Kemzieks Woordenboek

Inleiding

Ontstaan en opbouw

Het Kemzieks woordenboek: een nostalgische verzameling woorden, commentaren, reacties en uitdrukkingen die ik hoorde in mijn jeugd, zeg maar de jaren 60 en 70 (tussen haakjes een periode waarin woke niet bestond).

Het is in opbouw. Dat betekent dat correcties, nieuwe lemma's en uitzonderingen op de uitspraakregels van harte welkom zijn (via mail: kemzieks.dialect@gmail.com of op de overlegpagina van dit woordenboek).

In het woordenboek zijn de lemma's verdeeld over drie groepen: woordenschat, reacties en uitdrukkingen: a) De ‘woordenschat’ is verdeeld in woordsoorten (Werkwoord, Adjectief, Voornaamwoord, Bijwoord) en in een veertigtal arbitraire en niet-exclusieve thema’s (bv. Dier, Groenten en fruit, Snoep, Spel, Vleeswaren). b) In ‘reacties’ staan zinnen die men gebruikt om in het sociale verkeer (de pragmatiek) gevoelens, meningen en gedachten te uiten, om anderen te bevelen, om te reageren op wat anderen zeggen of doen,… c) In ‘uitdrukkingen’ wordt minstens één taalelement figuurlijk gebruikt.

Samen met de zoekfunctie 'Doorzoek Wikibooks' moet die verdeling het opzoeken vergemakkelijken en de lezer aansporen om zelf naar woorden te zoeken die nog niet in dit woordenboek zijn opgenomen.

De lemma's zijn alfabetisch geordend (apart binnen een groep, woordsoort of thema).

Situering

Dialect van het Waasland

Kemzieks heeft unieke woorden, maar veel meer deelt het de woordenschat met andere dialecten uit het Waasland (zoals het dialect van Sinaai, https://www.sinaaileeft.be/heemkring-den-dissel/#2018, of van Sint-Niklaas, https://www.mijnwoordenboek.nl/dialect/Sint-Niklaas) en zelfs daarbuiten (zoals over de grens met Nederland, in Zeeuws-Vlaanderen, https://oostzeeuwsvlaamsdialect.com).

Belgisch-Nederlands

Het lexicon van het Kemzieks behoort vaak tot het "algemeen Vlaams", door Van Dale "Belgisch-Nederlands" of "gewestelijk" genoemd, bv. vuilblik, draperie, kozijn en muit (zie ook: https://www.vlaamswoordenboek.be), Sommige woorden neemt men in het Kemzieks ongewijzigd over, bv. dra.pə.'rie, muit; soms ondergaan ze een klankwijziging, bv. 'vul.blik, 'koz.zən.

Tussentaal

Kemzieks (zoals ik het leerde kennen en gebruiken) heeft alle kenmerken van wat “de tussentaal” wordt genoemd. We beseffen dat de term "tussentaal" een negatieve connotatie heeft, maar de term is nu eenmaal ingeburgerd om de transitie van dialect naar AN te benoemen. Voor een overzicht van de kenmerken van de tussentaal in Vlaanderen, zie: https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/508/354/RUG01-002508354_2018_0001_AC.pdf (Vergeet niet dat ook Nederlanders een tussentaal hanteren, met kenmerken die soms afwijken van de tussentaal in Vlaanderen, zoals het gebruik van 'hun' als subject, bv. hun hebben dat niet geweten.)

I. Fonologie

1. Procope van de h-. De h aan het begin van een woord wordt niet aangeblazen en valt weg, bv. das eel goe (dat is heel goed), ond (hond), em (hemd), uiln (huilen).
2. Procope van de eerste klinker of de eerste lettergreep, bv. kmag nor uis (ik mag naar huis), tuur.lək kom.mək! (natuurlijk kom ik!).
3. Apocope. De eindmedeklinker of de eindlettergreep in korte woorden valt weg, bv. kem da nie gə.doun (ik heb dat niet gedaan).
4. Syncope. De medeklinker of lettergreep in het midden van een woord valt weg, bv. das am.məl gə.loo.gən (dat is allemaal gelogen).
5. Apocope van toonloze e op het einde van een woord. De toonloze e valt weg als het volgende woord met een klinker begint of met een h-procope, bv. zis (ze is), zee.'don.gər (ze heeft honger).
6. Progressieve assimilatie. Als een woord begint met een d- én volgt op een woord dat eindigt op een -t, dan wordt die d- ook als t- uitgesproken, bv. i zit mit tə poe.pərs (hij heeft schrik – “hij zit met de poepers”), da.'doe.nə.kik nie (dat doe ik niet).
7. Apocope van de eind-d. Werkwoorden waarvan de stam op -d eindigt, verliezen de eind-d, bv. kvin da nie (ik vind dat niet), win da nie op! (wind je niet op!).
8. De svarabhaktivocaal. Toevoeging van een klinker, meestal de doffe e, in lettergrepen die eindigen op twee medeklinkers waarvan de eerste de l of de r is én de tweede geen t- of s-klank is, bv. mel.lək, wɛ̃.rək (werk), vol.lək.
9. De auslaut van de eind-t. Als een woord begint met een klinker én volgt op een woord dat eindigt met een -t, dan wordt die -t als -d uitgesproken, bv. wa.dist? (wat is er?).
10. Onomasiologie, met name de vervanging van ‘er’ en ‘daar’ door ‘dər’ of ‘dər-', bv. der is wa gə.beurd, kem em dər.straks nog gə.zien (ik heb hem daarstraks nog gezien), dər.veur zin.nək nie gə.kom.mən (daarvoor ben ik niet gekomen).
11. De intervocale d wordt vervangen. Als een d tussen twee klinkers staat, dan wordt die -d- vervangen door een j of een w, bv. das ou.wən brol (dat zijn oude spullen), rij.jə wi nor uis? (rijden we naar huis?).

II. Morfologie

12. Verbuiging van de onbepaalde lidwoorden. Voor wie Kemzieks praat is het in principe een koud kunstje om te weten of een nomen mannelijk, vrouwelijk of onzijdig is: als je voor het nomen ‘nə’ of ‘nən’ kan plaatsen, dan is het mannelijk, in het geval van ‘ən’ is het vrouwelijk en in het geval van ‘ə’ is het onzijdig.
a) Als een mannelijk nomen begint met een klinker, een t, d, h of b, dan zegt men ‘nən’, in de andere gevallen zegt men ‘nə’, bv. nən ap.pəl, nən braar (een brouwer), nə man (een man).
b) Een onzijdig nomen krijgt als onbepaald lidwoord enkel een ə als het niet begint met een h of een klinker, bv. ə keend (een kind), maar ən uis (een huis).
13. De verbuiging van functiewoorden (bv. voornaamwoorden en telwoorden) gebeurt zoals de verbuiging van onbepaalde lidwoorden, bv. min.nən ot.too (mijn au.to, want auto is mannelijk en begint met een klinker), min.nə koz.zən (mijn neef, want neef is mannelijk en begint met een n), min vraa (mijn vrouw, want vrouw is vrouwelijk), mi keend (mijn kind, want kind is onzijdig), dən twjie.dən elft (de tweede helft). Ook adjectieven worden vaak op dezelfde manier verbogen, bv. nə schjuu.nən ot.too (een mooie auto, want auto is mannelijk en begint met een klinker).
14. Vervanging van het persoonlijk voornaamwoord ‘jij’ of ‘je’ door ‘gij’ of ‘ge’ (in het Kemzieks vaak vervormd tot ‘gi’). Vervanging van het bezittelijk voornaamwoord ‘je’ of ‘jouw’ door ‘uw’ (in het Kemzieks vaak vervormd tot ‘aa’, ‘aa.nə’ of ‘aa.nən’).
15. Vervanging van het persoonlijk voornaamwoord ‘hij’ door ‘i’, maar enkel in bevestigende of vragende zinnen, niet in uitroepende zinnen waarin de nadruk op het onderwerp ligt, bv. i komt (hij komt), kom.ti? (komt hij?), maar: ij ee.ta gə.doun! (hij heeft dat gedaan!).
16. De verkleinvorm -kə(n) (of: -skə; -əkə) in plaats van -jə, bv. to.fəl.kə, koek.skə, bal.lə.kə.
17. Cliticum. Persoonlijke voornaamwoorden vormen vaak een geheel met het voorgaande woord, meestal een werkwoord, en worden samen uitgesproken. Je hoort dan een -de of een -te na het werkwoord, bv. moog.də.gi da wel? (mag je dat wel?), wa heb.də zo.al? (wat heb je zoal?), wa moet.tə kom.mən doen? (wat moet je komen doen?).
18. Wijziging van de meervoudsvorm van -s naar -n, en omgekeerd, bv. eieren wordt 'ɛ̃.rən maar ook 'ei.jərs, zonen wordt zeuns, draperieën wordt dra.pə.'ries.
19. Wijziging van de werkwoordsvorm.
a) In de eerste persoon enkelvoud wordt vaak een -n toegevoegd, bv. wa ston.nək ier nog tə doen? (wat sta ik hier nog te doen?), wa.toen.nək naa!? (wat doe ik nu!?).
b) In de gebiedende wijs wordt vaak een -t toegevoegd, bv. zegt ət na mor! (zeg het nu maar!).
c) De persoonsvorm van het werkwoord ‘zijn’ wordt gewijzigd, zowel deze van de eerste als van de tweede persoon enkelvoud, bv. gə zit.tər (je bent er), gə zi schou (jij bent bang), kzin in dən hof ount spetn (ik ben in de tuin aan het spitten).

III. Lexicon

20. Woorden maar vooral uitdrukkingen uit het AN krijgen in tussentaal een alternatief, bv. kzin al veel gə.’bee.tərd (ik ben aan de beterhand), nən ‘et.tə.kop (een koppig persoon), tis om.mo kas op tə fretn (ik erger me daar erg aan maar ik kan er niets aan veranderen).
21. Wijziging van het aanwijzend voornaamwoord ‘zulke’ in ‘zo’n’ (in het Kemzieks is dat zjuun) wanneer men het meervoud hanteert, bv. zjuun schjuu.nə ‘kaa.sən (zulke mooie kousen).
22. Tussenwerpsels. Die hebben in principe geen betekenis in de zin, maar drukken vaak een emotionele appreciatie van de spreker uit, bv. al.li, wa stod.də dər na te doen!? (wat sta je daar te doen… dat verbaast me of dat ergert me), der was wijn, bier, kur.tən drank en.al (er was wijn, bier, sterkedrank… er was van alles, maar vraag me niet in detail wat precies).
23. Archaïsmen. Plechtig klinkende, maar ouderwetse woorden, bv. desalniettemin (toch), gjɛ̃.rə (“gaarne”) (graag), vər.niet (gratis), mi ət spoor (per trein), in.dien (als), bee.zən (“bezigen”) (gebruiken), kriek ət nie (ik ruik het niet).
24. Purismen. Een poging om schijnbaar vreemde woorden te vernederlandsen, bv. duim.spij.kər (punaise), droog.zwier.dər (centrifuge).

IV. Syntaxis

25. Redundantie. Men voegt aan het begin van een bijzin ‘dat’ toe, na een vraagwoord of een voornaamwoordelijk bijwoord, bv. kwil wel is zien of dat i vər.mou.gərd is (ik wil wel eens zien of hij vermagerd is), tjie.nəg.stə waar dak min.nə kop oo.vər breek (het enige waar ik me zorgen over maak…).
26. Subjectduplicatie. Zowel de zwakke als de sterke vorm van het onderwerp komt voor in een zin, waarbij de sterke vorm soms wordt weggelaten, bv. da dur.vək ik nie (dat durf ik niet), pɛ̃s.də gi da? (denk je dat?).
27. Toevoeging van het hulpwerkwoord gaan in de toekomende tijd, bv. kzal straks gon kookn (ik zal straks koken), kzal da mɛ̃.rən wel gon mwjaan (ik zal dat morgen wel maaien).
28. Inkorting van het voegwoord zodat tot ‘dat’, bv. gə.brukt mor ə kom.pas, da gə nie vər.loo.rən ljuupt (gebruik maar een kompas zodat je niet verdwaalt).
29. Voornamen van mannen worden vaak voorafgegaan door ‘de’, bv. de Guust komt. Vrouwelijke voornamen krijgen geen ‘de’, wel vaak ‘oonz’ (ons), bv. der is zə zi, oonz Mar.ja! (daar zie, daar heb je Maria!)
30. De vervanging van hoeven door ‘moeten’ in negatieve zinnen, bv. gə moet.ta nie doen (je hoeft dat niet te doen).
31. De vervanging van mochten door ‘moeten’ in hypothetische zinnen, bv. moest.ək rijk zin, kging nie.mjier wɛ̃.rə.kən (Mocht ik rijk zijn, ik ging niet meer werken, of, als ik rijk was, ging ik niet meer werken).
32. Doorbreking van de werkwoordelijke eindgroep. In AN is de regel: alle niet-vervoegde werkwoorden op het einde van de zin mogen niet worden doorbroken door een deelwoord of een ander woord dan een werkwoord. In tussentaal geldt die regel niet, bv. zə zou.dən moe.tən gə.pro.beerd heb.bən hem te helpen (ze zouden moeten hebben geprobeerd hem te helpen), i zal nie kun.nən met də kɛ̃r vər.trekn (hij zal niet met de kar kunnen vertrekken).
33. Adjectieven verliezen de eind-s na het gebruik van iets, veel of niets, bv. das iet spee.sjaal (dat is iets speciaals), gi et veel goed gə.doun (je hebt veel goeds gedaan).
34. Redundant gebruik van ‘geworden’ en ‘geweest’ in passieve zinnen, bv. i is deur zin.nə koz.zən gə.roe.pən gə.wist (hij is door zijn neef geroepen), i is deur de mjies.tər vər.plotst gə.wor.rə (hij is door de leraar verplaatst).
35. Het gebruik van 'als' als bijwoord van tijd in plaats van ‘toen’, bv. "Als ik hem nog eens bekeek, ..."
36. De betrekkelijke voornaamwoorden ‘die’ en ‘dat’ stemmen niet overeen met het grammaticale geslacht van hun naamwoorden (De regel is: 'die' heeft betrekking op de-woorden en het meervoud, 'dat' heeft enkel betrekking op het-woorden), bv. die gast da goe kan shotn (die kerel die goed kan voetballen).

Frans

De invloed van het Frans is bovendien overduidelijk: tal van woorden zijn letterlijk uit het Frans overgenomen, bv. ən boe.'jot (een warmwaterkruik) of zijn aangepast aan de Kemziekse uitspraakregels, bv. nə koun.trə.’fjuur (een contrefort), nə soe.’tjen (een beha), nə paz.zə.’viet (een roerzeef), nə kas.’trol (een kookpot).

Uitspraakregels

Los van de regels uit de tussentaal heeft het Kemzieks enkele opvallende klankwisselingen. Die verschillen zelfs van deze van naburige dialecten, zoals het Stekens. Daarom eerst een introductie op de uitspraakregels.

De fonetische notatie in dit woordenboek

Dialect is niet bedoeld om geschreven te worden. Toch proberen we de uitspraak in het schrift te vatten, zonder exact fonetisch schrift omdat de lezing dan wordt bemoeilijkt voor wie niet vertrouwd is met fonetisch schrift. (Een voorbeeld van Kemzieks dialect in exact fonetisch schrift: https://www.dialectzinnen.ugent.be/wp-content/uploads/2016/05/I172_Kemzeke.pdf.)

We zoeken een compromis tussen de spelling in het AN en de uitspraak van de woorden en zinnen in het Kemzieks. Daarbij worden de transscriptieregels beperkt gehouden.

- c: als k geschreven als die als een /k/ klinkt; als een s als die als een /s/ klinkt

- sch resp. ch blijven sch (een enkele keer sk, bv. ska.pu:.’lier) resp. ch; in woorden van het Frans afgeleid schrijven we ch als sj

- d of t aan het einde van een woord: we volgen de spelling in het AN

- de doffe e (of: onbeklemtoonde e; sjwa): we noteren een ə wanneer in het AN een klinker wordt geschreven die niet klinkt zoals het klinkerteken e, ee, i of ij, maar als de doffe e, bv. in de eerste en de laatste lettergreep van vervelend (vər.’vee.lənd), maar ook in heilig (‘ei.ləg), en in de laatste en voorlaatste lettergreep van zakelijk (‘zaa.kə.lək)

- de ‘vuile’ ei: genoteerd als de neusklank ɛ̃ (zoals te horen in het Franse il tient, pain en enfin, dus verschillend van de Franse è in élève), wat in het Kemzieks dan woorden oplevert als als mɛ̃ (mei), bjɛ̃r (beer), pjɛ̃rd (paard), dwɛ̃l (dweil), zɛ̃s (zeis), ɛ̃ (ei) en zjə.'lɛ̃ (gelei)

- een lange klank, ook in een open lettergreep: we noteren steeds een dubbele klinker

- h: we noteren geen h, ook al zou je die soms wel enigszins horen

- ou en au: allebei als ou geschreven

- x: als ks geschreven

Bovendien splitsen we de woorden in lettergrepen met een punt (.) Merk hierbij op dat in het Kemzieks korte woorden vaak worden samengetrokken tot één woord en zelfs tot één lettergreep, bv. tis (het is), kem (ik heb), 'doe.ta (doe dat), 'kem.mər (ik heb er), ag.gə (als je).

Waar nodig wordt de beklemtoonde lettergreep voorafgegaan door een accent ('). Merk hierbij op dat een lettergreep met een doffe e nooit wordt beklemtoond. In woorden die van het Frans zijn afgeleid wordt in principe de klemtoon gelegd op de laatste lettergreep, op voorwaarde dat die geen doffe e bevat.

Vormvarianten en synoniemen worden gescheiden door een kommapunt (;).

Lange en korte klinkers

1. De belangrijkste klankwissel is die van de /aa/ in de /ou/(au) en omgekeerd, wat betekent dat bv. zaad zoud wordt en, omgekeerd, zout zaat. De /aa/ wordt in principe /ou/, bv. gebraad wordt gə.broud, baan wordt boun, baal wordt boul en kaas wordt kous, zaak wordt zouk, Spaans wordt Spouns (ook: Spons). Maar er zijn uitzonderingen, bv. laag wordt ljieg.

2. Indien de /aa/ gevolgd wordt door een /r/ of /f/, hebben we een geval dat nauwelijks van regels kan worden voorzien.

De regel hierboven is dan soms nog van toepassing, bv. baard wordt bourd, braaf wordt brouf.

Soms krijgen we twee uitspraakmogelijkheden, bv. kaarten wordt 'kour.ten, soms verkort tot 'kor.ten; vaart wordt vourt, soms verkort tot vort.

Soms wordt de /aa/ dan een /oe/, bv. taart wordt toert.

Soms wordt de /aa/ dan een /jɛ̃/, bv. paard wordt pjɛ̃rd, vaars wordt vjɛ̃s, klaar wordt kljɛ̃r, staart wordt stjɛ̃rt, gaaf wordt gjɛ̃f. De ɛ̃ klinkt als de uitroep wanneer men iets smerigs ziet, een 'vuile' ɛ̃ dus, zoals in dwɛ̃l (dweil), zɛ̃s (zeis), ɛ̃ (ei). Door de voorafgaande j klinkt het geheel voor buitenstaanders dan nog 'vuiler'. We merken op dat de toegevoegde /j/ in het Kemzieks (maar ook in andere dialecten) essentieel is. Het is dan ook verwonderlijk dat slechts een enkel werk die klank systematisch opneemt, als men probeert de uitspraak van een dialect in het schrift te vatten.

3. Indien de /aa/ in een open lettergreep gevolgd wordt door een /d/, hoort men /wjaa/, bv. made wordt mwjaa, lade wordt lwjaa, kade (maar ook kwade) wordt kwjaa.

4. De /ee/ wordt /ie/, bv. been wordt bjien, zeem wordt zjiem, verkeerd wordt vər.'kjierd, zeer wordt zjier, zeel wordt zjiel, mees wordt mjies, geleerd wordt gə.'ljierd, speeksel wordt 'spjiek.səl. Ook in deze gevallen hoor je de voorafgaande /j/. Merk op dat de /ie/, na een klankwisseling met /ee/, iets meer langgerekt is dan de /ie/ in woorden zoals dier of bier.

Maar als de /ee/ gevolgd wordt door een /r/, dan wijzigt de klank in /jɛ̃/, bv. beer wordt bjɛ̃r, peer wordt pjɛ̃r, verteren wordt vər.tjɛ̃rn.

