project.

Het beleid voor woonfuncties speelt een belangrijke rol bij het selecteren van een geschikte locatie. De gemeente en initiatiefnemers zijn gebonden aan beleid rondom milieukwaliteit voor woonbestemmingen. Dat betekent dat er rekening moet worden gehouden met o.a. geluid, lucht, bodem, grondwater, wind, licht, geur, trillingen en asbest. Hoe meer er in het plan rekening wordt gehouden met deze aspecten, hoe groter de kans dat het project succesvol (en sneller) door de procedure bij de gemeente komt. Bij wijzigingen in het landschap dient flora & fauna onderzoek van het erfgoed worden verricht, ter bescherming van in het wild levende planten- en diersoorten. Dit kan voor vertraging zorgen als het onderzoek te laat wordt gestart en er beschermde soorten worden gevonden. Als initiatiefnemer heb je de verantwoordelijkheid om een alternatief te bieden of aan te tonen dat de soorten beschermd zullen worden.[27]

Financiering

bewerken

Het regelen van financiering voor erfdeelprojecten is voor veel banken nog maatwerk en wordt gezien als risicovol. Dat heeft enerzijds te maken met het verstrekken van een lening aan meer dan één huishouden. Ook wordt het als risico gezien dat de plannen nog afhankelijk zijn van o.a. de gemeente en het beschikbaar komen van het perceel of deze plannen daadwerkelijk uitgevoerd mogen worden. Voor een initiatiefnemer is het een heel onzeker proces, omdat er een kip-en-ei verhaal ontstaat tussen al deze risico's. Een succesfactor hierin is om één van die onzekerheden te doorbreken, bijvoorbeeld door toezegging van de gemeente te krijgen dat het hoe dan ook door gaat, behalve bepaalde nog-te-bespreken voorwaarden. Een andere oplossing kan zijn om toch, als dat mogelijk is, de boerderij alvast te kopen of een aankoopregeling met de eigenaar te treffen. Een andere mogelijkheid is om een bank te vinden die het aandurft om mee te pionieren en een deel van het risico te dragen. Duurzame banken in Nederland zijn hier mogelijk gevoelig voor, maar Duitse banken lijken ook bereidwilliger om meerdere huishoudens te financieren. Er zijn ook subsidies die kunnen bijdragen aan het verlagen van de kosten.

Kennis en kunde

bewerken

Het is niet eenvoudig om een erfdeelproject te realiseren. In succesvolle projecten is er vaak al expertise in huis, maar wordt ook externe expertise ingeschakeld. Een woongroep kan erbij gebaat zijn om voldoende externe kennis te gebruiken, bijvoorbeeld op het gebied van projectbegeleiding, vinden van geschikte locatie, financieel, bouwtechnisch, bestemmingsplan en over het functioneren van overheidsorganen, zoals de gemeente.

Gemeentelijke belangen

bewerken

Over het algemeen staan erfdelen initiatieven nog niet hoog op het prioriteiten lijstje van gemeentes. Maar als initiatiefnemer kan je zorgen dat jouw plan toch in aanmerking kan komen om op gepakt te worden door een ambtenaar. Het is hierin van belang dat je eerst uitzoekt wat de opgaves zijn van de gemeente. Om hier achter te komen kan je bijvoorbeeld zoeken op 'opgaven gemeente [gemeente] '/'Woonvisie [gemeente]'/ 'bestuursakkoord [gemeente]'. Wanneer je achter doelen van de gemeente bent gekomen kan je jouw erfdelen initiatief hierop aan laten sluiten. Het actief dienen van een maatschappelijk doel, in lijn met bijvoorbeeld gemeentelijk beleid, kan ook helpen om een project tot realisatie te brengen. Maak, wanneer mogelijk, gebruik van concrete contactpersonen binnen de gemeente voor soortgelijke projecten. Verder kunnen (door de gemeente gekozen) vaste derde partijen zorgen voor ondersteuning in het proces. Dit zorgt voor een effectievere en efficiëntere werking van het proces.

Goed contact met de buurt

bewerken

Projecten staan of vallen met medewerking van de buurtgenoten. Zij kunnen bewaar maken op de plannen, waardoor het gehele proces erg vertraagd wordt. Het is dus belangrijk om in gesprek te gaan met de directe omgeving om een goede band op te bouwen en om eventuele (formele) bezwaren te kunnen voorkomen door rekening te houden met hun belangen.

Parallelle stappen

bewerken

Laat processen parallel lopen om de tijd tot realisatie van projecten te verminderen. Tijdens verplichte processen van de gemeente kan de initiatiefnemer zorgen dat er bijvoorbeeld gewerkt wordt aan het samenstellen van een groep.

Maatschappelijke bijdrage

bewerken

Erfdeelprojecten kenmerken zich doordat ze in veel gevallen, naast wonen, een extra maatschappelijke bijdrage willen leveren. Het actief dienen van een maatschappelijk doel, in lijn met bijvoorbeeld gemeentelijk beleid, kan ook helpen om een project tot realisatie te brengen.

