Hekserij/Hekserij in Afrika

In tal van gebieden in de wereld komt nog heksenwaan nog voor, maar in Afrika is de situatie waarschijnlijk nog het ergst.

Heksenvervolgingen in Afrika

Miljoenen mensen in Oost-, Zuid-en West-Afrika geloven dat er heksen, zowel mannelijke als vrouwelijke, bestaan. Zakenmensen beweren dat een tegenslag in hun loopbaan te wijten is aan hekserij van een collega. Rijke zakenlieden laten hun producten 'beschermen' door waarzeggers voor het geval dat een concurrent zijn toevlucht neemt tot hekserij. Politici wijten het verliezen van een verkiezing aan het gebruik van hekserij door hun tegenstanders. Religieuze mensen van elk geloof zorgen ervoor dat bij het knippen van hun haar of nagels de resten niet worden achtergelaten, zodat een heks ze niet kan meenemen voor vervloekingen. Traditioneel zou de straf voor hekserij in veel gemeenschappen verbanning of dood zijn. Tegenwoordig zijn er meldingen van toename van heksenjachten en lynchpartijen van de verdachten in een aantal Afrikaanse landen.

Vaak zijn mensen die in Afrika beschuldigd worden van hekserij arm, ze kunnen misvormd zijn, of bij anderen gevoelens van haat en jaloezie uitgelokt hebben. Iemand kan ook gewoon te mooi, te slim, te succesvol zijn in de ogen van de gemeenschap. Uit Onderzoek door studenten in het Lands-Instituut van Dar es Salaam is bijvoorbeeld gebleken dat geloof in hekserij een belemmering vormt voor de ontwikkeling van het noordelijke district van het Tanzaniaanse Handeni.

Volgens de opvattingen van diverse Afrikaanse volkeren kunnen heksen vliegen. Ze dansen naakt op begraafplaatsen en eten het vlees van de lijken. Ze paren met dieren, doen aan incest en eten hun eigen kinderen op. Zij kunnen naar achteren op hun handen lopen, eten zout als ze dorst hebben, en hangen ondersteboven aan een boom om te rusten. Zij komen vaak 's nachts, stelen het hoofd van een slachtoffer en gebruiken het als een bal in een spel, om het de volgende morgen terug te brengen zonder dat de benadeelde er iets van gemerkt heeft.

De gelijkenissen met vroegmoderne Europese opvattingen over heksen en hekserij zijn opvallend:

• Afrikaanse heksen zijn over het algemeen vrouwelijk. Mannen worden zelden beschuldigd van hekserij, maar zijn meestal bekend als "tovenaar" - iemand die magie gebruikt voor kwaadaardige doeleinden.
• Deze vrouwen ontmoeten elkaar 's nachts tijdens geheime vergaderingen.
• Ze reizen daar naartoe in de vorm van een dier en laten hun fysieke lichaam achter.
• Vaak wordt van een heks gezegd dat zij het lichaam of de geest van haar slachtoffer "consumeert". Als gevolg daarvan lijden de slachtoffers aan vreemde, chronische kwalen en ziekten.
• Van heksen wordt soms gedacht dat zij hun krachten ontlenen aan een "hekserij-substantie", die ofwel buiten of in het lichaam van de heks verborgen wordt.
• Een gruwelijke overeenkomst is de manier waarop de heksendokters heksen opsporen: meestal krijgen de verdachten een gif toegediend waarna de schuld bepaald wordt door de mate waarin iemand ziek wordt. Om 'vergissingen' uit te sluiten dwingt men vervolgens de verdachte met martelingen tot een bekentenis.

In veel samenlevingen van Sub-Saharisch Afrika leidt de angst voor heksen tot periodieke heksenvervolgingen met gespecialiseerde heksenzieners die verdachten identificeren die vervolgens door de menigte ter dood worden gebracht. Dit gebeurt met name in de Democratische Republiek Congo, Tanzania, Ghana, Sierra Leone, Kameroen, Kenia, Gambia en Zambia.

Congo en Tanzania

In 1999 meldde de BBC dat heksenjachten tegen kinderen plaatsvonden in Congo en Tanzania. In Tanzania trad de regering op tegen aanvallen op vrouwen die als heks beschuldigd werden omdat ze rode ogen hadden. Een rechtszaak werd in 2001 begonnen in Ghana (een land waar heksenjachten eveneens niet ongewoon zijn) door een vrouw die was beschuldigd van hekserij. In Afrika worden deze heksenjachten vaak geleid door familieleden die op het eigendom van het slachtoffer azen.

Gambia

In Gambia liet President Yahya Jammeh heksen massaal arresteren en "genezen" door ze gevaarlijke vloeistoffen te laten drinken. President Jammeh nodigde de heksendokters in 2009 officieel uit, kort na de dood van zijn tante. Jammeh was er naar verluidt van overtuigd dat hekserij een rol speelde bij haar overlijden. Geloof in hekserij en andere vormen van bijgeloof zijn in West-Afrika wijdverbreid.

Kameroen

Verschillende Afrikaanse landen, waaronder Kameroen, hebben na hun onafhankelijkheid de mogelijkheid om heksen te berechten hersteld.

Kenia

Op 21 mei 2008 heeft een menigte in Kenia ten minste 11 mensen verbrand die beschuldigd waren van hekserij.

Nigeria

In Nigeria worden zowel volwassenen als kinderen van hekserij beschuldigd en daarom verbannen, gefolterd en zelfs gedood. Het aantal slachtoffers is aanzienlijk gestegen nadat de zelf-aangestelde vrouwelijke apostel en Pinkster predikante Helen Ukpabio een film liet maken in 1999 'End of the Wicked' waarin heksenkinderen zogenaamd mensenvlees eten, vloeken uitspreken en door de lucht vliegen. Deze film heeft de reeds bestaande heksenhysterie tegen kinderen flink aangewakkerd in delen van Nigeria en andere Afrikaanse landen. Ter verdediging voert Ukpabio aan dat kinderen door demonen bezeten en dus ook heks kunnen zijn en dat zij zulke kinderen kan herkennen. The Britse organisatie Stepping Stones Nigeria onder leiding van Gary Foxgroft voert al jaren campagne tegen de mishandeling van kinderen die van hekserij beschuldigd zijn en werkt onder meer samen in een internationale anti-heksenjacht campagne met de in Nederland geregistreerde organisaties Across Outreach en Afrika Zending die zich in hun campagne vooral op Zuid-Oost Afrika richten.

Zambia

Het volk van de Bemba verklaarde tegenslagen zoals plantenziekten en hongersnoden als acties van de grote god Lesa. De enige die in staat was tot een onrechtvaardige actie was een heks die over enorme machten beschikte en bovendien moeilijk te vinden was. Na de blanke kolonisatie van Afrika groeide het geloof in tovenarij en hekserij, mogelijk door de sociale belasting die werd veroorzaakt door nieuwe ideeën, gewoonten en wetten, zelfs nadat de rechters niet langer toestonden dat heksen werden berecht.

Zuid-Afrika

Onder de Bantoevolken van Zuid-Afrika waren de 'heksenruikers' verantwoordelijk voor het opsporen van heksen. In delen van Zuid-Afrika zijn sinds 1990 honderden mensen gedood in heksenjachten.