Soms wijzigt de /ee/ gevolgd door /k/ of /l/ in een korte i, bv. preekstoel wordt 'prik.stoel, speeltuin wordt 'spil.tuin en steekt wordt stikt.

En soms blijft de /ee/ gewoon /ee/, bv. keel, meel, 'dee.kən, 'kee.təl.

5. De /ei/ (maar niet de ij!) wordt als /ɛ̃/ uitgesproken, bv. klein wordt klɛ̃n, trein wordt trɛ̃n, sprei wordt sprɛ̃, maar lijn blijft lijn, fijn blijft fijn, kwijt blijft kwijt en wijs blijft wijs.

Soms wordt de /ei/ een /iej/ (of: /jie/), bv. eik wordt iejk.

Merk op dat in de vergrotende trap de /ei/ een doffe ə wordt, bv. klein wordt klɛ̃n, maar kleiner wordt 'klən.dər. De /ij/ wordt in dat geval een korte i, bv. fijn blijft fijn, maar fijner wordt 'fin.dər. Dat is ook zo in het verkleinwoord, bv. onderlijf blijft 'oon.dər.lijf, maar onderlijfje wordt 'oon.dər.lif.kə, wijfje wordt wif.ke.

In woorden die eindigen op -ij wordt de /ij/ toch ook als ɛ̃ uitgesproken, bv. melkerij wordt mel.kə.'rɛ̃, brouwerij wordt braa.wə.'rɛ̃, koterij wordt koo.tə.'rɛ̃, vrij en blij wordt vrɛ̃ en blɛ̃.

Soms wordt de -ij- een korte i, bv. zijn wordt zin, slijpsteen wordt 'slip.stjien.

Het achtervoegsel -lijk wordt meestal als /-lek/ uitgesproken, maar ook wel als /-lək/.

6. De /ie/ wijzigt niet, bv. bier blijft bier, lief blijft lief en liegen blijft 'lie.gən.

Maar in een open lettergreep wijzigt de /ie/ gevolgd door een -d, in /jie/, zonder -d, bv. wieden wordt wjien en bieden wordt bjien.

7. De /oo/ wordt /uu/, bv. poot wordt pjuut, dood wordt djuud, koord wordt kjuurd, doe voort wordt doe vjuurt, doos wordt djuus, pastoor wordt pas.'tjuur (of pas.tər), hoger wordt 'hjuu.gər, kantoor wordt kan.'tjuur. De /uu/ wordt telkens voorafgegaan door de /j/.

Soms wordt de /oo/ een /eu/, bv. voordeur wordt veur.deur, voordat wordt 'veur.da (let op: een voor op een veld is een vjuur).

Een enkele keer wordt de /oo/ een /oe/, bv. oogst wordt oest.

En soms hoor je geen klankwisseling, bv. woord blijft woord en boter blijft 'boo.tər.

8. De /ou/ (ook als au geschreven) wordt /aa/, bv. koud wordt kaad, zout wordt zaat, kous wordt kaas, dauw wordt daa, grauw wordt graa, brouwer wordt braar, verkouden wordt vər.'kaan, verbouwen wordt vər.'baan.

In de laatste drie voorbeelden is bovendien te horen dat woorden die een doffe e bevatten in de laatste lettergreep, die lettergreep verliezen. Die wordt "opgegeten". (In het Kemzieks wordt dat woord zelf opgegeten. Men hoort: /'op.geetn/. De doffe e valt tweemaal weg, alleen de lange ee blijft over.)

9. De /ui/ wijzigt in principe niet, de /eu/ en de /oe/ ook niet, bv. ruin blijft ruin, deur blijft deur en boer blijft boer.

10. De /uu/ wijzigt niet, bv. gebuur blijft gə.’buur en zuur blijft zuur.

Soms wordt de /uu/ als /ie/ uitgesproken, bv. vuur wordt vier, duur wordt dier.

11. In de rubriek Tussentaal werd al vermeld dat de doffe e wegvalt, indien het volgende woord begint met een klinker of een h. Het Kemzieks gaat nog een stap verder. Een doffe e op het einde van een meerlettergrepig woord eindigend op -en is soms nauwelijks hoorbaar, waardoor de voorlaatste medeklinker samen met de eind-n als een combinatie wordt uitgesproken, bv. pə.'tet.tən klinkt meer als pə.'tetn, gə.'val.lən wordt gə.'valn, bə.'spree.kən wordt bə.'spreekn. Hierdoor klinkt de eind-n wat langer, zoiets in de aard van "-neuh". Of de doffe e wordt uitgesproken of niet varieert van persoon tot persoon (een mompelende spreker zal de ə sneller weglaten) en van situatie tot situatie (in een enerverende situatie zal de ə sneller worden weggelaten dan in een rustige situatie).

12. Korte klinkers veranderen meestal niet, bv. pad blijft pad, tas blijft tas, pit blijft pit, pet blijft pet, pot blijft pot, put blijft put, zus blijft zus. Een enkele keer wordt de /u/ wat langer uitgesproken, maar niet zo lang als de lange u, bv. in autobus en bushokje. We noteren in dat geval /u:/ in 'ot.too.bu:s en 'bu:s.kot.sjə.

Toch zijn er ook weer uitzonderingen en wordt de korte klinker een lange klank, bv. gas wordt gaaz en butaangas wordt 'buu.tə.gaaz, film wordt fielm, klink wordt kleenk, dansen wordt 'daan.sən.

De /a/ en /e/, gevolgd door een /r/, worden als /ɛ̃/ uitgesproken, bv. varken wordt 'vɛ̃r.kən, hart wordt ɛ̃rt, werken wordt 'wɛ̃.rə.kən, weliswaar zonder toegevoegde /j/, zoals in het geval van de lange aa en ee. Hoewel, soms wordt toch weer een /j/ toegevoegd, bv. karnemelk wordt kjɛ̃.rə.melk.

Soms wijzigt de /a/ in /e/, bv. trakteren wordt trek.'tee.rən.

De /o/ gevolgd door een /r/ wordt als /u/ uitgesproken, bv. kort wordt kurt, dorp wordt durp.

Tweeklanken

13. De /ɔi/ wijzigt in ouj, bv. hoi wordt ouj en cowboy wordt koo.bouj.

14. De /ai/ wijzigt niet en wordt als /aj/ geschreven.

15. De /aai/ wordt een nauwelijks in fonetisch schrift te vatten eindklank /aa/, voorafgegaan door een combinatie die nog het best wordt voorgesteld als een half-ingeslikte w en een j, na de voorgaande medeklinker, bv. maaien wordt mwjaan, zwaaien (maar ook zaaien) wordt zwjaan, kraaien wordt krwjaan, draaimolen wordt 'drwjaa.meu.lən.

16. De /eeu/ wordt /jie/, bv. leeuw wordt ljie en meeuw wordt mjie.

17. De /ieu/ wijzigt niet, behalve: nieuws wordt nu:s en nieuw wordt nu:f.

18. De /oei/ wijzigt niet, bv. bemoeial blijft bə.'moei.al.

19. De /ooi/ wijzigt een enkele keer in /wjoe/, bv. hooi wordt wjoe, savooi wordt sa.'vwjoe, dooien wordt dwjoen, maar meestal in /juu/, bv. gooien wordt gjuun, rooien wordt rjuun, dooien wordt djuun, strooien wordt strjuun, schoon wordt schjuun.

Maar meestal is er geen klankwisseling, bv. mooi blijft mooi. (Misschien had er geen klankwisseling plaats omdat Kemziekənjɛ̃rən nooit "mooi", maar altijd "schjuun" zeggen? Ze zeggen: ‘ən schjuu.nə vraa’, ‘ə schjuun kind’, 'ən schjuu.nə pree' en ‘ne schjuu.nən boek’.)

Medeklinkers

20. In het Kemzieks, zoals in andere dialecten, komt de weglating van een medeklinker vaak voor (zie rubriek Tussentaal: procope, apocope en syncope), bv. gerst wordt gjest, peinzen wordt peizn, gras wordt gas, hemd wordt em. Maar een enkele keer wordt een medeklinker toegevoegd, bv. kotelet wordt kor.tə.’let.

21. Een bijzonder geval van apocope: woorden eindigend op -w verliezen altijd de eind-w, bv. mouw wordt maa, gauw wordt gaa, een duw wordt nən daa, vrouw wordt vraa, schouw wordt schaa, gebouw wordt gə.’baa, touw wordt taa.

22. Een enkele keer wijzigt een medeklinker, bv. blauw wordt blaat, hebben wordt 'em.mən.

23. Soms wordt een enkelvoudige medeklinker verdubbeld, bv. elektriciteit wordt el.lən.'triek, notaris wordt no.'tor.ries, kamer wordt kom.mər. Maar het omgekeerde gebeurt soms ook: een dubbele medeklinker wordt enkelvoudig uitgesproken (of is nauwelijks hoorbaar), bv. geribbeld wordt gə.re.bəld.

24. Hersyllabisering. Een medeklinker wordt naar de volgende lettergreep verplaatst, bv. ont.er.ven wordt on.'tɛ̃r.vən, hij ziet er goed uit wordt i zie.tər 'goe.duit.

25. De -ng op het einde van een woord wordt als /ng/ uitgesproken, maar nog vaker als /nk/, bv. paling wordt 'pol.link, vertelling wordt vər.'tel.link, ring wordt rink.

26. Na een lange klinker in het Kemzieks klinkt de -s soms eerder als -z, bv. kouz (kaas), gaaz (gas).

Woordsoorten

ADJECTIEF

Aangedampt (bv. een spiegel of een ruit) - 'oun.gə.doempt
Bang - bə.’naat; ‘schou
Barstensvol - pro.pəs.tə.vol
Bekaf - pomp.af
Beschamend - ‘schom.tə.lek
Bezopen; stomdronken - 'poe.pə.loe.rə.zat; ‘stroont.zat
Breed - brjied
Doorzichtig - gə zie.tər ‘los.sən.deur
Duur en goedkoop - dier;’kos.tə.lek en ‘goe.je.kjuup
Eigenaardig; bizar; vreemd - our.dəg
Erg; in hoge mate - nɛ̃g; 'bjies.təg
Gaaf - gjɛ̃f
Gaar (bv. gekookte aardappelen of groenten) - zocht
Geribbeld - gə.’re.bəld
Gerimpeld (huid); gekreukt (bv. hemd, blad papier) - vər.’rom.pəld
Geschift (bv. melk) - gə.kab.bəld
Glad - ‘glat.təg
Graag - gjɛ̃.rə
Gratis - vər.’niet
Hard en zacht - et en zocht
Heel donker - 'pik.kən.don.kər
Heel droog - poe.jər.drjuug
Hoog - juug; uujg
Hoorndol; gek gemaakt, in het bijzonder door lawaai of te veel informatie - juu.rən.dul
In een gebukte houding - i zit op zin uk.kən
Jaloers - zja.’loes
Jong en oud - joonk en aad
Klein, kleiner, kleinst - klɛ̃n, 'klen.dər, klenst; klɛ̃nst
Kort - kurt
Lager en hoger - 'ljie.gər en 'juu.gər
Lang en langer - laank en lan.gər
Lelijk en mooi - ljulk en schjuun
Met bladgoud bekleed - vər.guld
Nadelig - schwjaa.lek
Niet duur - ‘prij.sə.lek
Nieuw en oud - nuuf en aad
Nipt - nip
Onbeleefd; vrijpostig - as.'grant
Ongeduldig - on.gə.'duu.rəg
Opvallend (met een negatieve bijklank) - per.mɛ̃n.təg
Opzettelijk - as.’pres
Ouderwets - ‘aa.wets; ‘aa.rə.wets
Overdadig; buitensporig - van ‘kan.nie.mjier
Overrijp - ‘maa.tər
Plezant; leuk - 'leu.təg
Precies - pər.'sies
Ranzig (bv. boter die niet koel werd bewaard) - rens
Razend - 'ros.təg; kol.jɛ̃.rəg
Roze - roos
Schoon en schoner - schjuun en schjuun.dər
Verschillend - tə.’frent
Vervallen (bv. een gebouw dat niet onderhouden is) - 'oon.dər.kom.mən
Vervelend - am.bə.’taant
Verwelkt - vər.schruun.səlt
Vlaams - Vloms
Voos (bv. een hand of een been) - vjuus
Vriendelijk - ‘vrien.də.lek
Vrij en blij - vrɛ̃ en blɛ̃
Warm en koud - wɛ̃rm en kaad; kaa
Weinig - wɛ̃.nəg
Wreed - wrjied
Zacht - zocht

BIJWOORD

Alles samen - al.tə.gour
Altijd en nooit - al.tid en njuut
Bijna - ost; bə.kan; bə.kans; bə.kanst; vɛ̃r; bots
Bijvoorbeeld - 'pak.na
Daar - gin.tər
Dat daar! - ‘da.dour!; ‘da.tor!
Dikwijls - dik.kəls
Doorgaans; gewoonlijk - 'deur.gons
Eender - jien.dər
Eender wie - jien.dərt wie
Even - 'ee.və.kəs; 'ef.kəs
Heen en terug - ‘oo.vər.en.tweer
Helemaal - ‘gjie.lə.gans; ‘gjie.lə.ganst
Helemaal niet - bə.lan.gə nie
Helemaal niets - rjɛ̃n.də.knots
Hoe langer hoe meer - al.langs.om.’mjier
Ieder om de beurt - elk zin.nən toer
Immers - om.mərst
Maar - mo; mor
Naargelang - ‘nou.və.nant
Nee - njie
Nadien - nor.’dien
Nochtans - pər.’tang
Ook - uk; juuk
Om het eerst - ‘om.tər.jiest
Ongeveer - a.peu.’pri
Onophoudelijk - gə.’duu.rəg
Opnieuw - op.tər.’nuuf
Per ongeluk - per mal.’eur
Per se - mal.gree
Plots - al.mi.nə.’kjier
Rakelings - ‘schjɛ̃r.lings
Samen - tjuup
Soms - a.mets; som.tets
Steeds opnieuw - ‘alt.mor
Trouwens - en.dər.bij (gebruikt als introductie op het finale argument als men een discussie dreigt te verliezen)
Uitermate - tee.gən də 'stɛ̃.rən op
Van zodra - van.ast; zju.gaa
Vanzelfsprekend - van.ɛ̃.gəst
Veel te veel - veels tə veel
Vooraf betalen - in a.’vaans bə.’touln
Vooraleer dat… - veur.dak; veur.da.gə; veur.da.tij; veur.das.sə; veur.dam.mə; veur.da.gul.dər
Zeer traag - op zin ‘el.fən.der.təg.stə
Zo een... - a.zjuu (mannelijk of onzijdig); a.zjuun (vrouwelijk)
Zoals - gə.lek

VOORNAAMWOORD

Dat (aanwijzend voornaamwoord) - da (onzijdig); die (vrouwelijk); die.nə; die.nən (mannelijk)
Dat is van haar (bezittelijk voornaamwoord) - das teur
Dat is van hen (bezittelijk voornaamwoord) - das tul.dər; da van ul.dər
Die; dat (betrekkelijk voornaamwoord): de man die (mannelijk); het kind dat (onzijdig); de vrouw die (vrouwelijk); zij die (meervoud) - dən die.nən; tkeend da; zij die; də die
Dit; deze (aanwijzend voornaamwoord) - deez (onzijdig of vrouwelijk); dee.zə; dee.zən (mannelijk)
Elkaar - ma.'kour
Haar (bezittelijk voornaamwoord) - eur (onzijdig of vrouwelijk); eu.rən of eu.rə (mannelijk)
Jouw; je; uw (bezittelijk voornaamwoord) - aa of o (onzijdig of vrouwelijk); aa.nə, aa.nən of o.nə (mannelijk)
Jullie (bezittelijk voornaamwoord) - ul.dər (onzijdig of vrouwelijk); ul.də.rə of ul.də.rən (mannelijk)
Mijn (bezittelijk voornaamwoord) - min (onzijdig of vrouwelijk); min.nə (mannelijk)
Ons (bezittelijk voornaamwoord) - oonz (onzijdig of vrouwelijk); oon.zən (mannelijk)
Van wie...? (vragend voornaamwoord) - wie.zə…?; wies…?; wie.zən…?
Waar? (vragend voornaamwoord) - wour?
Wanneer? (vragend voornaamwoord) - wa.'njier?
Wat voor een...? (vragend voornaamwoord) - 'oe.kən...? (onzijdig of vrouwelijk); 'oe.kə.nə...? (mannelijk)
Welke...? (vragend voornaamwoord) - waf.fər...; waf.fə.rə...?
Zijn (bezittelijk voornaamwoord) - zin (onzijdig of vrouwelijk); zin.nə of zin.nən (mannelijk)

WERKWOORD

Vooraf: de tweede persoon jij (enkelvoud) en jullie (meervoud) is in het Kemzieks gij of gi respectievelijk gul.dər.