Duurzaamheid

bewerken

Hoewel het niet verplicht is om een erfdeelproject duurzaam op te zetten, is dit wel een veelvoorkomend uitgangspunt van de initiatiefnemers. Enkele voorbeelden van duurzame en zelfvoorzienende initiatieven zijn: lokaal opwekken van energie, duurzame bouwmaterialen gebruiken, voorzieningen delen, water lokaal opvangen en filteren, warmtepompen installeren of zelf gewassen verbouwen.

Ecologische verbetering

bewerken

Erfdeelgroepen kunnen actief bijdragen aan het verbeteren van de natuur de biodiversiteit in de directe omgeving. Voorbeelden hiervan zijn: aanplanten van (inheemse) plantsoorten, verhogen van de (grond)water kwaliteit en/of kwantiteit, bodemkwaliteit verbeteren (stikstofreductie), het faciliteren van bijen of aansluiten bij een Natura 2000 gebied[28]. Om wijzigingen in het landschap aan te brengen is het verplicht om rekening houden met de wet natuurbescherming, waardoor flora- en faunaonderzoek altijd onderdeel is van de procedure. Dat betekent dat er onderzoek moet worden gedaan naar beschermde diersoorten, zoals muizen, vleermuizen, kikkers, vogels en beschermde plantensoorten[23].

Zorg voor elkaar

bewerken

Bewoners van een woongroep kunnen met elkaar onderling afspreken om in bepaalde zorgbehoeften te voorzien of door samenwerking te zoeken met een zorginstelling. Ook kan een groep fungeren als een zorgboerderij om op die manier iets bij te dragen aan de maatschappij.

Wonen en werken

bewerken

De digitalisering van de arbeidsmarkt draagt eraan bij dat steeds meer banen op afstand kunnen worden uitgevoerd. Bij erfdelen kan er een algemene voorziening voor werken (kantoor of creatieve ruimte) worden gemaakt, zodat bewoners gezamenlijk een werkplek kunnen delen. Dat scheelt weer ruimte in huis, waardoor de woningen per huishouden kleiner kunnen zijn dan de gemiddelde woning. Daarnaast scheelt het in de reisbewegingen, wat voordelen oplevert voor het klimaat, de portemonnee en tijdsbesteding.

Educatie

bewerken

Een woongemeenschap kan zich richten op professionele of informele educatie. Er kan gekozen worden voor thuisonderwijs voor de kinderen in de groep, indien de samenstelling daar bij past. Daarnaast kan een groep voor buitenstaanders een educatieve functie vervullen, bijvoorbeeld op het gebied van ecologie of duurzaamheid.

Recreatie

bewerken

Een groep kan er ook voor kiezen om zich te richten op recreatie als maatschappelijke bijdrage. Dat kan in lijn met de historie van de locatie, bijvoorbeeld als kinderboerderij of voor koe-knuffelen. Er kan ook ruimte gecreëerd worden voor toeristische accommodaties of een bezoekerscafé. Recreatie kan ook aan externen geboden worden op basis van de maatschappelijke bijdrage die gekozen is, bijvoorbeeld het werken aan een moestuin of natuuronderhoud. Het is sterk afhankelijk van de locatie of er nog andere mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld als er een meer aanwezig is.

Cultureel erfgoed

bewerken

Er kan op het erf een gebouw staan met culturele waarde, bijvoorbeeld een monument. Voor een gemeente en cultuurliefhebbers kan het interessant zijn om via de woongroep te zorgen voor het cultureel erfgoed. Het kan hierbij ook betekenen dat de locatie aan bepaalde uiterlijke eisen moet blijven voldoen, dus dit is minder geschikt voor groepen die een duidelijk ontwerp in gedachten hebben.

Inclusieve samenleving

bewerken

In woongroepen kan er ook aandacht zijn voor diversiteit en een inclusieve samenleving. Dat betekent dat er rekening wordt gehouden met de samenstelling van de bewoners van de groep. Er kan bijvoorbeeld ruimte komen voor een vastgesteld percentage aan sociale huurwoningen, een wens voor leeftijdsdiversiteit, verschillende samenstellingen van huishoudens of een plek voor (kwetsbare) mensen die lastiger meekomen in de samenleving.

Lopende of gerealiseerde projecten

bewerken
Project Locatie Website Start project Bewoond sinds
Proeftuin Erfdelen Salland Lettele https://www.erfdelen.nl/proeftuin-salland 2018 Nog niet
Nijhof Erfdelen Doesburg Doesburg https://www.erfdelendoesburg.nl/ 2016 2023 (verwacht)
Ons dorpje overeind Schalkwijk https://onsdorpjeovereind.nl/ Onbekend Onbekend
Woongemeenschap Arneco Arnhem https://arneco.org/ Onbekend 2019
BuitenDelen Lettele https://www.buitendelen.nl/ 2018 2023 (verwacht)
Twee gezinnen, één boerderij Hengelo (Gelderland) https://www.hetkanwel.nl/twee-gezinnen-een-boerderij/ Onbekend Nog niet
Down to Earth Midden Nederland https://www.downtoearth.nu/ 2019 Nog niet
Vriendenerf Olst https://www.vriendenerf.nl/ 2012 2017
bewerken