Ademen - ‘os.sə.mən
Afbieden - ‘af.bjien
Afduwen - ‘af.dougn
Applaudisseren; spreken - klapn
Bedelen; schooien - schwjoen
Beentje lichten - ‘pjuut.sjə schɛ̃.rən
Behanglijm aanbrengen - ‘in.papn
Beledigen - af.fron.’teern
Bespieden; op slinkse wijze afhandig maken - ‘af.loern
Bevroren - bə.’vroo.zən
Bidden om onheil af te wenden - 'oo.vər.lee.zən
Biljarten - biel.'jaa.rən
Boodschappen doen - om kom.’mis.sies goun
Bouwen - baan
Braken - ‘spou.gən
Branden - bran.nən
Breien - brɛ̃n
Brouwen - braan
Dansen - 'daan.sən
Dat ben ik - da ‘ben.nə.kik; da ‘zin.nə.kik
Dat is goed besteed - das goe bə.'stjied
De kerkklokken luiden - də klokn luin
Denk je dat? - ‘pɛ̃s.də gi da?
Draaien - drwjaan
Druk bezig zijn - in də weer zin
Duw een beetje - daat ən bik.kə!
Duwen - daan; dou.gən
Een beetje opzij of achteruit gaan - ‘dɛ̃.zən
Een handeling of werkzaamheid beëindigen - 'uit.schjien
Een heftig, overtuigend betoog houden - 'af.stee.kən
Een leiding of een kabel in huis brengen - bin.nən.trekn
Een nieuwe pastoor feestelijk ontvangen - ‘in.hou.lən
Een omheining plaatsen (bv. rond een weide) - ‘af.mou.kən
Een stukje losmaken; afbieden - 'af.piet.sən
Een taak voortijdig beëindigen; ergens mee stoppen - 'uit.schjien
Er is gevochten - dər is gə.’bad.dərd
Erwtjes uit de peul losmaken - ert.sjəs puurn
Eten, in het bijzonder op kamp - ‘bie.kən
Flink doorwerken - buz.zə gee.vən
Fluiten - schuf.fə.lən
Fruit stelen uit een boomgaard - 'bun.də.rən
Gaan: ik ga; gij gaat, hij gaat, wij gaan, jullie gaan - goun: ik go;kgon, gij got, i go, wij gon, gulder got
Gaan, maar dreigen te vallen; waggelen - 'zwɛ̃n.sə.lən
Gebruiken - ‘bee.zən
Gedacht - gə.docht
Geeuwen - ‘gou.pən
Geregeld in het gezelschap van iemand vertoeven - ‘op.trekn
Gescheiden - gə.’schjien
Gooi het - ‘rjuu.gət
Gooien - rjuun; piern
Gulzig en veel eten - fretn; boe.fən
Hakkelend spreken - ‘dod.də
Hard vallen - 'tot.tə.rən
Hard werken - tra.’vakn
Hardnekkig weigeren iets te doen - ət vər.rek.kən
Hebben - ɛ̃n; tegenwoordige tijd: kem of ken, gij et, i eet of i ee, wi em.mən, gul.dər et; verleden tijd: ik aa, gij ad (of: aad), i ad, wi em.mən gad, gul.dər et gad (in het meervoud gebruikt men een voltooid tegenwoordige tijd in plaats van een onvoltooid verleden tijd); voltooid deelwoord: gad
Hebben (bij inversie) - em.mək?, ed.də gij?; ee.ti?, em.mə wi?, ed.də gul.dər?
Heftig discussiëren - strɛ̃n
Herstellen; oplappen - ‘op.kal.lə.’faa.tə.rən
Hij denkt dat wij het waren - i pɛ̃st dam.me wij ət wou.rən
Hij heeft een hele taart opgegeten - i ee dən jiel toert ‘bin.nən.gə.spild
Hij heeft het gezegd - i ee.dət gə.zeed; i ee.dət gə.zeen
Hij is begonnen! - ij is bə.gost! (in een uitroepende zin wordt de /ij/ in het voornaamwoord behouden)
Hij is geslagen - i is 'af.gə.toept
Hij is verdwenen - i is scham.pa.’vie
Hij is vertrokken - i is vju:rs (of: vju:s) gə.goun
Iemand aanspreken om wat van die persoon te bekomen of om hem terecht te wijzen - ie.mand ‘oun.pieln
Iemand een ferme loer draaien - nə kljuut ‘af.drwjaan
Iemand goederen of geld afhandig maken - ‘af.lui.zən; ‘af.loe.rən
Iemand iets opdringen - ‘op.sol.fə.rən
Iemand polsen of uithoren - ‘lut.sən
Iemand prijzen en bewieroken - bə.’bof.fən
Iets afwijzen - ‘af.ket.sən
Iets doen wat niet mag; kattekwaad uithalen - iets ‘uit.stee.kən
Iets goed afwerken - tə.goei doen
Iets in elkaar flansen; iets zelf proberen te herstellen - fa.brie.’kee.rən
Iets snel afhandelen - ‘af.lapn
Iets stouts doen - mis.peu.tə.rən
Iets vluchtig lezen - oo.vər.’lee.zən
Iets zodanig behandelen dat het onbruikbaar is geworden - vər.rin.nə.'wee.rən
Ik dacht - kdocht
Ik heb dorst - kem dust; ken dust
Ik heb gespeeld - ken gə.spild
Ik kon - i kost
Ik moet het niet hebben - kmoet ət nie ɛ̃n
Ik schrok - kvər.’schoot mi
Ik schrok heel erg - kvər.’schoot mi nən bult
Ik spreek, jij spreekt, hij spreekt - kspreek, gij sprikt, i sprikt
Ik zou, hij zou, wij zouden - ik zo; ik zon, i zo; wi zon
In het water stoeien - in twou.tər plet.sən
Indien het zou regenen - moest ət gon reeg.nən
Inmaken; wecken - ‘op.leg.gən
Je hebt gemorst - get gə.’smod.dərd
Je hebt het begrepen! (ironisch) - get ət gə.’snoo.pən!
Klauteren - ‘klef.fə.rən
Knellen (bv. een deur of schoen) - pran.gən
Knijpen - piet.sən
Kritiek geven op een venijnige manier - 'deur.steekn
Kwijlen - zab.bə.rən
Laden - lwjaan
Langskomen; bij iemand op bezoek gaan - ‘af.kom.mən
Lawaai maken - la.’wɛ̃t mou.kən
Liften - ot.too.’stop doen
Lijken op - trekn op
Lippenstift aanbrengen - ‘rjuud.sə.lən
Luisteren - lus.tə.rən
Mank lopen - ‘pik.kə.lən
Men gunt iemand iets - tis a gə.jond
Men is nog niet aan een nieuwe situatie gewend - da vourt
Men wordt in verlegenheid gebracht - kzin in af.’fron.tə gə.valn
Mengen - 'oon.dər.jien doen
Moeten - moes.tən; moetn
Mogen, ik mag, jij mag, hij mag - meu.gən, kmag, gij meugt, i mag
Mompelen - 'moom.pə.lən
Morsen; knoeien - 'mjuu.sən
Nabootsen - ach.tər.’nou.doen
Omgooien - 'om.piern
Omvallen - stuikn
Onderzoekend, kritisch bekijken - ‘mie.rən; ‘af.let.tən
Onrustig en voortdurend kleine bewegingen maken (bv. mieren) - kra.'wie.tələn
Ontkennen; heftig weerleggen - ‘af.strɛ̃n
Op een hoop gooien - op nən juup klet.sən
Opgegeten - ‘op.geetn
Opjagen - ‘af.staan
Opzichtig kauwen - ma.sjən
Pesten - koe.jə.'nee.rən
Piekeren - prak.kə.zee.rən
Pochen - bof.fən
Prakken - ‘ded.də.rən
Pruilen - moon.kən
Raden; gokken - grwjaan
Remmen - ‘frɛ̃.nən
Rijden - rɛ̃n
Roddelen - kom.’mee.rən
Ronddolen - ‘tsjoo.lən
Ruien (bv. een hond of een kip) - rui.vən
Ruilen - ‘man.gə.lən
Schaatsen - schet.sən
Schommelen - bie.zə.’bij.zən; ‘bij.zən
Slippen (met de auto) - pa.tie.nee.rən
Sloffen (gaan); traag komen aanlopen - ‘stes.sə.lən
Smakelijk lachen - gib.bə.rən
Sneeuwen - snjien
Snel naar meerdere plaatsten gaan -‘rond.sjeezn
Snijden, ik snij, ik heb gesneden - snɛ̃n, ksnɛ̃, kem gesneen
Snurken - ‘roon.kən
Spitten - spetn
Spreken - klapn; kou.tən; ri.zə.'nee.rən
Spuwen in één fluim - spjiekn
Spuwen in meerdere korte stoten - ‘spug.gə.lən
Stelen - schoepn; piekn; ‘schjief.sloun
Sterven - 'stɛ̃.rə.vən; 'stɛ̃r.vən
Stevig gaan drinken - pin.tə.'lie.rən
Stoeien (maar met het grote risico dat het eindigt in ruzie) - fiek.fak.kən
Struikelen - ‘soe.sə.lən
Tegenwerken - ‘kljuu.tən
Tijdens een examen de antwoorden van je buur bekijken - ‘af.kijkn
Uit de echt scheiden - van ma.kour goun
Uit een fles drinken - toe.tə.rən
Uitglijden - oon.dər.’uit goun
Uitlachen - 'uit.schijtn
Urineren - zjie.kən; pis.sən; pie.sən; wou.tə.rən (geordend van dysfemisme naar eufemisme)
Valsspelen - ‘zeu.rən; sa.’leu.rən
Vechten - bat.tə.rən
Veel heisa maken; keet schoppen - ba.’gaar ‘mou.kən
Vegen (bv. de kamer of het voetpad); hooi omdraaien zodat de onderste laag ook aan de zon wordt blootgesteld en droogt - kjie.rən
Veinzen - gə.’bou.rən
Verkeerd rijden - mis.rɛ̃n
Verklikken - ‘oo.vər.drou.gən
Verraden - və.rwjaan
Vertrekken - ‘oun.goun
Verven - ‘vɛ̃.rə.vən
Verwelken - vər.'slens.tə.rən
Voederen - voe.jə.rən
Voetballen - sjot.tən
Vrijen - vrɛ̃n
Waaien - wjaan
Wecken - ster.rə.lie.'zee.rən
Weggaan - er van.’oon.der trekn
Weigeren (bv. een aanbod of een geschenk) - rə.fə.’zee.rən
Wenen - schrjien; blɛ̃tn
Wieden - wjien
Wij konden - wə kos.tən
Wij kunnen - wə keu.nən
Wij laten ons fotograferen - wə lou.tən os trekn
Wij wilden met hem meegaan - wi ‘wil.də.gən mee em ‘mee.goun
Wij zijn verzekerd - wə zin vər.as.’suu.reerd
Worden - wər.rə(n) of wor.rə(n); tegenwoordige tijd: kwor, gij wordt, i word, wi wor.rən, gulder word; verleden tijd: kwier, gij wierdt, i wierd, wi wie.rən, gul.dər wierd; voltooid deelwoord: gə.wər.rən
Wriemelend bewegen - kra.’wie.tə.lən
Wuiven (om goedendag te zeggen) - ‘zwie.rən
Zaaien; zwaaien - zwjaan
Zaken bijeen leggen - ram.ma.’see.rən
Zeer hard lachen - gib.bə.rən
Zeuren - ‘mem.mən; ‘sem.mə.lən
Zich informeren - oon.dər,’juu.rən
Zich verstoppen - a vər.'stee.kən
Zij die dat gedaan hebben… - də.die da ta gə.doun em.mə…
Zijn (bij inversie) - zin.nək?; zid.də gij?; is i?; is zi?; zim.mən wi?; zid.də gul.dər?
Zijn (werkwoord) - zin; tegenwoordige tijd: kzin, gij of gə zit of zi, i is, wi zin of zim.mən, gul.dər zit of zi; verleden tijd: kwas, gij wourt, i was, wi wou.rən, gul.dər wourt; voltooid deelwoord: gə.wist
Zijn we te laat? - zim.mə tə lout?
Zou je? - zod.də?
Zouden (bij inversie) - zon.nək? of zun.nək?, zod.də gij? of zud.də gij?, zo.ti? of zu.ti?, zo.zə? of zu.zə?, zom.mə wi? of zum.mə wi?, zod.də gul.dər? of zud.də gul.dər?
Zullen (bij inversie) - zal.lək?, zul.də gij?, zu.ti?, zu.zə?, zul.lə wi?, zul.də gul.dər?

Thema's

APPARAAT

Een apparaat (bv. hoorapparaat en fototoestel); een kunstgebit - nən ap.pa.’rel
Een centrifuge - nə ‘zwier.dər; nən 'drjuug.zwier.dər
Een draagbare radio - nə por.ta.tief
Een fototoestel - nə ko.'dak
Een gasfornuis - ə ‘gaa.zə.vuur
Een mangel - nə vrin.gər
Een naaimachine - ə ‘stik.ma.sjien; ə ‘nwjaa.ma.sjien
Een slingeruurwerk - nə rig.gə.la.’tuir
Een telefoon - nən tel.lə.’fon
Een televisie - nən tel.lə.’vies

BEROEP

De apotheker - dən ap.’tee.kər
De beheerder van een postfiliaal - də post.mjies.tər
De boswachter - də ‘gar.dən
De dierenarts - də ‘pjɛ̃r.də.mjies.tər
De douanebeambten - də kom.’mie.zən
De drankenhandelaar - dən braar
De grafdelver - də ‘graf.mou.kər
De man die je op de bus een kaartje kwam verkopen - də koon.vwjo.'juir
De notaris - də no.’tor.ries
De oogarts - dən 'uujg.mjies.tər
De pastoor - də ‘pas.tər; də pas.'tjuur
De directeur van de lagere school - dən ‘boo.və.mjies.tər
De kleuterleidster - də 'juf.fra
De slager - dən ‘bjien.aar; də 'slag.tər
Een administratief bediende - i zi.top dən bu.roo
Een advocaat - nən av.və.’kout
Een agent - nə po.'lies; nən a.'zjent
Een arbeider die zwaar grondwerk doet - i zi.top dən tra.’voo
Een boekhouder - nən ‘boek.aar
Een brandweerman - nə pom.’pier
Een dokter - nən dok.teur
Een fietshersteller - nə ‘vee.loo.mou.kər
Een fotograaf - nə por.'tretn.trek.kər
Een handelaar - nə mar.’sjan; nə kom.mer.'sant
Een heier - nə ‘pou.lə.stam.pər
Een kapster - ən kwja.’feus
Een kinesist - nə mas.’seur
Een kokkin - ən ‘koo.kas
Een matroos - nə ma.trjuus
Een mecanicien - nə mik.ka.'nie.kər
Een molenaar - nə ‘mul.dər
Een ober - nə gar.'son
Een onervaren persoon; een beginneling - ən bleu.kə
Een rijkswachter - nə flik
Een schaapherder - nə schou.pər
Een scharenslijper - nə 'schjei.rə.sliep
Een soldaat - nən ‘boe.fer (eerder negatief); nə pa.jot (eerder vaderlandslievend, tevens gebruikt voor iemand die niet in het leger dient en toch erg vaderlandslievend is)
Een tandarts - nən daan.'tiest
Een veehandelaar - nən ‘bjiez.tə.kjuu.pər
Een veldwachter - nə sjam.’pet.tər
Een venter - nə leur.dər
Een vrouw die het huishouden doet van rijke burgers - zə dient
Een werkloze - nən dop.pər
Een werkster - ən 'kus.vraa
In het leger gaan - nor dən troep goun

BOER

Bieten - bjie.tən
Bundels graan rechtop bij elkaar plaatsen - ‘stui.kən
De aardappelsoort Sumatra - ‘su:r.tə.maa
De bergplaats voor karren en machines - ‘tker.rə.kot
De bovenste laag van een mijt zodanig plaatsen dat regen niet in de mijt kan doordringen - 'af.dek.kən
De melkerij - də mel.kə.'rɛ̃
De oogst - dən oest
De kuil waarin aardappelen werden gelegd en afgedekt om bewaard te worden - də pə.tet.mijn
De pacht betalen - de sɛ̃s bə.tou.lən
De toegang tot een akker over een gracht - ‘tmen.nə.gat
De twee houten, lange staken of balken van een lamoen - treemn
Diep ploegen - ‘diep.rɛ̃n
Dorsen - dus.sən
Een aalputemmer aan een stok - ən bjɛ̃r.loet
Een akker die heel snel droog ligt - ən voug
Een balk of hek waarmee de opening van een weide wordt afgesloten - nən 'dren.bjuum
Een behoorlijk lange, dikke stok (bv. om vee te drijven) - nə klip.pəl
Een boomgaard - nən ‘boo.gard
Een dier dat bevrucht is (in het bijzonder een koe of merrie) - zis gə.'dekt
Een dorsmachine - nən ‘dus.meu.lən
Een eg - ən ee.gə.də
Een riek met gekromde tanden - nə ‘mes.ouk
Een hoeve; een boerderij - ən ‘doe.nink
Een hooi- of strozolder boven een stal - nə schelf
Een hoop hooi of graan zorgvuldig bij elkaar plaatsen - ‘schel.vən
Een kar om aal (naar de akkers) te vervoeren - ən 'bjɛ̃r.kɛ̃r
Een koe die bereid is om te paren - zis spee.ləg
Een koe die geen kalf (meer) kan krijgen - ən kween
Een koeienvlaai - nə pla.’des.tər
Een konijn doden door het nek te breken - tfas ‘af.sloun
Een maaidorser - ə kom.’bien
Een mijt zorgvuldig opbouwen - tas.sən
Een paard leiden: vooruit!, stoppen!, naar links, naar rechts - ə pjɛ̃rd in dand aan: juu!, ou!; ouw!, 'ɛ̃.rom, 'u:.tom
Een paardenjuk - ən oum
Een rij aardappelen - ən root pə.tetn
Een sikkel - ən ‘zig.gəl
Een stoeltje met drie poten om te melken - nə pik.kəl
Een taps toelopend stuk land - nən tip
Een tractor - nən trek.’tuir
Een vaalt - nə mes.put; nə ‘mes.sing
Een voor (na het ploegen) - ən vjuur
Een zwangere koe of merrie - zə zit vol
Ervoor zorgen dat een grote lading hooi of stro tijdens het vervoer niet van de kar schuift, door touwen op de lading aan te spannen - ‘rjie.pən
Gemaaid koren bijeen brengen en binden - schjuu.vən
Gemet (oppervlaktemaat voor akkers) - gə.meet
Gerst - gjest
Gier over akkers verspreiden - ‘bjɛ̃.rən
Graan met de hand maaien - pik.kən
Graan naar de hoeve brengen - men.nən
Gras of graan machinaal maaien - ‘af.rɛ̃n
Haver - ou.vər
Het geldbedragje dat aan een kind van de boer werd gegeven nadat een rund was verkocht, om het nog goed te verzorgen totdat het werd opgehaald om naar het slachthuis gevoerd te worden - ‘stjert.jəs.geld
Gras - tgas
Het vilbeluik - 'tvul.blik
Hooi stapelen op het veld - ‘op.pə.rən
Iets over een akker verspreiden (gier, mest of kunstmest) - ‘uit.rɛn
Jonge plantjes (bv. van bieten of wortelen) verwijderen zodat andere plantjes meer ruimte krijgen om te groeien - dun.nən
Maïskorrels - ‘Spon.sə tɛ̃rf
Mestvocht - ma.’sol.lie
Met een stok graan uit de aren slaan; erwten uit de gedroogde peulen slaan; rijp fruit uit een boom schudden - ’klip.pə.lən
Mond- en klauwzeer - də muil.ploug
Planken bovenop een kar plaatsen waardoor meer lading kan worden vervoerd - bar.dəs zetn
Prikkeldraad - ‘pin.nə.kəs.droud
Pulp (rest van bieten na de verwerking van bieten tot suiker, gebruikt als veevoeder) - puulp
Schrikdraad - dən

el.lən.’trie.kən droud

Stro - strjuu
Tarwe - tɛ̃rf
Vroege aardappelen - ‘jies.tə.lingn

DE MAN EN ZIJN ONDEUGDEN

De lokale vrouwenversierder - də pa.’ro.chə.stier
Een armoedzaaier - nən 'ɛ̃r.mwjoe.lij.ər; nən 'ɛ̃r.mwjoe.zou.jər
Een bangerik - nən ‘broek.schij.tər; nən bə.’naat.schij.tər; ən ban.gə.scheet
Een dwarsligger; een koppigaard - nən ‘dwjɛ̃.zən; i ligt dwjɛ̃z; nən ‘et.tə.kop
Een egoïst - nən urk
Een gemene, egoïstische man - nə 'schurf.tə.rik
Een geniepige man die onrust en tweedracht stookt - nən ‘drum.mər
Een gierigaard - nən ‘dui.tə.klie.vər
Een handelaar die niet te vertrouwen is - nə ‘sjag.gə.rjɛ̃r
Een hielenlikker; een slijmerd - nən bou.zə.poe.pər
Een hovaardig iemand - nə jan.min.’kljuu.tən
Een knoeier - nə ‘mjuus.kljuut; nə ‘mjuus.pot, nə ‘mjuu.sər
Een losbol - nə ‘kwies.tən.bie.bəl; nə kwiet
Een man die de sociale regels niet volgt; een dommerik - nən an.nə.’wui.tən
Een man die hooghartig is - nə ‘stree.kə.vent
Een man met een sterke, maar af te keuren, seksuele appetijt - ən jiet ‘vɛ̃r.kən; ən jiet pa.’tee.kən
Een nietsnut - nə ‘kloef.kap.pər
Een nietsnut die van anderen profiteert - nən ‘biet.skoe.pər
Een nieuwsgierig iemand - nə kur.’jeu.zə.’neus; nə kur.’jeu.zə.’neu.zə.’mos.tərd.pot
Een onhandige sul die slecht presteert en niet aan de verwachtingen voldoet - nə ‘krab.bə.koo.kər
Een onnozele, waardeloze vent - nən ‘oe.lə.wap.pər
Een onsympathieke, vervelende vent - nən ‘beu.rik; nə ‘jan.min.gat
Een onuitstaanbare vent - nən ‘bad.dən
Een opschepper - nən bla.’geur.mou.kər; nə stoe.fər; ən ‘wind.blous
Een slappeling; iemand die niets durft - nə 'la.bə.kak
Een slome - nə ‘lam.zak
Een sullig persoon - nən dzoe.bən
Een valsspeler - nən ‘or.zak
Een vitter; iemand die misbaar maakt over onbenulligheden - nə ‘pee.zə.wee.vər
Een zonderling - nən our.də.gən
Iemand die achterbaks is - die is oon.dər.’dums
Iemand die allerlei zaakjes ritselt; een bedrieger - nə ‘foe.fə.ljɛ̃r
Iemand die als minderwaardig werd behandeld - die wierd schjief bə.’kee.kən
Iemand die anderen ophitst - nən ‘op.mou.kər
Iemand die anderen tegenwerkt - nə vrin.gər
Iemand die de zaken lastig maakt - nən ‘troe.tən; nə ‘schjief.zjie.kər
Iemand die echt niet deugt - nə 'niet.op; ə stuk stroont; nə 'gang.stər
Iemand die een onsympathiek karakter heeft - i ee dən (slecht) kar.rə.’tjɛ̃r
Iemand die egoïstisch is en zich enkel materieel wil verrijken - nən eb.bər
Iemand die geen enkele ambitie heeft of geen goed werk aflevert - nə vod.də.vent
Iemand die gemeen kan zijn - die kan ljulk uit dən oek kom.mən
Iemand die iedereen naar de mond praat - nən ‘too.tən.trek.kər
Iemand die in alles het negatieve ziet en geen levensvreugde uitstraalt - nən a.'zijn.pis.sər
Iemand die je nooit ziet lachen of plezier maken - nən ‘drjuug.kljuut
Iemand die niet aandachtig is en de gevolgen van z’n daden niet bekijkt - i is nee.glie.’zjent
Iemand die niet gemotiveerd is om te werken; iemand die geen orde en regelmaat kent - nə ‘flie.rə.flui.tər
Iemand die niet goed wijs is - nən ‘al.və ‘gou.rən
Iemand die niet te vertrouwen is - nə fie.’loe
Iemand die niet veel durft; een flauwerik - nə ‘lab.bə.kak
Iemand die ongewenste seksuele handelingen stelt - ə vet.zak.skə
Iemand die overal zijn voordeel haalt, desnoods met illegale middelen - nə scha.mo.’tuir (oorspronkelijk een kleibaggeraar of escavateur in de gelaagputten)
Iemand die snel en veel eet - nən ‘deur.jou.gər; nə ‘fret.zak
Iemand die snel geïrriteerd wordt als hij moet wachten - nən on.gə.’duu.rəg.ord
Iemand die vaak gemene dingen doet, maar zijn ware aard weet te verbergen - nən 'ei.mə.lek.kən
Iemand die vaak onrustig en gestresseerd is - ən ‘zee.nə.pees
Iemand die van mening is veranderd - i ee zin.nə ka.’zak gə.drwjaad
Iemand die verschrikkelijk koppig is - nə ‘stjien.ee.zəl
Iemand die voor het minste pijntje gaat klagen - nə ‘klɛ̃n.zjie.rə.gən
Iemand die weinig of niets zelf doet en profiteert van het werk van anderen; iemand die over het minste pijntje gaat klagen, vaak om zich aan een taak te onttrekken - nə ka.’rot.tən.trek.kər
Iemand die zich vlug kwaad maakt - tis nə ko.’trie.kə.gən
Iemand die zijn standpunt per se wil doordrijven; iemand die in een geschil geen toegeving wil doen - i aa zin.nə kop stijf
Iemand op wie je niet kan rekenen; iemand die niet doet wat hij belooft - nə ‘zjie.kər

DE VROUW EN HAAR ONDEUGDEN

Een bazige vrouw (tegenover haar man) - nə sjam.pet.tər
Een bitsige vrouw - ən pie.kə.’tijn
Een gierige vrouw - ən ‘gie.rə.gə pin
Een dwaze vrouw - ən kal
Een onhebbelijke, gemene vrouw - ən tang; ən vui.lə ros
Een opgetutte vrouw - ən mies.taan.’get
Een venijnige vrouw - ən (‘smjɛ̃.rə.gə) tiek
Een vrouw die hooghartig is - ən ‘stree.kə.ma.dam; ən kak.ma.dam
Een vrouw die liegt - ən leu.gə.nas
Een vrouw die luid praat of lacht - zə ‘schet.tərt; tis ən ‘schet.tər.kont
Een vrouw die onsympathiek overkomt - ən trees
Een vrouw die verschrikkelijk aan 't zagen is - da mɛ̃ns is vrjied ont per.mə.’tee.rən
Een vrouw die zich niet verzorgt of haar huis niet onderhoudt - ən slons
Een vrouw van lichte zeden - ən kie.lə.’boes; tis ər iejn van ach.tər troum

DIER

De houtworm - də mulm
Een bromvlieg - nə 'roon.kord
Een bunzing - nə vis; nə fis
Een cavia - ən stjien.sə rat
Een dikke vlieg - nə mwjaa.schij.tər
Een eend - ən piel (een piel is eigenlijk een eendenkuiken)
Een egel - ə 'stee.kəl.vɛ̃r.kən
Een hommel - ən 'bom.bie
Een jonge kip - ən poe.’lie
Een kalf - nə mut.tən
Een kanarie - nə ka.'nan.nə.voo.gəl; ən ‘pie.tə.kə
Een kikker - nə puit
Een kikkervisje - ən oe.kə.’doe.lə.kə
Een kip - ə 'kie.kən
Een kuikentje - ən ‘tsjiep.kə
Een leiband (voor een hond) - ən lis
Een leeuw - nə ljie
Een libel - nə ‘glou.zə.snɛ̃r (In de Vlaamse dialecten, zelfs in deze van het Waasland, verschillen de namen van insecten erg van elkaar; zie: e-WVD: Woordenboek van de Vlaamse Dialecten, https://www.e-wvd.be/lid/wvd/f?p=131:1::::::)
Een lieveheersbeestje - ə pie.tər.’nel.lə.kə
Een mannetjesduif - nə koo.pə.rən
Een mannetjeskonijn - nə ‘rip.pər
Een meeuw en de meeuwen - nə mjie en də mjien
Een meikever - nə ‘meu.lə.njɛ̃r
Een merel - nə 'mjɛ̃r.lon
Een mier - nə 'mjuu.rə.zjie.kər
Een oorworm - nən ‘tjie.nə.nij.pər
Een pad - ən pad.də
Een papegaai - nə pap.pə.’gwjaa
Een parkiet - nə per.’ruusj
Een pauw - nə paa
Een regenworm - nə pie.lə.’wui.tər
Een spreeuw - ən sprjie
Een staart - nə stjɛ̃rt
Een steekvlieg - nən dous
Een stekelbaarsje - ə ’stee.kəl.bak.skə
Een uier - nən eur
Een vaars - ən vjɛ̃s
Een vleugel van een vogel - nə ‘vleu.rink
Een vrouwelijk konijn - ən vwjoe
Een zwaluw - nə ‘zwom.məl

DOOD

Een dode - nən djuun
Een doodsprentje; een bidprentje - ən djuu.’bie.lə.kən
Een grafsteen - ə zɛ̃rk
Hij is begraven - i lee.tər oon.dər
Hij rouwt - i is in də raa
Iemand is overleden - i eet zin kjɛ̃s ut.gə.blouzn; i eet zin.nə kop gə.leen
Iemand is overleden en opgebaard - i ligt in ‘lij.kən

FAMILIE EN SOCIAAL

De waarheid - də wo.red
Een babbeltje slaan - kat.tə.'naan.sə; kaa.tən
Een binnenvetter; iemand die zijn ontgoochelingen en frustraties niet onder woorden brengt - nən 'er.tə.fret.tər
Een CVP'er - nə 'kat.tə.kop
Een homo - ən zja.net
Een jubileum - nə zjuu.bie.'lee
Een meisje en een jongetje - ə mes.kə; mes.kən en ən jong.ske
Een man of een jongen die te beklagen is - nən duts
Een mens - nə mɛ̃ns
Een niet nader bepaald aantal chiroleden - də ‘gie.roos
Een niet nader bepaald aantal mannen - ‘man.nə.vol.lək
Een oom - nə noon.kəl
Een oudere mannelijke vrijgezel - nə 'joonk.man
Een socialist - nə sos
Een speciaal, nogal eigengereid iemand; iemand van wie je niet zomaar wat gedaan krijgt - tis nə 'num.mə.roo
Een stotteraar - nən ‘ak.kə.ljɛ̃r; nən ‘dod.də.ljɛ̃r
Een tante - ən taant
Een vleier - nə 'maa.vee.gər
Een vrouw die te beklagen is - ən sljuur
Een vrouw die veel tegenslag heeft - ən suk.kə.las
Een vrouw die voor zichzelf opkomt en tegen de wensen en eisen van haar man ingaat - ən dol.lə mie.na
Een vrouw en een man (personen waarover men verder amper iets weet) - ə ‘vraa.mens en ə ‘man.nə.mens
Een weduwe en een weduwnaar - ən weef en nə 'wee.və.njɛ̃r
Een zoon en zonen - nə zeun en zeuns
Het bejaardenhuis - taa.’pee.kəs.uis; tsticht
Het comité - 'tkom.mie.teit
Iemand die geen plagerijtjes kan verdragen - nə ‘sui.kə.rən
Iemand die liberaal stemt - i is vur de blaa
Iemand die onduidelijk spreekt - nən ‘broe.bə.ljɛ̃r
Iemand die overdreven vriendelijk is - nə ‘plat.tən
Iemand die praktische grappen uithaalt - nə far.’suir
Iemand die tegenspreekt - ən ‘fran.kə toot
Iemand die teruggetrokken leeft en niet sociaal is - i is op zin ‘ɛ̃.gən
Iemand uit het buitenland; iemand die niet tot de vertrouwde sociale kringen behoort - nə vrem.dən
Iemand van wie het sociaal gedrag niet alledaags te noemen is; iemand met bijzondere talenten - tis nə spis.’sjaa.lən
Kinderen - klɛ̃n man.nən
Mijn buurman - min.nə gə.buur
Mijn neef - min.nə koz.zən
Mijn vriend; mijn maat - min mot.sjə; min.nə mout
Moeder - moen
Onze vader - oonz vod.dər
Ouders die hun kind al tijdens hun leven het overgrote deel van hun vermogen hebben gegeven - zem.mən ul.dər ‘uit.gə.kljied
Schoonfamilie - 'oun.gə.traa.də fa.'mie.lə
Verre familie - van tzee.vəs.tə knjuups.gat
Ze krijgt weinig bezoek - zə ee wɛ̃.nəg oun.sprouk

FIETS

Een bagagedrager - ə stoe.lə.kə
Een bakfiets - nən trie.por.’teur
Een fiets - nə ‘vee.loo; nən ar.lie trap.son
Een fiets met pedaalremmen - nən tor.’pee.doo; nən ‘tor.pə.doo
Een lekke band - nə ‘plat.tən tsjoep; min.nən baand ee.dən fwiet
Een reflector - ən ‘kat.tən.juug
Een spaak van een wiel - nə ri.’jong
Een spatbord - ən ‘moor.schelp
Een spatlap - nə ‘spjiet.lap
Een tandwiel van een fiets - nə pie.jon
Een ventiel - nə soe.’pap
Een versnellingsapparaat - ‘vie.tes.sən; ə vər.'zet
Een zadel - ən zoul
Remmen - frɛ̃ns
Velgen - ‘zjan.tən

FINANCIEEL EN JURIDISCH

Armoede - ‘ɛ̃r.mwjoe
Cash - bour geld
De gevangenis - dən a.’mie.goo; dən bak
De opzegtermijn - dən ‘op.zeg
De verzekering - ‘das.graan.sə
Een kasticket - ə soesj.kə
Een klant - nə ka.'lant
Een koopje; iets dat men tweedehands koopt - ən ok.ko.zie
Een kwitantie - ən kie.'taan.sə
Een opslagplaats - nən die.'poo
Een premie - nə priem
Een waarschuwing van een gezagsdrager (bv. een agent) - ə rə.plə.’ment
Een zaak die duur is om aan te kopen of te onderhouden - tis ən run.nə.wien
Er is een juridische beslissing genomen - dər is bə.’schjied gə.doun
Er zijn verkiezingen - tis keuz; tis ‘kie.zink
Failliet zijn - op strout stoun
Geld op een spaarboekje of dat niet meteen aangewend wordt - lig.gənd geld
Het gemeentehuis - tgə.’mjien.tən.uis
Hij heeft geërfd - i ee gə.’djield
Hij is failliet - i is gə.rin.nə.weerd
Hij krijgt steun van de Openbare Onderstand (nu: het OCMW) - i leeft van dən ‘ɛ̃r.mən
Hij verdient goed - i ee.dən schjuun pree
Iemand die de prijs opdrijft bij een openbare verkoop - nə ‘strjuut.sjəs.man
Ik heb een officieel bericht gekregen - kəm tɛ̃nk gad
Ik heb mijn loon ontvangen (destijds om de veertien dagen) - kem ka.’zjiem gə.trokn
Schade - schwjaa
Werk - ‘wɛ̃.rək

GEBAK

Amandel- of kokosrotsjes - ma.’krons
Een eclair - ə ‘sjoe.kən
Een gebakje in de vorm van een zwaan - ə zwon.tsjə
Een gebakje van meringue - ə mer.vi.’jeu.kə
Een hoorntje, gevuld met vanillecrème - ən ‘jɛ̃.rə.pijp
Een klein rond koekje met gekleurde harde suiker erop (van de Sint) - ə 'mok.skə
Een krentenkoek - nən ‘bee.zə.koek
Een rond broodje; een pistolet - nə pies.too.’lee
Een taart - ən toert
Een tompoes - ən ‘boek.skən [AVH]
Een vlaai - ən vlwjaa
Een wafel - nə ‘wof.fəl
Eender welk gebakje waarvoor geen aparte naam bestaat - ə pa.'tee.kən
Speculoos - spik.kə.lous

GEREEDSCHAP EN MATERIAAL

Chroom - krom.'mee
De verlostang - dij.zərs
Een aarding (bv. in een stopcontact) - nən tjɛ̃r
Een aluminium drinkbus - ən pul.lə
Een boodschappentas - ən kal.lə.’bas; ən ka.’baa
Een condoom - ən ka.poot
Een dekzeil (ook om tegen de regen beschermd te zijn op de fiets) - ən basj
Een deuk (bv. in een auto of een kookpot) - nən bluts
Een dop - ən 'dop.səl
Een draagtas; een rugzak - ən ba.’zas
Een elastiek - nə 'rek.kər
Een flessenopener - nən ‘af.trek.kər; nə ‘stoe.pən.trek.kər
Een gaatje - ə got.sjən
Een hark - ən rijf
Een hechtpleister - nə ‘plak.kər
Een juten zak - ən boul
Een kaars - ən kjɛ̃s
Een kassei - nə kal.lə.sɛ̃
Een knapzak - nə kan.’duit; nə ‘schoof.zak
Een ladder - ən ljier (let op: een jas van leer is "nə lee.rə frak")
Een lampfitting - ən sok.'ket
Een lucifer - ə ‘stek.skə
Een magneet - ə ‘plak.ij.zər
Een mand - ən man.də
Een olielamp - nə kin.’kee
Een portefeuille - nə por.tə.’fuul
Een postzegel - nen ‘tem.pər
Een rietje (om te drinken) - ə strjuu.kə
Een ringetje dat als pakking dient - ə ron.del.lə.kə
Een schaar - ən schjɛ̃r
Een schoffel; een hak - nə ‘kap.pər
Een schoudertas (gedragen over één schouder) - nən bal.lə.’son
Een schroevendraaier - ən toer.na.’vies
Een sleutel - nə ‘sneu.təl; nə ‘sleu.tər
Een spade - ən spwjaa
Een tuit (bv. van een koffiepot) - ən teut
Een veiligheidsspeld - ən ‘toe.spel
Een verdeelstekker - nə kat.tə.kop
Een vijs die niet kan worden aangedraaid - deez vijs drwjaat (gə.lek) zot
Een zaklamp - ən 'piel.lamp; ən 'piel.licht
Een zeis - ən zɛ̃s
Een zekering - nə plong; nə plon
Elektriciteit - dən el.lən.'triek
Iets waar je batterijen voor nodig hebt - da werkt op ‘pie.lən
Kippengaas - ol.lə.kəs.droud
Piepschuim - ie.sə.'moo
Potten van klei waarin gezouten groenten (bv.sperziebonen) werden bewaard – Kjuul.sə potn
Resten, andere dan bezinksel, die aan een recipiënt blijven kleven (bv. eten, melk) - ‘oun.lwjaa.səl
Rode menie - rjuu mien
Stopverf - mas.’tiek
Tape om een windel vast te maken of om een gaatje te dichten - ‘spar.rən.drap

GROENTEN EN FRUIT

Aalbessen - 'tros.kəs.beezn
Aardbeien - 'jɛ̃.rə.beezn
Bramen - 'brom.beezn
Een bloemkool - ən 'blom.kjuul
Een Clapp’s Favourite (peersoort) - ən klaps
Een kersenboom - nə 'kjɛ̃.zə.ljɛ̃r
Een mispel - ən 'mup.səl
Een peer - ən pjɛ̃r
Een perzik - ən paas; ən pisj
Een pruim - ən prum
Een savooikool - ən sa.'vwjoe
Een schorseneer - ən schor.sə.'njiel
Een sinaasappel - nən ap.pəl.'sien
Een tomaat - ən tom.mat [AVH]
Een ui - nən ajuin
Een walnoot - ən 'boe.rə.noot
Erwten en wortelen - 'et.sjəs en 'pee.kəs
Kersen - kaa.ze.'kriekn
Peterselie - pie.tər.'see.lie
Prei - 'pa.rei
Rabarber - rə.'ber.bər
Rodekool - rjuu.'kjuul
Salade; sla - sa.'lwjaa
Spinazie - 'spie.nwjaa.zie
Stekelbessen - 'stik.kəl.beezn

HUIS

De beerput - dən 'bjɛ̃r.put
De bestekamer; het salon; de plaats waarin niet dagelijks werd geleefd, enkel hoog bezoek werd ontvangen - ‘tveur.uis
De betegeling rond het huis (meestal enkel aan de voorgevel) - ‘tplan.sier
De brievenbus - də bwjout
De eetplaats - ‘dit.kom.mər; ‘dit.plots
De koer achteraan het huis, bij de keuken - dən ach.tər.’buitn
De voordeur - də ‘veur.deur
De zolder - 'top.pər.stə
Een dakgoot - ən kor.’nisj
Een deurstijl - nə sjam.’brang
Een gemetseld waterreservoir - nən ‘tras.bak
Een gemetselde bak in de kelder waarin gepekeld vlees werd bewaard - ən ‘vljiez.kuip
Een hek - ən ek.kən
Een kalklaagje op een muur aanbrengen - witn
Een kamer waar erg veel gerookt is - dər angt nən dikn doemp
Een klink - ən kleenk
Een omheinde groentetuin - nə 'loch.tink
Een likje verf - ə lek.skə vɛ̃rf
Een plankenvloer - nə plan.’sjee
Een schouw - ən schaa
Een serre - ən sjɛ̃r
Een slaapkamer - ən ‘slop.kom.mər
Een spleet (bv. tussen planken of tegels) - nə 'gar.rəl
Een spoelbak in de keuken - nə 'pomp.stjien
Een stutbalk - nə pə.’trel; nə ‘poe.trel
Een tegel - nən ‘ti.chəl
Een tuin - nən hof
Een urinoir - ən pie.’sien
Een venster - ən ‘veng.stər; ən ‘vus.tər
Een vensterbank - ən 'veng.stər.blad; ən 'veng.stər.ta.blet
Een vensterluik - ən blaf.fə.’tuur
Een vloertegel in natuursteen of beton - nən dal
Een vochtige muur - ən ‘boch.tə.gə muur
Het achterhuis - ‘tpomp.uis
Het afvoerputje - ‘tmoor.put.tə.kən
Het grasveld waarop linnengoed aan de zon wordt blootgesteld om wit te worden - dən bljiek
Het portaal bovenaan een trap - dən al.’lee; dən ‘oo.vər.ljuup; də pal.’jee
Het toilet buiten, zonder stromend water - ‘tus.kən, tvər.trek, də koer
Hout of een muur met teerverf beschermen - tjɛ̃rn
In de tocht zitten - in dən trok zitn
Rolluiken (later ook zonneblinden en luxaflex) - pər.’sjəns

HUWELIJK

De huwelijkspartner verlaten en met iemand anders gaan samenwonen - er van.'oon.dər trekn
Een liefje (meestal van tijdelijke aard) - ə 'mok.skə
Het bruidspaar - də traars
Het huwelijksgevolg - də swiet
Hij heeft een affaire met iemand - i ee.tər mee iejn van.’doen; i aad oun
Hij is verloofd - i ee ‘ken.nis
Huwen; trouwen - traan
Lieverd (tussen echtgenoten) - ‘loe.kə

KAARTEN

Abondance - ab.bən.’daans
De eerste kaart op tafel leggen - ‘uit.kom.mən
De kaarten niet correct verdelen - mis.’djie.lən
Een joker - nə zjoo
Een spelletje solitaire winnen - kzin uit.gə.rokt
Hoge kaarten: koning, koningin, boer - ‘prent.sjəs: nə 'keu.nink; nən jier, ən dam; ən vraa, nə zot
Kaarten - kor.tən
Kaarten in je hand volgens kleur en waarde ordenen - də kor.tən stee.kən
Kleuren in het kaarten: harten, klaveren, ruiten, schoppen - et.təs, er.təs; klou.və.rən, klou.vərs; ‘pij.kəs; ‘koe.kəs
Men heeft het aantal geboden slagen net gehaald - tis nə ‘zjuus.tən
Overtuigd zijn dat je bij wiezen geen enkele slag zult halen en al je kaarten op tafel leggen - mie.’zee.rie op tof.fəl
Solitaire - ‘af.leg.gər.kə