Regelingen, beleid en subsidies

bewerken

Kennisplatformen

bewerken
Referenties
  1. ↑ 1,0 1,1 Erfdelen kan deels oplossing zijn voor tekort aan seniorenwoningen. Rabobank. Geraadpleegd op 24 juni 2022.]
  2. ↑ Erfdelen. erfdelen.nl. Geraadpleegd op 10 juni 2022.
  3. ↑ CBS Statline. opendata.cbs.nl. Geraadpleegd op 24 juni 2022.
  4. ↑ 4,0 4,1 Centraal Bureau voor de Statistiek, Geen bedrijfsopvolger voor meer dan 16 duizend boerderijen. Geraadpleegd op 10 juni 2022.
  5. ↑ DCA MultiMedia, Bijna helft van veehouders denkt aan stoppen - Nieuws Enquête NOS. Boerenbusiness. Geraadpleegd op 10 juni 2022.
  6. ↑ Centraal Bureau voor de Statistiek, Sterke schaalvergroting in de landbouw sinds 1950. Centraal Bureau voor de Statistiek. Geraadpleegd op 24 juni 2022.
  7. ↑ Leegstand boerderijen. STICHTING GROENE HART. Geraadpleegd op 24 juni 2022.
  8. ↑ Schreeuwend tekort aan woningen, wat moet eraan gedaan worden?. nos.nl. Geraadpleegd op 24 juni 2022.
  9. ↑ 9,0 9,1 Centraal Bureau voor de Statistiek, De woningmarkt. Geraadpleegd op 10 juni 2022.
  10. ↑ Centraal Bureau voor de Statistiek, 8 miljoen woningen in Nederland. Geraadpleegd op 10 juni 2022.
  11. ↑ CBS, Hoe eenzaam voelen we ons? - Nederland in cijfers 2020 | CBS. Hoe eenzaam voelen we ons? - Nederland in cijfers 2020 | CBS. Geraadpleegd op 24 juni 2022.
  12. ↑ Een bestemmingsplan bestaat uit meerdere belangrijke onderdelen die nader toegelicht worden onder 'Bestemmingsplan'.
  13. ↑ Wat is CPO?. www.zelfbouwinnederland.nl. Geraadpleegd op 11 juni 2022.
  14. ↑ Ministerie van Algemene Zaken, Wat zijn de maximale pachtprijzen voor landbouwgrond? - Rijksoverheid.nl. www.rijksoverheid.nl (20 juni 2011). Geraadpleegd op 21 juni 2022.
  15. ↑ Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Provincie voert landelijk en eigen beleid uit - Provincies - Rijksoverheid.nl. www.rijksoverheid.nl (1 augustus 2012). Geraadpleegd op 21 juni 2022.
  16. ↑ Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Taken van de Rijksoverheid - Rijksoverheid - Rijksoverheid.nl. www.rijksoverheid.nl (26 maart 2010). Geraadpleegd op 21 juni 2022.
  17. ↑ Ministerie van Algemene Zaken, Volkshuisvesting en Ruimtelijk ordening - Regering - Rijksoverheid.nl. www.rijksoverheid.nl (31 december 2021). Geraadpleegd op 21 juni 2022.
  18. ↑ Omgevingsthema's en ruimtelijke planvorming. Kenniscentrum InfoMil. Geraadpleegd op 10 juni 2022.
  19. ↑ Hof van Twente, Beleidsregel vrijkomende agrarischebedrijfsbebouwing (Vab). lokaleregelgeving.overheid.nl. Geraadpleegd op 16 juni 2022.
  20. ↑ Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Ministerie van Volkshuisvesting, Bouwbesluit 2012 - Bouwregelgeving - Rijksoverheid.nl. www.rijksoverheid.nl (25 november 2010). Geraadpleegd op 21 juni 2022.
  21. ↑ Veelgestelde vragen - Modelbouwverordening | VNG. vng.nl. Geraadpleegd op 21 juni 2022.
  22. ↑ Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Stappenplan bij bouwen en verbouwen - Bouwregelgeving - Rijksoverheid.nl. www.rijksoverheid.nl (29 maart 2012). Geraadpleegd op 21 juni 2022.
  23. ↑ 23,0 23,1 Wet natuurbescherming. www.rvo.nl. Geraadpleegd op 24 juni 2022.
  24. ↑ Jurable. Binnen of buiten de bebouwde kom (10 september 2020). Geraadpleegd op 27 juni 2022.
  25. ↑ Jurable. Kruimelregeling (3 november 2017). Geraadpleegd op 29 juni 2022.
  26. ↑ Kruimelregeling. Omgevingsweb. Geraadpleegd op 29 juni 2022.
  27. ↑ Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Flora- en faunawet. wetten.overheid.nl. Geraadpleegd op 27 juni 2022.
  28. ↑ Natura 2000. www.natura2000.nl. Geraadpleegd op 24 juni 2022.
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.