KERK

Bidden - lee.zən
Bidden tot een heilige om van een ziekte te genezen of een kwaal te verhelpen - ‘af.lee.zən
De kerkbaljuw - də swies
De paashaas doet zijn aankopen in de Nopri - də ‘pous.klokn vər.trekn nor ‘Rjuu.mə
De parochie - də pa.’ro.chə
De pastoor - də 'pas.tər
De pastorie - də pas.tor.'rie
Een doopmeter - ən pit.tə; ən pit
Een dooppeter - nə ‘pee.tə.rən
Een kerk - ən kɛ̃rk
Een mis - nən dienst
Een opzichtig kerk- en pastoorsgezind iemand - nə piel.’jɛ̃.rən.bij.tər
Een schapulier - ə ska.pu:.’lier
Een schapulier in de vorm van een medaille - ə ma.’do.lie.kə
Het geld dat tijdens een misviering bij elke aanwezige wordt opgehaald voor het onderhoud van de kerk - ‘stoe.lə.kəs.geld
Het klooster - 'tkljuus.tər
Het koor - tkjuur
Het oksaal - ‘tjuug.zoul
Het vormsel - tvurm.səl
Kerstmis - ‘kest.dag
Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart - aalf oest (eigenlijk: halverwege de oogst)
Op bedevaart gaan - gon 'bee.wee.gən
Palmzondag - pal.mə.zon.dag
Pinksteren - Sink.sən

KEUKEN

De gootsteen - də pom.bak
Een vergiet - ə stra.’mien
Een aardappelmesje - nə pə.'tet.schel.dər
Een blikopener - nən 'oo.pən.doen.dər
Een bord - ən tal.’juur
Een deksel - ə scheel
Een dienblad - nə pla.'too
Een grote kookketel - nə mar.’miet
Een keukenhanddoek - nən ‘af.drjuu.gər
Een koffiezak in een koffiepot - ən ‘kaf.fə.buz
Een kookpot - nə kas.’trol
Een lepel - nə 'lee.pər
Een metalen rekje waarop de kookpot op tafel werd gezet - ən bar.rə.kən
Een roerzeef - nə paz.zə.’viet
Een schuimspaan - ən ‘schum.blad
Een soepbord - ən diep bord
Een vaatdoek - ən ‘schoo.təl.vod.də
Een voorschoot - nə ‘vus.schjuut
Een vork - ə vər.’ket; ən vurk
Een waterketel - nə mjuur
Het botervlootje - dən 'boo.tər.pot
Met de hand koffiezetten - op.gietn

KIND

De jeugd - də jonk.ed
De kraamkliniek - tmoe.dər.uis
De lieveling van de juffrouw - də feb, də ‘feb.bə.kak
De plasser van een jongen - nə pie.zə.’wie.tər
De puberteit - də bib.bər.jou.rən
Doopsuiker - 'kin.nə.kəs.kak
Een baby'tje - ən ‘boe.lə.kə; ə plat keend
Een braaf, maar saai en klagerig meisje - ən ‘seu.tə.bees; ən ‘seu.tə.mie
Een buggy - ə stee.kər.kə [AVH]
Een fopspeen - nən ‘tuu.tər; ən ‘tie.kən
Een kind dat al flink is gegroeid of al behoorlijk zelfredzaam is - ə ferm bou.zə.kə; ə ferm bos.kə
Een kind dat iets heeft uitgespookt of regelmatig iets uitspookt - ə ‘snot.joonk
Een kind dat niet stil kan zitten, niet aandachtig is en niets ernstig neemt - nə ‘ruu.lə.’wuu.tər
Een kind dat nog in zijn bed plast - nən ‘bed.də.zjie.kər
Een kind kietelen op de buik - ‘krie.be.lən.buik doen
Een kinderwagen - ən vwja.’tuur; ən koets
Een kwajongen - ə pa.'tee.kə; ə pa.'tee.kən
Een luier - nə ‘pis.doek
Een park voor baby’s en peuters - nən boks
Een rakker; een deugniet - nə gal.’jaar
Een slabbetje - ən ba.'vet
Een stout kind - nə ‘fran.kord
Een wipstoeltje (voor baby’s) - ə ‘wip.pər.kən
Een zielig kind - nən duts
Geboorte - gə.bor.tə
Het jongste kind van een gezin - də ‘kak.kə.nest

KLEDIJ

Een beha - nə soe.’tjen; nən ‘tet.zak
Een bontjas - nə pel.sə.frak
Een boord onderaan een jurk (of een ander stuk stof) - ən ‘bie.zə.kən
Een corset - nə kor.’see
Een das - nə 'plas.'tron
Een drukknoop – ə 'piet.sər.kə
Een fluwelen jas - nə floe.rə frak
Een gebreide sjaal - nə gə.'bree sjal
Een gesteven hemd - ə stijf em
Een gulp - ən spriet
Een hemd met ruitjes - ə ka.’roo əm
Een hielstuk aan de binnenzijde van een schoen - nə koun.trə.’fjuur (van het Franse contrefor)
Een jas - nə frak
Een jurk - ə kljied
Een kap (aan een jas) - ən kap.pə.’teut
Een kraag - nə kol
Een lange, meestal grijze, schort gedragen om de kleding te beschermen - nə stof.frak
Een lange jas - nə ga.bar.’dien
Een mouw - ən maa
Een muts - ən pots
Een nachtjapon - ə ‘slop.kljied
Een onderhemd - ən ‘oon.dər.lif.kə
Een onderrok - nə kom.bie.nə.’zong
Een opvouwbaar regenjasje - nə kaa.wee
Een panty; een collant - ən ‘kaa.sə.broek
Een pet - ən klak
Een pochet - ə ‘stoe.fər.kə
Een puntmuts - ən pin.nə.muts
Een regenjas - nən im.pər.mee.’jaa.bəl
Een rits - ən tie.'ret
Een rokkostuum - nə ‘pie.tə.ljɛ̃r
Een sjaal - nə sjal
Een sluier - ən vwjal
Een tuinbroek - ən sa.loo.pet
Een veter - nə ‘nes.tlink; nə ‘nes.tling
Een voering – ən voe.jə.rink
Hij draagt een kledingstuk binnenstebuiten - i ee ət ‘aa.və.rechs oun
Ik krijg jeuk van de trui die ik draag - min.nən trui piekt!
Kleren - kljie.rən
Klompen - blokn
Laarzen - botn
Nylonkousen - zɛ̃.'kaa.sən
Rubberen laarzen - kat.’sjoe botn
Sandalen - ‘slet.sən
Sloffen (schoeisel) - ‘slef.fərs (enkel vooraan dicht); ‘sloe.fən (rondom dicht)
Stevige, hoge wandel- of werkschoenen - bot.'tie.nən
Suède - dɛ̃
Teenslippers - ‘pie.lə.pjuu.tən

LICHAAM

Bakkebaarden - fa.sjən
Blootsvoets - ‘ber.rə.voets
Blozende wangen - bloo.zə.’kriek.skəs
Bovenarmspieren - ‘fors.baln
Bruin bier stimuleert de borstvoeding - bruin bier is goe vər tzog
De bevalling - 'tkin.dər.bed.də
De menopauze - tkjie.rən van də jou.rən
De ouderdom - dən ‘aa.wər.dom
Dikke benen - ‘wɛ̃.pouln
Dikke snot die aan de neus blijft hangen - ən snot.kjɛ̃s
Donshaar - ‘paa.zə.wol
Dunne benen - ‘stek.kə.bjie.nən
Een appendix; een ontsteking van de blindedarm - nən ap.paan.də.'siet; ap.paan.də.'siet
Een borst - ən bust
Een brildrager - ən ‘bril.lə.kas
Een dikke man - nə ‘pap.zak
Een fors bovenlichaam - ən fer.mə ka.’ruur
Een gezicht - ə weezn
Een hart - ən ert
Een hoofd - nə kop
Een jongen met lang haar - nən bie.təl
Een knipoog - ən juug.skə trekn
Een kus - ən toot; ən beez; ən ‘too.tə.beez
Een lang, mager persoon - nən ‘bjuu.nə.stouk
Een lende - ən lee
Een lies - ən ‘jie.kə.nis
Een lip - ən lep
Een maaltand - nən ‘bok.tand
Een magere vrouw - ən ‘pan.lat; ən spie
Een navel - nə ‘nou.gə.lən.buik
Een ongelijkmatig gebit - ən ‘pjɛ̃r.də.muil
Een onverzorgd iemand - nə ‘mot.tə.gord
Een oog - ən juug; ən uujg
Een oude man - nən aa pee
Een oude vrouw - ən aa djuus
Een paardenstaart (van een meisje) - ən 'pjɛ̃r.də.kod.də;nə 'pjɛ̃r.də.stjeirt
Een piemel - nə flosj
Een schouder - ən schour
Een schriele mannelijke borst - ən kie.kə.bust
Een slungel - nə (lan.gə) zwiep
Een snottebel - ən ‘snot.kjɛ̃s
Een spottend lachje - nə ‘gree.məl
Een struise, sterke man - nən bjuum van nə vent
Een teen - nən tjien
Het voorste kootje van een vinger - dən tsjoep
Een vrouw met grote borsten - dər is veel vol.lək in də stou.sə
Enkels - ‘knoe.səls
Gaatjes in de tanden vullen - plom.’bee.rən
Golvend haar - ‘bek.kən int our
Grote handen - ‘kool.schup.pən
Haar haar - eur our
Hersenen - ‘es.səs
Het voorste kootje van een vinger - dən tsjoep
Hij heeft een dutje gedaan - i ee nən trok gə.doun
Hoofdroos - ‘pel.lə.kəs
Iemand die niet tegen kietelen kan - i is 'kie.təl.ach.təg
Iemand is buiten adem - i eet op zin.nən os.səm gə.’trapt
Iemand met een onverzorgd uiterlijk - nən ‘boo.ee.mər
Iemand met ros haar - nə ‘ros.tə.kop
Kippenvel (van koude of emotie) - ‘kie.kə.vljiez
Klein en gedrongen - gə.blokt
Klein van gestalte - klɛ̃n van pos.'tuur
Lichaamsgeur - ‘lif.geur
Naakt - in zin.nə ‘pad.də.rən; in zin.nən ‘bljuu.tən; in zin.nə flik.kər
Naar het toilet gaan - nour tgə.mak goun
Rillen van de koude - ‘dou.və.rən van də kaa
Speeksel - ‘spug.səl;'spjiek.səl
Speeksel aangebracht om een kind te troosten na een val (in eerste instantie door de moeder) - ‘moe.dər.kəs.zalf
Sterk, maar klein en geblokt - gə.’stuukt
Stug haar - ne ‘vɛ̃r.kəs.bus.təl
Tanden van kinderen - tan.də.’bie.tərs
Teelballen - ‘klies.tərs
Vaginaal vocht - jeugd
Vlechtjes - ‘kod.də.kəs
Wenkbrauwen - 'wenk.braan
X-benen - ‘mut.tə.kəs.knien
Ze is in verwachting - zis in po.'zie.sə
Zweetvoeten - ‘stink.pa.tees; ‘zwjiet.pa.tees

MEUBELEN EN DECORATIE

Een bed - ən bed.də
Een beeld van O.-L.Vrouw onder een glazen stolp - ən lie.və.'vraa
Een deken - ən ‘soz.zə
Een divan - nən die.vang
Een doek dat men ter decoratie op een dressoir of tafel legt - nən twjol.sə.'ree
Een doos; een contactdoos - ən bwjaat
Een kast - ən kas
Een kleerkast - - ən ‘kljier.kas
Een matras - nən 'ee.pə.daa
Een onderstel van een bed met metalen veren - nə rəs.sour
Een overgordijn - nən dra.pə.’rie; ən ‘stoz.zə
Een porseleinen, romantische voorstelling van een of meerdere kinderen en/of dames - ə pop.pə.’stuur.kə
Een pronkkast - ən glou.zə kas
Een sierstuk op de schoorsteenmantel - ə schou.stuk
Een staande lamp – nə lam.pa.’deir
Een stekker (ook het stopcontact zelf) - ən pries
Een tafel - ən ‘tof.fəl
Een vaas - ən vous
Een versierde bloempot rond een aarden bloempot (meestal met crêpepapier om de bloempot heen) - nə kasj.'poo
Gordijnen - stor.zies

MUZIEK

De fanfare speelt - tmuu.'ziek go.’duit
Een accordeon - nən ‘trek.zak; ən ar.’mon.nie.kaa
Een liedje; een deuntje - ən jer.kə, ə lie.kə
Een lp - ə scheel; ən plaut
Een mondharmonica - ə ‘mond.mə.ziek.skə
Een orkestje dat in cafés speelt - nə zjas
Vals gezang; muziek die men niet wil horen - ‘kat.te.gə.jank

NATUUR

Afrikaantjes (Tagetes) - 'steen.kər.kəs
Bloemetjes van seringen - ‘dum.kəs
Brandnetels - ‘tin.gəls
Doornen - djuurns
Een bloem - ən blom
Een bloementuil - nən blom.mə.’kee
Een dennenappel - ən 'spar.rə.noot; ən spər.rə.noot
Een dikke brok aarde - nə klot jɛ̃r.də
Een eik - nən iejk
Een haag - ən wjɛ̃r
Een kikker - nə puit
Een klaproos - nə ‘koe.kə.’loe.rən.oun
Een knoest in het hout - nə wjier
Een korenbloem - ən 'kjuu.rə.blom
Een paardenbloem - ən ‘pis.blom
Een pit van een kers - nə ‘ker.rəl
Een roos - ən rjuus
Een sloot - nə sljuut
Een stronk - nən troonk
Een tak die gemakkelijk te buigen is - ən wis
Een wormgat - ən ‘mwjaa.steek
In de schaduw - in də 'lom.mər.tə
Jasmijn - ‘zjaz.zə.mien
Kleefkruid - plak.kruid
Lisdodde - ən kjɛ̃s
Modder - moor
Muur (plant) - mjuur
Onkruid - vuil
Slijk - slik
Veldzuring (een merkwaardig plantje, want het wordt niet door koeien opgegeten vanwege het oxaalzuur) - koe.kə.’leut

ONDERHOUD, SCHOONMAAK EN WAS

Bleekwater - ‘bljiek.wou.tər; ood.zja.'vel
De jaarlijkse grondige schoonmaak van het hele huis en de opruiming van de inboedel, in de lente - də grjuu.tə kuis
Een bezemsteel - nən ‘bes.səm.stok
Een borstel (bv. voor het haar of om te verven) - nən ‘bus.təl
Een borstel met stijve haren - nə schrob.bər; nə grov.vən ‘bus.təl
Een borstel met zachte haren om stof op het stofblik te vegen - ə 'vou.gər.kə
Een borstel om de vloer te vegen - nə ‘kjier.bus.təl
Een emmer - nen 'jie.mər
Een handdoek voor de badkamer - nə ‘spon.sən ‘and.doek
Een kleerborstel - nə 'klier.bus.təl
Een kuip van metaal - nən ‘bas.sing
Een ragebol - nə ‘kob.bə.jou.gər
Een stofblik - ə 'vul.blik
Een vloertrekker - nən ‘af.trek.kər
Een wasknijper (toen men enkel houten knijpers gebruikte) - ən ‘aa.tə.spel
Een zeemvel - nə zjie.mə.’lap
Heb je doorgespoeld (op het wc)? - ed.də ‘deur.gə.sjast?
Leidingwater - ‘kront.sjəs.wou.tər
Mijn huishouden - min ‘uis.aan
Netheid - pro.prə.’teit
Olie om hengsels, sloten, machineonderdelen, fietskettingen etc. te smeren - fijn ‘oo.lie
Schoensmeer - bleenk
Schoonmaken - kui.sən
Spatten op de ruiten - ‘spet.tə.lin.gən
Stijfsel toevoegen aan witgoed dat wordt gewassen - stis.sə.lən
Verbleekt of verkleurd door de langdurige blootstelling aan zonlicht (bv. gordijnen) - ver.’schee.nən
Water met soda of zeep - ljuug
Wc-papier - ‘schit.pa.pier

OP CAFE

Bier met een laag alcoholpercentage - 'flut.sjəs.bier
De cafés - də sta.mie.’nees
Een bierviltje - ən 'bier.kort.sjə
Een biljartstoot die afschampt - nə fos.’keu
Een biljarttafel - nən biel.’jaar
Een café met vrouwen van licht allooi - ən kab.bər.’doesj
Een goed gevuld glas - das ‘Bee.vər.sə mout
Een jukebox - nə ‘zjuu.boks
Een kurk; een kroonkurk - ə ‘stop.səl
Een limonade a.u.b. - ə ‘lim.mə.nat.sjə as.tən.’blieft!
Een restje drank - ə klet.skən
Elixir - el.lek.'zier
Hij heeft heel zijn loon in de cafés gespendeerd - i ee jiel zin pree in də sta.mie.'nees 'op.gə.doun
Hij heeft veel gedronken - i ee.tər ‘nog.al wa ach.tər.oo.vər gə.kapt
Iemand die veel kan drinken zonder dronken te worden - i vər.zet.tər nog.al wa!
Iemand die veel koffie drinkt - ən ‘kaf.fie.loet
Neem een borrel! - pakt nən drup.pəl!

OPSMUK

Eau de cologne - ‘rie.kə.də.wou.tər
Een armband - nən bran.zjə.’lee
Een bros (haarkapsel) - ən schor
Een gouden horloge - ən gaa or.’loo.zie
Een haarscheiding - ən schjie
Een halsketting - nə kol.’jee
Een handtas - ən sja.'kosj
Een pruik - ən ‘par.ruuk; ən ‘per.ruuk
Een ring - nə reenk
Een sjaaltje ter decoratie - ə ‘foe.lar.kə
Een vrouw met opvallende, overdreven make-up - ən schmink.djuus
Haar waarin watergolven zijn aangebracht - nə miez.aan.’plie
Haargel - brie.jan.’tien
Hij wast zich - i wast zən ‘ɛ̃.gən; i wast.em
Hoge hakken - juug ‘ie.lə
Iemand met een goed voorkomen - i ee.dən goe ‘dop.zicht
Mooi aangekleed en opgetut - ‘op.gə.tal.juurd
Poeder - ‘poe.jər
Zich elektrisch scheren - schjɛ̃.rən zoon.dər zjiep
Zijn beste kledij aandoen - ‘op.kljien

PLAATS

Aan beide kanten - oun sweers.zɛ̃n
Amerikanen - Amee.ri.’kon.dərs
Antwerpenaren - die van oo.vər ‘twou.tər
België - Bel.lə.gə
Clinge - 'Dol.lan.sə Kling
De Klinge - Də Kling
De kaden - də kwjaan
De meersen - də mjɛ̃.sən
Dendermonde - ‘Djɛ̃.rə.mon.də
Drieschouwen (straat) - Drɛ̃.’schaan
Een dorp - ən durp
Een vrouw uit Brussel - ən ‘Bru:.sə.las
Engeland - ‘In.gə.laand
Ergens - ie.və.ranst
Heirweg (straat) - dən Jɛ̃r.weg
Italië - Ie.'tol.lə
In het midden - ‘taal.vən
Kemzekenaren - ‘Kem.zie.kə.njɛ̃.rən; 'Kem.zjie.kə.njɛ̃.rən
Meerdonk - ‘Mjɛ̃r.donk
Naast - nef.fəst; nee.vəst
Nergens - ‘nie.və.ranst
Rechtdoor - rech.tən.’deur
Sinaai - Snwjaa
Sint-Niklaas - Sin.nə.’klwjaas
Sint-Pauwels (voormalige buurgemeente) - Sin.’paals; Sim.’paals
Stationsstraat - stou.sie.strout
Stekenaars (spottend) - ‘mes.sən.trek.kərs
Temse - Temst
Veldweg op het afgebroken spoorwegtracé (nu: de verharde Spoorzate) - daa roet
Voorhoutstraat - 'Veur.aat.strout
Wegel over de akker tussen het kerkhof en het oude spoorwegtracé (nu: tussen de 2 bogen van de Reinaertlaan) - də Ker.kə.’wee.gəls

SCHOOL

Carbonpapier - kal.’keer.pa.pier
De dag waarop de meester of de juffrouw in de klas werd opgesloten - slui.tər.kəs.dag
De examens (net voor een vakantieperiode) – də prijs.kamp
De kleuterschool - də ‘pap.school; də bə.’wour.school
De lieveling van de juffrouw - də ‘feb.bə.kak
De proclamatie van de schoolrapporten - də ‘prijs.uit.djee.link
De speelplaats - də koer
Een balpen - nən biek
Een boekentas - nə kan.nə.’sjɛ̃r; nə kan.nə.’sjeir
Een hoofdletter - nən ‘blok.let.tər
Een katheder - nə pə.’pie.tər
Een onderwijzeres - ən ‘juf.fra
Een potloodslijper - nə ‘pot.ljuud.scher.pər
Een ringmap; een opbergmap - ən far.də
Een woordenboek - nən diek.sjə.'neir
Gymnastiek - zjie.mə.’nas
Gympen - ‘turn.sloe.fən
Het schoolrapport - dən buu.le.’tɛ̃
Hij behaalt goede cijfers - i ljiert goe
Hij is geslaagd voor zijn examen(s) - i is ər deur
Iemand ongeoorloofd het antwoord op een vraag influisteren - 'op.stee.kən
In de rij staan - in də root stoun
Inkt - int
Kleurpotloden - ‘kleur.kəs
Overhoren (de leerstof) - 'op.vrou.gən

SNOEP

Drank van zoethout - ka.’lie.sən.’dzjap
Een chocoladen figuurtje (van de Sint) - ə pos.’tuur.kə
Een cuberdon - nən ‘toep.neus
Een gelatineus snoepje - ə ‘zjie.zie.pə.kən
Een ijsje - ə pie.lə.kə.’kaat
Een ijsje op een stokje, bedekt met chocolade - nə fries.koo
Een lolly - nə ‘lek.stok; nə ‘lek.kə.stok; nə ‘gat.tə.klet.sər
Een ouwel (gevuld met een zuur poeder) - ən ‘os.tie
Een pomme d’amour - nə rjuun ap.pəl
Een reep chocolade - ən lat 'sjə.klat
Een snoepje om in de mond te laten smelten - ən ‘bol.lə.kən
Een zoetekauw - ən ‘zoe.tə.muil
Kauwgom - ‘tu:.tə.fruut; ən sjiek
Meerdere repen of tabletten chocolade in één verpakking - nən boek 'sjə.klat
Negerzoenen - nee.gə.’rin.nə.tetn
Pepermuntjes - mun.tə.bol.lə.kəs
Snoepjes in pastelkleur in de vorm van O.L.-Vrouw - lie.və.’vraa.kəs
Stiekem snoep of koekjes uit de voorraadkast wegnemen - i ee.din də kas gə.grwjaad
Zuur snoepgoed - ‘smoe.lən.trek.kərs; ‘mui.lən.trek.kərs; ‘too.tən.trek.kərs

SPEL

Bikkels bij elkaar graaien - schɛ̃.rən
Blad-steen-schaar - ka.lie, lee.pəl of schɛ̃r (In eerste instantie is dit een nogal ruig spel. Het ene team levert spelers die in een rij met gebogen rug tegen elkaar staan. De eerste man van het team staat rechtop tegen een muur met zijn gezicht naar zijn medespelers gekeerd. Hij moet de sterkhouder van de rij zijn. Het andere team springt over en op de ruggen van het team dat in de rij staat. Het team dat springt verliest als een van hun spelers valt; het team dat in de rij staat verliest als een van hun spelers door zijn rug zakt. Pas als de wedstrijd geen verliezer kent moet een variant van blad-steen-schaar uitsluitsel bieden. Die beslissende ronde wordt gespeeld tussen de laatste springer en de man tegen de muur.)
Doen alsof men aan het koken is in een speelgoedkeukentje - koo.kən.’ee.tə.kə speeln op ə kwie.zə.’njɛ̃r.kən
Een grote knikker - nən biel
Een katapult - nə ‘mus.sə.schie.tər
Een knikker - nə ‘mer.rə.bol
Een lijn - ən meet
Een metalen knijper die, ingedrukt door de duim, een klakkend geluid maakte - nə klak.kər
Een schommel - ən bijs
Een schommelpaard - ən 'bij.zə.pjɛ̃rd
Een spel spelen zonder geld of ander gewin als doel - tis vər ‘tuu.tə.fru:t; tis vər ‘kie.kə.vljiez
Een step - ən trot.tie.’net
Een teerling - nən ‘tjɛ̃r.link
Glijden op een ijsbaantje - ‘slie.rən
Haasje-over - ‘bok.skə sprin.gən
Klappertjes voor een speelgoedpistool - moes.kəs
Met ballen tegen een muur gooien en ze opnieuw opvangen - ‘ket.sə.bal.lən
Met een tol spelen - non.nən
Spel waarbij twee groepen kinderen, één aan elke kant van het plein, proberen aan de andere kant te geraken, zonder door iemand van de andere groep getikt te worden. Wie getikt wordt, is 'gevangen' en moet aan de andere kant gaan staan, waarna iemand van zijn groep hem probeert te 'verlossen' door over te lopen en hem aan te tikken, zonder zelf getikt te worden. Wie kan overlopen heeft het voordeel dat hij de tegenpartij vanuit de rug kan aanvallen. De groep die op het einde van het spel het meest kinderen heeft gevangen, wint. - ‘stin.koo
Tafelvoetbal spelen - 'kik.kə.rən; mi də 'sjot.tər.kəs speeln
Tikkertje waarbij één kind eerst op een ander kind jaagt en het probeert aan te tikken. Wie getikt werd moet samen met het eerste kind, hand in hand, verder jagen op de andere kinderen. Zo vormt zich een duo, dan een trio en dan een steeds groter wordende menselijke ketting, die niet mag doorbroken worden in de jacht op andere kinderen. Het kind dat als laatste niet werd aangetikt, wint het spel. - ‘kat.sjə van də bɛ̃n.də
Tikkertje waarbij men niet kan worden getikt als men op een verhoogde plaats staat - 'kat.sjən 'om.juug
Twee bollen, verbonden door een koordje, die zodanig moeten worden bewogen dat ze een ratelend geluid maken - kloo.tər.kəs
Verstoppertje spelen - ‘piep.kən.duik

TELLEN EN FREQUENTIE

Allemaal - am.məl
De even en oneven huisnummers - def.fə en don.əf.fə nu.mə.roos
De negende - də ‘nee.gəs.tə
De twaalfde - dən twelf.stə
De zevende - də ‘zee.vəs.tə
Drie en de derde - drɛ̃ en dən der.də
Duizend - duusd
Een (telwoord) - jien; iejn
Een beetje - ə ‘bit.tə.kə; ə bik.kə
Een handvol - ən ‘af.fəl
Een nummer - nə ‘num.mə.roo
Eerst - jiest; iejst
Geen - gjien; gjin
In twee gelijke delen verdelen - tal.vən.’deur doen
In twee stukken verdelen - in twjie.jən doen
Twee en de tweede - twjie en dən twjie.də
Veel te veel - vil tə veel
Vijf en de vijfde - vijf en də vif.də
Vijftig - fif.təg

TIJD

Altijd al - al.zə.’lee.və
Alweer - wir.ral
Augustus - o.'guus.tuus
Binnenkort - ach.tər.’jien
Daarnet; zonet - zjuust; dər.zjuust; dor.straks; dour.straks
December - dis.’sem.bər
Deze morgen - van.də.’mɛ̃.rət
Een kwartier - ə kor.’tier
Een afgesproken periode loopt ten einde; een bepaalde datum komt dichterbij - tis ont kur.tən
En dan … - en ten …
Februari - fi.brə.'wou.rə
Het is bijna middag - tljuupt ‘tee.gən də noen
Het is buiten nog voldoende helder - tis nog kljɛ̃r
Het is half een - tis al.vər.jien
Het is kwart over elf - tis kort.sjə nou dən el.lə.vən
In de avond - sou.vəs
In de namiddag - sach.tər.’noens
In de ochtend - smɛ̃.rəs
In de voormiddag - ‘tveur.noens
In het duister van de avond of nacht - in dən ‘doon.kə.rən
Januari - jan.nə.'wou.rə
Maart - mjɛ̃rt
Mei - mɛ̃
Morgen - ‘mɛ̃.rən; ‘mɛ̃.rə.gən
Om de twee dagen - om dən ‘oo.vər.aan.tən dag
Ondertussen - swinst; binst
Onlangs - oo.vər.’lest
Op dinsdag - ‘tis.tags
Op maandag - ‘smoon.dags; 'smoun.dags
Tegenwoordig - tsin.nə.’wor.rəg
Tijdens - binst; swinst
Tot over een week - tot oo.vər acht dougn
Vorige week - də week die gə.pas.seerd is; vər.lee.jə week
Volgende week - tnos.tə week
Weldra - ach.tər.jien
Zo meteen - ‘sef.fəst; ‘tsef.fəst; sə.’biet

VERTIER

De ijzeren constructie met een reeks pinnen waarop met kleurige pluimen versierde stopjes staan (boogschieten) - də prang (van de liggende of staande wip)
De jaarmarkt - də ‘jour.mart
De kermis - də ‘ker.mes; tis ‘ker.rə.mes
De kwast met wollen draden op de kermismolen die je te pakken moet krijgen voor een gratis ritje - də flosj
De tabak - dən 'toe.bak
Een aansteker - nən brie.'kee
Een accordeon - nən ‘trek.zak; ən ar.’mon.nie.kaa
Een cowboyfilm - nə ‘koo.bouj.fielm; nə ‘kob.bouj.fielm
Een doelpaal - ən pie.ket
Een duivenmand - ən keef
Een feest - ən fjiest
Een foto van een persoon - ə por.’tret
Een glijbaan - ən rits
Een haring van een tent - ən pie.ket
Een ijsbaan gemaakt van aangestampte sneeuw - ən ‘slier.boun
Een jubileum - nə zjuu.bie.’lee
Een klok om de vluchttijd van duiven te registreren - nə koon.sta.’teur
Een liedje; een deuntje - ən jer.kə, ə lie.kə
Een masker - ə ‘mom.bak.kəs
Een mondharmonica - ə ‘mond.mə.ziek.skə
Een penalty - nə pie.'nan.tie
Een podium - ə vər.’juug
Een prentje (bv. in een chocoladereep) - ən ‘bee.lə.kə; ən ‘bie.lə.kə
Een toneelvoorstelling - ə kon.’sjɛ̃r
Een zweefmolen - nə zwier.meu.lən
Er ontbreekt iemand om het gezelschap voltallig te maken - wə man.’kee.rən ie.mand
Het eet- en drankfeest van een vereniging - də ‘smɛ̃.ring
Het schot belandde op de doelpaal - pie.’ket!
Het zwembad - də ‘zwem.kom
Iemand die graag zwemt of graag in het water speelt - ə ‘wou.tər.kie.kən
In gezelschap - in kom.pa.’nie
Kop of munt - kop of let
Nieuwjaar - ‘nu:v.jor
Scheenbeschermers - scheen.lap.pən
Uitgaan - op schok goun; op zwier goun
Vals gezang; muziek die men niet wil horen - ‘kat.te.gə.jank
Vloeitjes (om zelf sigaretten te rollen) - ‘blet.sjəs
Zaal De Kroon - zoul De Krjuun

VERVOER

De autobus stopt bij het bushokje - dən ot.too.bu:s stopt ont bu:s.kot.sjə'
De vuilniswagen - də ‘vul.kɛ̃r
Een aanhangwagen - nə rə.mork
Een bumper - nən baar.’sjok
Een claxon - nən ‘toe.tər
Een kar - ən kɛ̃r
Een motorfiets - ən mot.sie.’klet
Een motorkap - ən ka.’poot
Een nummerplaat - ən plak
Een personenauto (alle auto’s die niet bedoeld zijn voor vervoer van goederen) - ən ‘luuks.vwja.tuur
Een steekwagen met twee wielen - nə pie.rə.’wiet
Een trottoirband - nən bor.’duur
Een vorkheftruck - nə klark
Een vrachtwagen - nə kam.’jong
Een zijspan - ən ‘sie.tə.kɛ̃r
Het Centraal Station van Antwerpen - də ‘Mid.də.stou.sə
Ik heb een kortere weg genomen - kzin bin.nən.’deur gə.’reen
Ik heb vertraging - kem rə.taar
Richtingaanwijzers van een auto - ‘peen.kərs

VERWARMING

Afval van kolen na verbranding - sin.təls
Centrale verwarming - sjo.'faa.zjə
De hendel en de rooster van de kachel om het vuur aan te wakkeren – tschof
Een bundel sprokkelhout of wissen; takkenbos - nə ‘pɛ̃n.sard (Het WNT schrijft ‘pensaard’ met een -d. De betekenis is: een dikbuik, die gelijkenis vertoont met een takkenbos.)
Een kachel - ən ‘stoo.və; ən stoof
Een klein kacheltje; een potkachel - ən ‘duu.vəl.kə
Een kolenkit - ən kjiet; ən 'koo.lə.kjiet
Een pook - nə 'stoof.ouk; nə 'koo.tər.ouk
Een warmwaterkruik - ən boe.'jot
Eivormige kolen - ɛ̃.rə.kooln; mus.sə.kopn
Het vuur aanwakkeren - ‘koo.tə.rən; ‘op.koo.tə.rən
Hout dat in een kachel wordt verbrand - ‘stoof.aat
Houtschilfers - ‘schof.fə.lin.gən

VLEESWAREN

Biefstuk - ‘bief.stik
Blinde vinken - ljuu.zə vin.kən
Boulogne - wit mi zwart
Corned beef - kor.’ned bu:f
Doorregen spek - gə.’ree.gəld spek
Een bloedworst - ən ‘bul.link
Een bloedworst met krenten - ən zoe.tə ‘bul.link
Een frikandel - ən 'kur.rie.wust
Een gehaktbal - ən boe.’let
Een kotelet - ən ‘kor.tə.let
Een vleesbrood - fri.kan.'don; frie.kan.'don
Een worst - ən wust
Gebraden rundvlees - ros.’bu:f
Gehakt vlees - gə.’kapt
Gekookte ham - eps
Geperste varkenskop - grjuust
Gerookt paardenvlees - ‘pjɛ̃r.dən.aank
Gerookt rundvlees - ‘os.sən.aank
Gerookte en gedroogde achterham - raa eps
Het velletje rond de salami - tzwu.zə.kə
Ingedikt, slijmerig, gestold vleesnat, na het koken van vlees - jeugd
Salami - sos.'sies; aank
Soepvlees - bou.’lie
Spek in kleine reepjes gesneden - ‘pie.lə.kəs.spek
Stoofvlees - ker.mə.'nwjaan

VOEDING

250 gram - ən alf pond
Afgeroomde melk - ‘flut.sjəs.mel.lək
Appelmoes - 'ap.pəl.trut; 'ap.pəl.spijs
Bewerkt voedsel waaraan chemische producten zijn toegevoegd - das sjie.'miek
Boterhammetjes (voor kinderen) - 'boo.kəs
Broodbeleg - ‘toe.spijs
Cacao - ‘kak.ka.joo
Choco - ‘sjok.koo
Chocoladepudding - sjə.’klat.tə 'pud.dink
Drilpudding - 'schud.də.ma.tijs
Een boterham smeren - nən ‘bo.tram brɛ̃n
Een boterham zonder boter of beleg - nən 'drjuu.gən 'bo.tram
Een brood - ən brjuud
Een bruin brood - ə grof
Een ei - ən ɛ̃; ən tie.kən.’ɛ̃ (tegen kinderen)
Een ei dat niet lang genoeg is gekookt, waardoor het eiwit nog niet is gestold - da ɛ̃ is nog nis
Een haring om te bakken - nə ‘pan.jɛ̃.rink
Een haring op azijn - nə ‘pee.kəl.’jɛ̃.rink
Een korst (bv. van brood) - ən kust
Een koude schotel - nə kaa pla
Een omelet - nən ‘ɛ̃.rə.koek
Een peperkoek - nə ‘pom.koek
Een plakje kaas - ən schel kouz
Een spiegelei - ə ‘pjɛ̃r.dən.juug
Een tas koffie - ən zjat ‘kaf.fə
Eidooiers - ‘ɛ̃ .doo.jərs
Garnalen - ‘gjɛ̃r.nors
Gemalen cichorei toegevoegd aan koffie - par.’daf; Buis.man
Gestampte aardappelen - gə.ded.dər.də pə.tetn
Grenadine - ro.’zəl
Griesmeelpudding - ‘smoel.pap
Hagelslag - ‘mui.zə.stront.sjəs
Het eten is klaar - ‘tee.tən is gə.rjied
Honing - ‘eu.nink
Jam - koon.fie.tuur; zjə.’lɛ̃
Kaas - kouz
Kabeljauw - kab.bəl,'jaa
Karnemelk - 'kjɛ̃.rə.mel.lək
Koffie - kaf.fie; kaf.fə
Kristalsuiker - kries.ta.lie.'zee; kries.ta.lie.'zee sui.kər
Mayonaise - ma.jə.'nɛ̃s
Meel - blom
Middagmaal; warm eten - gə.kokt 'ee.tən
Muskaatnoot - ‘kru.noot; ‘krui.noot
Paling - ‘pou.ling; ‘pol.link
Paneermeel - sja.pə.'luur
Pauze om te eten en te drinken - ‘schof.ted
Rijstpap - ‘ris.pap
Roomijs - krim.'glas
Slagroom - krim.'frisj
Soppen in de koffie - dop.pən in də ‘kaf.fə
Stroop - sa.’roop
Zetmeel (bv. om saus te binden) - pə.tet.blom

WEER

De zon schijnt en het regent tegelijkertijd - ‘duu.vəl.kəs.’ker.mes
Droog weer dat dorstig maakt - tis dus.təg weer
Een bliksem - ən ‘ee.mə.licht
Een flinke regenbui - nə spjiet
Een stortbui - nən drasj
Het heeft gevroren - tee gə.vroo.zən; də ‘vrie.zə.man is gə.wist
Het is drukkend warm - tis doef weer
Het is heel erg warm - tis om tə 'bus.tən
Het is koud - tis kaad
Het regent fel - ‘tree.gənt aa wij.vən; tis ont stront.ree.gə.nən
Het regent lichtjes - 'tzjie.vərt
Het sneeuwt - ‘din.gel.kəs en ul.dər bed ut.gə.schud
Het zal gaan regenen - tis ont oo.vər.'trekn
In de felle zon - in də ‘blak.kə zon
Zwoel weer - tis laf

ZIEKTE EN ONGEMAK

Aambeien - tspeen
Acne - ‘jeugd.braand
Aderontsteking - tflə.’biet
Braaksel - ‘spog.səl
Buikloop - dən ‘af.gank
De stuipen - də ‘ses.kəs
Een beroerte - ən gə.’rokt.ed
Een buil; een puist - nən ‘boe.bəl; nən oe.bəl
Een draai rond de oren; een oorvijg - ən zjie.'flət; ən pjɛ̃r rond zin juu.rən
Een flink pak rammel - ən pan.’doe.rink
Een groot stuk geschonden huid (door schaafwonden, een ontsteking of door roodheid) - ən pla.’mus.tər
Een hoestwerend snoepje met eucalyptus - ə ‘pie.kər.kən
Een injectie - ən pie.’kuur
Een inzinking krijgen na een of meerdere slapeloze nachten, na een langdurige inspanning of na een tegenslag - i krijg zin.nə klop
Een jaap; een gapende wonde - ən gab.bə
Een keelontsteking - ən an.'zjien
Een klap in het gezicht - ən mot
Een korst op een wond - ən roef; ən roef.kə
Een longontsteking - nə ‘flur.ries; nə ‘fleu.ries
Een miskraam - nə ‘mis.val
Een nijdnagel - nə ‘nɛ̃.nou.gəl
Een ontstoken oog - ə ‘pink.juug
Een pleister (op een wonde) - nə plak.kər
Een puist - ən wuf.fəl
Een psychiatrische patiënt - nə zot
Een rammeling; een pak slaag - ən ‘peu.tə.ring; ən ‘smjɛ̃.rink; ən ‘roe.fəl; ən ‘dus.sink; ən ‘toe.fə.link
Een verkoudheid met hoestbuien - ən ‘val.link
Een verkoudheid met loopneus - ən ‘sneu.vring; ən ‘sneu.vrink
Een wonde die blijft etteren - da drougt
Een zweer - ən zwjɛ̃r
Een zwelling die ontzwelt - tis ont zeen.kən
Heftige diarree - tvlie.gənd schijt
Hij heeft een handicap - i is gə.'brek.kə.lek
Hij heeft een spraakgebrek - i sprikt gə.'brek.kə.lek
Hij heeft stress; hij is erg zenuwachtig; hij is zenuwziek - i ee də 'zee.nə.wən
Hij is daar gevallen en heeft zich erg verwondt of bezeerd - i ee tor nə wrjie ‘par.rəl gə.’doun; i is wrjie gə.tot.tərd
Hij is door de dokters verkeerd behandeld - i is mis.’mjies.tərd
Hij is gek aan het worden - i slou.tər nef.fəst; i slou.tər langs
Hij is naar het ziekenhuis gebracht - zem.mən em bin.nən gə.doun
Hij is opnieuw ziek - i is ər.’valn
Hij sukkelt al geruime tijd met zijn gezondheid – i is oon.dər də voet
Iemand die enorm veel pijn lijdt - i lig.tə krə.pee.rən van də pijn
Iemand die erge brandwonden heeft - i is ‘pol.fər vər.brand
Iemand die niet helemaal meer gezond is - i is wa ka.’duuk.kə.lek
Iemand die vaak moet gaan plassen - ən 'pis.kaas
Iemand hoest zwaar - i bast (gə.lek nən ond)
Iemand is duizelig, futloos en heeft braakneigingen - i is ‘kol.lək tə pas
Iemand valt bewusteloos - i go van zin ‘ɛ̃.gən; i go van zin zel.vən; i go van ‘zin.nə suus; i valt van ‘zin.nə stek; i go van zin.nə sen.tər
Ik ben aan de beterhand - kzin al veel gə.’bee.tərd
Ik heb een (hart)aanval gehad - kem ən kriez gad
Ik voel me onwel en heb braakneigingen - kzin ‘mot.təg
Jodiumtinctuur - tɛ̃n.’tuur.də.jod; Ar.’tuur.Də.Jood
Ischias - tsie.a.’tiek; rjuud
Jeuk - ‘juuk.səl
Koorts - ’kur.sən
Lumbago - tvər.schot
Medicijnen - ‘mid.də.ka.men.tən
Men voelt zich niet wel, misselijk of draaierig - kzin on.’pas.sə.lek
Mijn been is gevoelloos - min bjien is vjuus
Niet kunnen ontlasten - nie kun.nə goun
Overmand door emotie - van al.tə.'rou.sə
Paté die de oorzaak is van maag-darmklachten - ries.'keer.pa.tee
Reuma - rum.ma.’ties
Spataders - va.’rie.sən
Tetanus - də klem
Zijn arm ligt in het gips - zin.nən ɛ̃.rəm zit in də 'plos.tər

Reacties

Alles gaat verkeerd - al.ləs slout ‘tee.gən
Als ik hem te pakken krijg... - ‘az.zək em tə stek.kən krijg...
Als ik in jouw plaats was... - ‘az.zək van aa was…
Als je naar de bakker gaat, ga dan ook eens bij de slager langs - az.gə nor dən bak.kər got, springt (of: sprinkt) dan aan.pas.’saan is bi dən ‘bjien.aar bin.nən
Alstublieft (vanuit enige spot of tegenzin) - nim
Ben je niet goed wijs!? - gə vangt zə zee.kər!?
Ben je wel zeker van je stuk? - … sər.’jeus?
Daar ben ik sterk in! - das min.nə four!
Daar is iets mis - dour schilt wa
Daarvoor kan je gestraft worden (omdat je handelt tegen de wet) - gə zi ‘pak.bour
Dat gaat je niet aan! - get.tər gjien af.fei.rə mee!
Dat is algemeen geweten - das ‘al.gə.mjien gə.kend
Dat is bizar; dat werd niet verwacht - das ko.'miek
Dat is duur - das ‘kos.tə.lek
Dat is een vergissing - das ən mis.sink
Dat is mijn mening - das mijn gə.dacht
Dat is mogelijk, maar er blijven twijfels - da kan
Dat is niets waard; dat is brol - das kam.mə.’lot; das iets van kjes.kə.’schiet
Dat is redelijk - das ri.zə.’naa.bəl
Dat lijkt me het beste - das ‘tzui.vər.stə
Dat scheelt niet veel - da schil nie veel
Dat spreekt voor zich; uiteraard - van.’ɛ̃.gəst
Dat werkt niet, hoor! - da pakt nie, zul.lə!; da gon.nie zun.nə!
De afvoer loopt niet meer door - tis vər.’stropt
De elkaar verschuldigde bedragen zijn betaald - wə ston ef.fən; wə zin kiet
De kattin of de teef moet bevallen - zə moet jon.gə.rən
De kruidenier of slager denkt dat je al het nodige hebt - da zalt gə.wist zin?
De kwalijke gevolgen vallen al bij al nog mee - zon.dər veel ɛ̃rg
De ouders willen weten of hun kind in hun afwezigheid braaf is geweest? - twas ən in.gəl.tsjə, mi ən bee dər.'veur (Het antwoord is schertsend bedoeld.)
Dezelfde problemen duiken steeds weer op - tis van kom vər.drom
Doe al je kleren uit - spil dal.ləs mor uit
Doe je best - wjɛ̃r.do
Door een val is iets volledig kapot - tligt in stukn van.iejn
Door strategie of list iemand verslaan of te slim af zijn - kem.em zui.vər; kem.em bi zin.nə schree.pər
Door zelf bewust een leugentje te vertellen verneemt men na enige tijd de ware toedracht - mi leu.gəs ach.tər də wo.red kom.mən
Dreigen met een lichamelijke straf als een kind zich onhebbelijk blijft gedragen - straks nə klets ‘tee.gən a ‘juu.rən
Een groot deel van de vrouwelijke borsten is zichtbaar - mi hjiel eu.rən ‘tet.tə.kar.ree bljuut
Een artikel is in prijs verlaagd - tis in dən ‘af.slag
Een jongeman heeft nog altijd geen beroepskeuze gemaakt - wa wur.də lou.tər, 'stroont.schep.pər ach.tər dən tram?
Een kennis of familielid woont in het buitenland en komt je bezoeken - i kom.doo.vər
Een kind dat je niet voortdurend in de gaten moet houden - get.tər gjien om.zien nor
Een kind dat niet meer gehoorzaamt - get.tər nieks mjier oun tə zɛ̃.gən
Een kind dat onwennig is bij vreemden - tis jien.an.nəg
Een kind dat zich heel fatsoenlijk gedraagt - get.tər gjien kind oun.
Een kind dat zich heel fatsoenlijk gedraagt - get.tər gjien kind oun
Een kind geeft op zeurderige toon aan dat het dorst heeft - ‘Hed.də dust? ‘Gon.nor Jant.sjə Wust, die ‘ee.dən ‘ond,sjə en die piest in.a ‘mond.sje, die ‘ee.dən ‘kat.sjə en die krabt on.a gat.sjə
Een kind maakt een vuistje. Elke vinger wordt dan uit het vuistje genomen en benoemd, eerst de duim en tot slot de pink. Daarna wordt de vrijgekomen handpalm gekieteld - Ans Knap, 'Pie.le.fluit, Lan.gə Wap, 'Kor.tən Buik, ... Klɛ̃n Pie.tən.'deug.nuut.sjə ... kie.lə, kie.lə, kie.lə
Een kind probeert te hete soep te eten. - ee.da moe.dər a nie gə.’ljierd tə blouzn?
Een kind vraagt het cadeautje terug dat het eerder aan een ander kind gaf - gə.'gee.vən is gə.'gee.vən, tis al lank in del gə.schree.vən
Een kind vraagt naar de inhoud van een gesprek tussen volwassenen, waar het geen zaken mee heeft. - ‘pui.tən.our in də Kwak.kəl (de Kwakkel is een gehucht buiten het centrum)
Een kind zegt dat het iets niet kan - zet.ta kan in də goot!
Een klant rondt een te betalen bedrag af naar boven (geeft dus een fooi) - tis zjust gə.past
Een man wordt dikker na zijn huwelijk - i stod.op ən goei wɛ̃
Een netelige kwestie - ən ‘dil.lə.kou.tə zouk
Een nieuwsgierig kind vraagt met wie volwassenen spraken - Mie.lə.kən Dən ‘Ui.lən.daan.sər (De voornaam mag dan vertrouwd klinken, het tweede lid van de fictieve familienaam moet het kind doen inzien dat het geen zaken heeft met het gesprek.)
Een opdracht is slecht aangepakt of rommelig afgewerkt - tis van kjes.kə schiet
Een stof die vergaan is - tis vər.duurd
Een vloek - vər.’doe.mə; miel.’jɛ̃r.də; də.’dzjuu
Een vloek in de overtreffende trap - ‘god.miel.jɛ̃r.də ‘vlam.məs.tə
Een voorwerp is helemaal door een ander voorwerp gegaan - tging ər ‘los.sən.deur
Een vraag die men niet kan beantwoorden - 'dak.kət nie.jən weet
Een vrouw die trouwt terwijl ze al in verwachting is - tis van moe.təs
Een vrouw vraagt haar man waarom hij zo laat thuis is - wə zin nog is nou.gə.wist (De man is onderweg nog naar een of meerdere cafés geweest, en met deze reactie vermijdt hij het woord ‘café’ te gebruiken.)
Een weinig appetijtelijk allegaartje; een mengelmoes - nə ‘miek.mak
Een winkelier wil een kind een snoepje aanbieden - wil.də snoe.pə.rən? (Als de moeder aanwezig is: mag um snoe.pə.rən?)
Er dreigt een straf - gə ries.’keer.dən straf
Er is geen haast bij - tpres.’seer nie
Er is onzorgvuldig werk afgeleverd - tis alf zin gat gə.doun
Er komt ergens veel volk samen - da was dor ‘nog.al ən bə.’gan.kə.nis
Er was heel wat aan de hand! - da was dor ən jiel bə.doe.nink!
Er zit houtworm in de plankenvloer - dər zit mulm in də plan.'sjee
Er zitten heel veel muggen (of: vliegen, slakken, donderbeestjes etc.) - das ier vər.’gee.vən van de mugn
Fictie op tv toont onwaarschijnlijke zaken en is de werkelijkheid niet - das al.lə.moul mor tel.lə.'vies
Flauwe praat - flaa.wən truut
Ga uit de weg! - mikt o!; ut min.nə schiet.lap!
Ga weg! - bol ət af!: dour is tgat van dən ‘tem.mər.man
Gedraag je fatsoenlijk! - gə.droug da kon.və.nou.bəl!
Geduld! - pa.’sjɛ̃n.sə!
Geef eens een handje (gevraagd aan een klein kind) - gif dis ə ‘pol.lə.kə!
Geef haar een schop onder haar kont - gif tər nən trok oon.dər ər gat!
Geef hem ervan langs! - toef.tər op!
Geen band met iemand hebben en die persoon zelfs mijden - ik kan nie mi em om
Goed gedaan! - sja.poo!
Goedendag (in het voorbijgaan op straat) - dzjuir; uij
Haast je wat! - af.fə.’seer do!; spoej do!; ost o!
Het gaat niet slecht, maar ook niet goed - kom.sie, ‘kom.sa
Het is heel druk, maar niets verloopt geordend, waardoor de zaak nauwelijks beheersbaar is ; een overrompeling - das ier ə ‘zot.tə.kot
Het is helemaal kapot - tis ‘jie.lə.ganst in fruut; tis in stukn van.iejn
Het is maar om te lachen; je moet dat niet ernstig nemen - tis mor om tə 'zwaan.sən
Het is tijd om te gaan slapen (tegen een kind) - wə gon doo.’doo.kəs doen
Het is zoekgeraakt of kwijt - tis rie.bə.də.’bie
Het kan me niet schelen! - tkan mə nie bom.mən!
Het moet correct zijn - tmoet zjuust zin!
Het valt mee - tis 'mee.gə.slou.gən
Hij blijft boos en wil van geen verzoening weten - i wɛ̃.rəkt zin.nə kop uit
Hij doet het helemaal verkeerd - i doe.dət koon.tə vər.kjierd
Hij heeft dikke pech; hij is in de luren gelegd - i is gə.’zjost
Hij heeft een dutje gedaan - i ee nən trok gə.doun
Hij heeft er geen plezier aan beleefd - i ee.tər gjin gə.niet van gad
Hij heeft het uitvoerig uitgelegd - i ee.dət int laank en int brjied ui.də doe.kən gə.doun
Hij heeft zijn werk goed gedaan - i eet zin də.vjuur gə.doun
Hij is een winkel nog geld schuldig - i 'sto.dop də poef
Hoe dom kan je zijn!? - waf.fər nə mut.tən zid.də gij!?
Hoe kan ik zo fout zijn!? - oe kan.nək zjuu a.'bu:s zin!?
Hoe laat is het? - wa.duur ist?
Hoepel op! - kust min gat!
Hou er nu maar mee op! - ge.dal on.dərd!
Hou je mond! - ‘aa.don.nə kwjɛ̃t!; ‘aa.da toot!; 'aa.da smoel!; 'aa.dan.nə smik.kəl!; ‘aa.don.nə kweb.bəl!
Hou je smoel! (heel dwingende toon) - ‘aa.da ‘bak.kəs!
Iemand aanmanen zich rustiger of beleefder te gedragen - ‘gog.gət zju wa!
Iemand aanporren die talmt - wa.'njier god.də na (ɛ̃.gə.lek) in gaank schietn?
Iemand beeldt zich wat in - das al.lə.moul ‘man.zjə.nie
Iemand berispen - kzal zin pan is in.'vetn; kzal em zin saas is gee.vən
Iemand de zekerheid geven dat een afspraak wordt nagekomen - tzal nie man.’keern
Iemand die aanstalten maakt te betalen laten merken dat hij dat niet moet doen - lot mor zitn
Iemand die bij het kaarten probeert de kaarten van een andere speler te bekijken - gij sə gie.’raf!
Iemand die de puntjes op de i wil - da stikt naa
Iemand die fout inschatte hoe zwaar een opdracht was - i ee dəm mis.’pakt
Iemand die geluk heeft - nə sjan.’saar; nə ‘piet.zak; nə gə.’luk.zak; i ee ‘mee.val; i ee ‘doe.rə,sjaans
Iemand die het leven na het overlijden van de echtgenoot niet meer ziet zitten - das.sə mi uk mor kom.mən ou.lən
Iemand die kaal wordt - i ee dour mi ka.rak.tər, tvalt lie.vər uit as grijs tə wor.rə
Iemand die lang op stap is en niemand weet hoe of waarheen - i is op ‘va.droej
Iemand die onnozele praat vertelt of onzinnige argumenten gebruikt - gə zi nə ‘zjie.və.rjɛ̃r!
Iemand die op veel onwil, tegenkanting of verzet is gebotst - i ee tər nə post gə.pakt
Iemand die pijn heeft vraagt een pijnstiller - gif mi is ən ‘poe.jər.kə Də Man (eigenlijk is de merknaam Mann)
Iemand die schijnbaar doelloos aan het werk is en geen vooruitgang boekt - wa ‘sto.də dor tə ‘des.tə.rən?
Iemand die veel durft; hij is me er eentje! - tis ‘nog.al nə kas.’taar!
Iemand die veel geld heeft - i ee veel kluitn
Iemand die voor de sfeer zorgt en plezier maakt - tis nə ‘leu.tə.gən
Iemand die voortdurend van hier naar daar loopt en telkens maar kort aanwezig blijft - i doe.tə pa.’troe.lə
Iemand die ze niet op een rijtje heeft - i is nie zjuust in zin ‘boo.və.kom.mər
Iemand die zich niet laat doen - i lot əm nie vər.’kib.bə.zak.kən
Iemand die zijn luxe overdreven etaleert - i is vur dən 'uit.kom
Iemand gaat plots weg - i is də piest in; i is də piest uit; i is roe.fəl.də.pijp; i is rie.bə.də.’bie
Iemand gedraagt zich alsof hij overal de baas is; iemand met kapsones - i ee veel zjest en zjaar; tis nə 'stree.kə.mou.kər
Iemand heeft de (sociale) regels erg overtreden - da got.tər oo.vər!
Iemand heeft de aard van en gedraagt zich als zijn pa of ma - i eet ət van gjien vrem.də
Iemand heeft iets onverwachts gedaan - da zud.dəm nie ‘oun.gə.’gee.vən em.mən
Iemand heeft iets onverwachts gedaan of houdt er vreemde ideeën op na (wat af te keuren is) - gij zin.nə fris.sə, gij!
Iemand heeft veel pech of tegenslag gehad en is daardoor de moed verloren; iemand ziet het niet meer zitten - i ee gjie.nən ie.vər nie.mjier
Iemand heeft zinnige dingen te vertellen - naa juu.rək a kou.tən
Iemand hetzelfde wensen (bij de nieuwjaarswens) - vans.gə.’lij.kən
Iemand is fel vermagerd - i is nog tvel oo.vər tbjien
Iemand is niet snel tevreden en maakt voortdurend opmerkingen - i eet veel ‘kom.plə.men.tə; tis ‘nog.al wa gə.’schee.tən
Iemand is op reis - i is op vwja.'jo.zjə
Iemand is op stap - i is op trot
Iemand is verbouwereerd - i is də kluts kwijt
Iemand is verdwenen zonder dat het werd opgemerkt - i is ər van oon.dər gə.muisd
Iemand is verkouden - ed.də mi o gat bljuut gə.leegn?
Iemand krijgt een uitkering van de ziekteverzekering - i sto.dop də zie.kə.kas
Iemand laat zien dat hij erg bang is - i doe.din zin broek van schot.tə
Iemand lijkt erg deugdzaam, maar is dat niet - gə zud.dəm də com.’mu:nə gee.vən zoon.dər tə biech.tən
Iemand maakt van zijn oren - i mokt van zin la'wɛ̃t; i mokt van zin.nən tak
Iemand moet een plasje gaan doen - kmoet nor də ‘klɛ̃.nə koer; kmoet ən ‘pies.kə gon doen
Iemand motiveren om niet snel op te geven, te blijven proberen en te blijven leren - das ən op.pak.kən!
Iemand neemt een emotieloze houding aan en is met geen stokken meer vooruit te krijgen - i zit dor gə.lek nə puit op nə kluit
Iemand stelt de zaken mooier of anders voor dan ze zijn - i gif.tər nən drwjaa oun; i vər.drwjaat də zouk
Iemand verzoeken via de achterdeur het huis binnen te komen - kom.mor langs ach.tər (of: ach.tə.rən)
Iemand welkom heten - kom bin.nə en zet o!; pakt nə stoel en zet o!
Iemand wil weten wat er gaande is en vraagt 'wa.dist?' ('wat is er?'), maar men heeft geen zin om op die vraag te reageren - ə pjɛ̃rd da pist!
Iemand wil zaken met je ruilen - wa krij.gək in də plots?
Iets dat een zaak meer uitstraling of waarde geeft - da gift ka.sjet
Iets dat toch niet helemaal zeker is - gə wit.ta njuut; gə wit.ta njuut nie
Iets hoort niet bij de rest - da stikt af
Iets is heel lastig of moeilijk - a.maj, min.nə frak; a.maj, min kljuu.tən
Iets is niet correct afgewerkt - tis mor 'al.və.lings gə.doun; tis mor 'alf.zin.gat gə.doun
Iets is van goede kwaliteit - das goe.jə mar.sjan.’dies
Iets is verstrengeld en daardoor moeilijk los te maken - da zit in də knos.səl; tis in de war.rəl
Iets loopt slecht af of is slecht uitgevoerd - tis van dən ond zin voe.tən
Iets vlakaf zeggen (bij wijze van samenvatting en meteen ook de verontschuldiging als men te hard zou zijn overgekomen) - das kurt en goed gə.’zeed
Ik ben bijna klaar - kzin vɛ̃r kljɛ̃r
Ik ben de hele dag in de weer geweest - kzin də ‘god.gan.sən dag ‘bee.zəg gə.wist
Ik ben erg geschrokken van je reactie! - wad.də!
Ik ben ervan aangedaan - da ee mi gə.’rokt
Ik ben ervandoor - kzin ‘schup.pəs
Ik ben gehaast - kzin gə.pres.seerd
Ik ben helemaal op; mijn bobijntje is op - kzin ‘ten.nən
Ik ben iets vergeten door me te haasten - kzin wa in də rap.tə vər.’gee.tən
Ik ben moe; ik heb het gehad - tschoup is də preut af
Ik ben voor schut gezet - kzin in 'af.froon.tə gə.valn
Ik doe in deze zaak geen inspanning meer - foert!
Ik erger me daar erg aan - tis om.mo kas op tə fretn
Ik ga me daar niet aan wagen - ik go mi nie a.və.’tuu.rən
Ik geloof het helemaal niet; ik ga niet doen wat je vraagt - jaa, dag jan!; ta.raa.ra!
Ik heb de gelegenheid nog niet gehad - ken dok.'ko.zie nog nie gad
Ik heb er een afkeer van - kem.mər nən dwjɛ̃g van; da stikt mi tee.gən
Ik heb geen zin - kem gjien ‘goes.ting
Ik heb hem te pakken - kem em tə stekn
Ik heb te veel gegeten - kzin oo.vər.'boeft
Ik heb te weinig plaats (bv. om comfortabel te zitten of ergens langs te komen) - tis tə nipt
Ik kom onmiddellijk - ik kom gə.lijk
Ik kon er niets aan doen - kos.tər nieks on doen
Ik krijg de schuld; ik ben de pineut - ken də ‘boo.tər gə.fret
Ik krijg het van jou op mijn heupen - i krijg van aa də ‘ses.kəs!
Ik loop achter op mijn (werk)schema - kzin tən ach.tər
Ik moet ergens naartoe, maar ik zal snel terug zijn - kmoet rap oo.vər en tweer
Ik versta je niet, herhaal dat eens a.u.b - wad.də!?
Ik was er me niet bewust van - kat.tər gjien ɛ̃rg in
Ik word altijd als laatste gekozen - ik schiet al.tid oo.vər
In de herinnering rondt men een bedrag dat iets hoger lag dan 50 frank af naar beneden - twas fig.təg frang en on.ef.fən
Ja, hoor; maar natuurlijk! - jaat
Je bent erg bedankt! - nən dik.kə mer.’sie!
Je bent wel erg laat met je voorstellen of met je acties! - en dor kom.də nou mi af!
Je broek staat open - a spriet sto.’doo.pən!
Je hebt er geen zaken mee! - get.tər gjien ‘uit.stouns mee!; get.tər gjien af.’fei.rə mee!
Je hebt het fout; je raakt je doel niet (bv. het oog van de naald) - gə zit dər nef.fəst
Je hebt het geluk aan jouw kant; het zit je helemaal mee - gi boft ‘nog.al!
Je hebt veel tijd nodig hebt om een klus te klaren - op die.nən tijd god.də nor Bruu.səl
Je houdt me voor de gek - gə zim.mi op flesn ont trekn; gə zi mi op ‘stoe.pə.kəs ont trekn!
Je moet geen onnodige risico's nemen - angt dən eld nie uit!
Je moet het nu niet meer proberen goed te maken! - gə moet naa nie.mjier af.kom.mə!
Je moet je haar laten knippen - gə moet a ka.lot lou.tən 'af.doen
Je moet kordaat optreden! - mok.tər kom.'af mee!
Je moet gehoorzamen - gə moet lus.tə.rən
Je moet niet langer de schijn ophouden - stop mor mi die sie.nə.maa
Je moet nu niets meer doen en zwijgen! - roer.da nie!
Je neemt een loopje met de waarheid! - gə ‘zit.tər mi ont ‘zwaan.sən!; gə 'zit.tər mi ont 'la.chən!
Je pakt het helemaal verkeerd aan - gə 'doe.dət 'koon.tə.vər.kjierd
Je weet wat je moet doen - gə wit wa.do tə doen stot
Je zal verplicht worden te betalen! - gə zut moe.tən ‘af.dokn!; gə zut moe.tən ‘lam.mə.rən!
Kom ik ongelegen?; stoor ik niet? - is ər gjien bə.let?
Laat hem maar doen - lot əm mor bə.’tɛ̃n
Laat me even tot rust komen! - lot mi ef.kəs op min ef.fə kom.mən!
Laat ons eens overleggen en samen tot een besluit komen - lo.tons is ri.zə.’nee.rən
Laat ons hopen op een goede afloop - a.la.bon.eur
Leg het eens uit! - eks.plie.’keert da is!
Leg je oor te luisteren en probeer meer te weten te komen - oon.dər.’juur.ta nə kjier
Luxe is overduidelijk aanwezig - mi veel tra.la.’laa
Maak dat je op tijd bent! - 'mok.dag.gər in tits.zit!
Maak dat je wegkomt! - foert!
Maak mijn groeten over - doe.sə də ‘kom.plə.men.tə
Men beweert iets maar men is niet helemaal zeker - kwil ər van.af zin, mor…
Men beweert iets met stellige zekerheid; wees maar zeker! - zun.nə! (bv. zis kon.'tent, zun.nə)
Men brengt na de begroeting het gesprek op gang - wa nuus?; en oe ist aan.dərs?
Men checkt of de ander je standpunt goed heeft begrepen - vər.stod.də mi?
Men denkt dat iemand moeite zal hebben om zich aan een nieuwe situatie aan te passen - tzal em ə gat.sjə vou.rən!
Men denkt dat iemand nog een grote inspanning moet leveren - i go zin.nə pjɛ̃.rə nog zien!
Men denkt dat iemand pas later de psychische gevolgen van de huidige tegenslagen zal ervaren - i zal zin.nə ‘weer.bots nog wel krijgn
Men doet iets niet graag maar het moet worden gedaan - kak of gjie.nə kak, də pot op!
Men gaat na of er een zaakje te doen is of een voordeel te bekomen is - 'val.tər ier nog wa tə 'rou.pən?
Men gaat nog wachten vooraleer te handelen - kgon.nət nog ef.fəs ‘af.zien
Men geeft aan dat iets muf ruikt - da riekt vər.’duft
Men geeft aan dat men iets graag lust - das min.nə meug
Men geeft aan dat men niets heeft gedaan wat niet mocht - da.waz.zə kik nie! (in een uitroepende zin wordt het voornaamwoord niet verkort)
Men geeft aan dat men verschrikkelijk hard moet werken - ge moet dour a kljuutn ‘af.drwjaan
Men geeft de raad zijn lief te dumpen - lot zə zitn!
Men geeft een stille wenk - kad zjuu gə.docht
Men geeft te kennen dat men niet verder wil discussiëren - al.li, get dən ‘dik.stən!
Men geeft te kennen de ander niet zomaar te vertrouwen - kzin nie ‘ach.tər.lək
Men gooit je iets toe - a.zjuu smij.tə zə də ‘keu.nink zin ‘and.schoe.nən uk
Men handelt anders dan gewoonlijk (bv. stipt op tijd zijn maar vandaag te laat komen) - das nie van zin gə.'wen.tə
Men heeft blijkbaar niet gehoord wat er werd gezegd - zit.tər prut in a juur?
Men heeft geen fut meer waardoor elke uitnodiging voor een gezamenlijke ontspannende activiteit wordt afgewezen - ach, mi keend, kzin al blɛ̃ dak tlee.vən en
Men heeft nog heel wat te doen vooraleer een taak is afgehandeld - get.tər o wɛ̃.rək mee
Men hoopt dat een voornemen tot resultaten leidt of dat een plan goed wordt uitgevoerd - 'a.la bon.'uir
Men is aangenaam verrast over de kwaliteit - sjie.kə ‘din.gəs
Men is een loer gedraaid, maar men kan er al bij al nog schamper om lachen - gi sə vui.lən ond!
Men is geschrokken - da was vər.’schiet.ach.təg; kvər.’schoot mi nən bult!
Men is helemaal niet bereid te doen wat werd gevraagd - da zie.də van ier
Men is het gezeur en geklaag beu - wa was mə.da ən gə.grjɛ̃f
Men is het niet eens met de ander; toch wel! - tən.’doet!
Men is ontgoocheld over de reactie van de andere - ‘al.li.na?!
Men is sterk verbaasd - a.’god.mar.ja, wa zeg.də ‘naa?!; a.maj!
Men is verontwaardigd - wa is mə da na!;da trek.tər na toch nie op!
Men is zeker dat wat men beweert correct is - da is!
Men kan elkaar niet uitstaan - das piek.a.piek
Men kent een nieuwtje en wil de ander nieuwsgierig maken - grjout is wad.dək gjuurd em?
Men keurt de manier waarop iemand zich heeft aangekleed af - oe zi.də gij naa ‘oun.gə.stekt!?
Men krijgt te maken met een erg trieste of pijnlijke situatie - das vrjied
Men maakt zijn standpunt duidelijk - vur min part
Men maant iemand aan om iets snel te doen om zo een aanslepend conflict te vermijden - ‘doe.ta a.gaa
Men meent de oorzaak van een probleem te kennen - tkan.nie mis.sən (bv. tkan nie mis.sən da.ti 'bui.tən is gə.zwierd, want i was njuut op tijd)
Men neemt afscheid en herinnert eraan dat er afspraken zijn gemaakt (ook: stopwoord bij het afscheid) - lek da tgə.’zeen is
Men minimaliseert de omvang of de ernst van een probleem of van de inspanning die men geacht wordt te doen - as.'ta.mor.is
Men probeert een kind tot gehoorzaamheid te dwingen door het bang te maken - as gə nie lus.tərt, 'gee.və.ka.mee mi.də 'schjei.rə.sliep
Men raadt aan een vrouw te zoeken die veel geld heeft - pak.tər o mor jien mi veel sɛ̃ns!
Men regeert afwijzend op iemand die een boer laat - gift die.nən boer nə stoel!
Men snoert iemand onvriendelijk de mond (ook spottend bedoeld om te beklemtonen dat een persoon weinig beslissingsmacht heeft) - gij ed.dier nieks tə bas.sən!
Men spreekt over iemand die hogere studies heeft gedaan - i is gə.ljierd
Men staat er een beetje afwezig of ongeïnteresseerd bij - i stot.tər tə koe.kə.loe.rən
Men verdenkt iemand ervan dat hij bedrog pleegt of de kluit belazert - zid.də wir ont pjuu.tə.rən!
Men veronderstelt dat iemand niet goed is opgevoed en uit tegelijkertijd afkeuring voor die opvoeding - oe zid.də gij op.gə.bracht!?
Men vindt dat de oplossing van een probleem niet dichterbij komt - tis nieks gə.nod.dərd; tis gjien a.’vaans; das nieks gə.kurt
Men vindt dat iemand domme of onnozele dingen zegt of doet - zid.də op an.nə kop gə.val.lə?
Men vindt dat iemand zich aan het overhaasten is - gə zi zjuu 'os.təg!?
Men vindt dat men met goed materiaal te maken heeft - das gjie.nə krot
Men vindt de situatie erg onprettig, ongemakkelijk of zorgelijk - tis tjien en taan.dər
Men vreest dat iemand de gevolgen van een ziekte of tegenslag pas later zal ondervinden - i zal ‘zin.nə ‘bots nog wel krijgn
Men vreest dat vader een beslissing weer niet zal goedkeuren - on.zən aan zal wel wir nie tak.'koord zin
Men vreest voor een slechte afloop - dour kom.mə mal.’eurn van
Men weet iemand zijn naam niet meer - ik ken a van ziens
Men wenst iemand op het einde van een gesprek het beste - sa.luu en ta.mu:.zə.ment; a.mə.’zeer.da
Men wil dat de ander goed beseft wat er speelt - ag.gə da mor wit!
Men wil dat iemand ophoudt met tegenspreken - aa don.nə fran.kən teut mor al!
Men wil de andere verzekeren dat het beloofde ook wordt gedaan - gə kun.tər van.op.oun
Men wil een jongen plagen en laten uitschijnen dat hij verliefd is of veel met meisjes omgaat - gə zin.nə ‘mes.kəs.zot!
Men wil een probleem aankaarten of iemand heeft het net over een probleem gehad - tis nog.’al iets, i!
Men wil een vrouw in een slecht daglicht plaatsen - tis ən trien!
Men wil meebeslissen in een zaak die je ook aanbelangt - kmoet dər uk min.nə zeg ovər doen
Men wil niet nadenken over wat er allemaal verkeerd kan gaan - kmag.gər nie goe op pɛ̃zn
Men wordt geacht een wederdienst te bewijzen of je hebt van iemand een wederdienst gekregen - tjien plə.zier is tan.dər wjɛ̃rd
Men wordt gevraagd actief deel te nemen maar men heeft geen fut of geen zin meer en weigert - lot mi, kzin blɛ̃ dak tlee.vən en
Men ziet een heftig gevecht - as.sə ma.kour də ‘es.səs mor nie ‘in.sloun
Men ziet elkaar terug en brengt het gesprek op gang - oe ed.do?
Men ziet of hoort iets dat ongepast, beschamend of ongeloofwaardig is - gə zi.gi zot 'zee.kərst!
Men ziet veel mensen die een plaatsje willen bemachtigen door te trekken en te duwen - da was dor ‘nog.al ə gə.drum
Men ziet veel mensen passeren - das ier nog.al ən bə.gan.kə.nis
Mijn geheugen laat me even in de steek - i kan dər nie ‘op.kom.mə
Na een bezoek aan een winkel besluit men om toch nog niets aan te kopen - kgon.dər nog.is oo.vər peizn
Natuurlijk ga ik! - van.’ɛ̃.gəst gon.nək!
Neem mij als voorbeeld - kikt nor mij; pakt mij na
Nu heb ik wat meegemaakt! - naa em.mək wa veur gad!
Op het laatste moment - op də nip.pər
Probeer me niet uit te dagen! - ries.’keer da nie!
Proost! - schol; san.'tee!
Toast bij het drinken - da.wə zə nog laank meugn meugn
Tot de volgende keer! - tot iejn van dees dou.gən!
Uitroep van medelijden - ‘och.got.tə.kes (indien sarcastisch bedoeld wordt de eerste lettergreep gerekt en ligt de klemtoon op de tweede lettergreep: ouch.‘got.tə.kes)
Van lage kwaliteit - das bucht; wan.nə krot is mə da!
Vanaf de puberteit begint een kind meer dan vroeger te eten - i is in zin.nən eet
Verstop je! - vər.’dukt a!; vər.stikt a!
Vol gas! - plan.’sjee!
Voor mij is het om het even - vur mij is tjien.dər
Vragen hoe laat het is - kik.is op a or.'loo.zjə - kik.tis op dor.'loo.zjə
Waar ga je heen? - wour god.də nor.toe?
Wacht eens even, klopt het wel wat je zegt? - ouw zee.kər, is.da wel zjuust?
Wanneer komen we nog eens tezamen? - wan.njier kom.mə wə nog is tjuup?
Wat blijft er voor mij over? - wa schie.tər vur mij oo.vər?
Wat heb je je nu laten opdringen? - wa həd.da naa lou.tən op.sol.fə.rən?
Wat heb je nodig? - wa ed.də van.’doen?
Wat voor een bizar voorstel doe je nu!? - mi wa kom.də nou af!?
Wat voor een gulzigaard ben jij! - wa.sə nə schroep zid.də gij!
Wat voor een serpent ben jij! - gi.sə ros!
We gaan hem eens voor schut zetten (maar zonder kwade bedoeling) - wə gon.dər em is deur.sleu.rən
We hebben het gezellig - wem.mən oonz am.mə.zou.sə
We verdragen hem niet; we kunnen hem niet uitstaan - we keu.nan em nie af
Welterusten - slop.pal
Werk verder! - doe vjuurt!
Wie heeft er hier een windje gelaten? - wie ee.tər ier gə.prot?
Ze is in verwachting - zis in pos.’sie.sə
Ze loopt er pront bij (maar ook: ze is hovaardig) - zis ‘grjuut.səg
Ze volgt een dieet - zə sto.dop rə.’giem
Zoek je ruzie? - zoek.tə mot?; zoek.tə am.bras?
Zou dat wenselijk of mogelijk zijn? - zu.da?
Zwijg! - aa.da.'bak.kəs!

Uitdrukkingen

Als je bij wiezen maar één hoge kaart van een bepaalde kleur hebt, bv. de dame (waar je dan weinig of niets mee kan doen) - ən bljuu.tə dam ("nən bljuu.tə zot" heb ik nooit gehoord)
Als je een zaakje wil doen omwille van de voordelen, dan moet je er de nadelen bij nemen - das də bluts mi də buil
Blijf er met je poten af! - ‘blif.tər mi a ‘tin.gəls af!
Chinese vrijwilliger zijn; op een overtreding worden betrapt - kem ət on min.nə ‘rek.kər
Daar krijg je nog problemen mee! - dour god.də nog lij.nən mi rjuun
Daar zijn we vanaf! - da em.mə ach.tər tgat!
Dat ben ik erg beu - da angt min keel uit
Dat doe ik niet! - ge kun.zə kus.sən!
Dat is geen nieuws - das aa vuil
Dat is helemaal niet correct - da klopt van gjien kan.tən
Dat is lang geleden - das van de jou.rən stil.lə.kəs
Dat is overdreven - das bi də ou.rən gə.trokn
Dat is spijtig; dat is heel erg - das zoon.də
De regels voor het welvoeglijke, het wenselijke of het toelaatbare zijn te vaak overtreden - tgot oo.vər zin aat
De rekening is fel overdreven - dər is mi ə grjuut (of: dik) ‘pot.ljuud gə.’schree.vən
De toestand is vrij dramatisch - tzin nog.al lap.pən
Denk maar niet dat ik nog langer gedienstig ben en alles doe wat je wil - stop mor al mi al die ser.və.'tuu.tən! (eigenlijk: erfdienstbaarheid of servituut)
Een bits antwoord krijgen - ən snaa en ən beet; ə schjief ant.woord krijgn
Een kind dat al de maniertjes van volwassenen aanneemt - tis nə ‘klɛ̃.nə ‘grjuu.tə
Een kind dat niet kan stilzitten; een ADHD’er - ə kwik.kəl.gat (verwijzing naar het vloeibaar metaal kwik dat wegspringt als je het probeert vast te nemen)
Een kind dat tegen de normale gang van zaken in, braaf lijkt te zijn - tis pər.’sies ən ei.ləg ‘bie.lə.kən
Een kind dat verwend is - tis nən bə.’dor.vən daans; tis nən bə.’dor.vən stroont
Een kind dat, na het spelen, heel vuil is geworden - i zie zjuu zwart as ‘mjuu.rə.kəs gat
Een man lacht zijn bierbuik weg - goei mar.sjan.die.zə stod oon.dər ən af.dak
Een ongeordend zootje van alles en nog veel meer - jiel dən ‘ba.ta.klang; jiel dən ut.sə.kluts; jiel də miek.mak; nen ‘an.nə.kəs.nest
Een plasje gaan doen - kgo kijkn of.dak nog ə man.nə.kə zin
Een vrouw van wie de man vaak uithuizig is - ən ‘lee.vən.də weef
Er is een vrouw verkracht - zem.mən ən vraa gar.ran.'zjeerd
Er was een felle ruzie - tee.tər gə.'klet.tərd; tzat.tər ‘boo.vən.ɛ̃rms op
Er was eerst onenigheid, maar nu zijn de problemen opgelost - tis wir ‘koe.ken.bak
Geen geluk hebben - mal.’sjaans em.mən
Grote schoenen - ‘oo.vər.zet.tərs
Heel snel - op nə kik en nə mik
Helemaal niets - rjɛ̃n də knots
Het ga je goed! - sa.luu ən də wind van ach.tər! (De reactie kan ook ironisch bedoeld zijn als men blij is wanneer iemand ophoepelt.)
Het gaat niet snel vooruit - da go.’dier vər.uit lek ‘bjuu.nə knjuu.pən
Het is heel stil - das ier tstil.stə van də mis; də muizn zitn in tmeel
Het is in orde!; ik heb het voor elkaar - tis (dik) in də sja.kosj!
Het is om zeep - tis nor də kljuu.tən
Het lied dat men het liefst hoort - min lijf.stuk
Het loopt in het honderd - da drwjaat ier vier.kant
Hij doet geen grote inspanning; hij trekt het zich niet aan - i voug.tər zin botn oun
Hij dramt door over de schadelijke gevolgen van wat eigenlijk maar een futiliteit is - i mok.tər nog.’al ə spel van!
Hij gaat slapen - i krupt in zin.nə nest
Hij gedraagt zich heel gek - i is zjuu zot as ən ‘ach.tər.deur; i ee nə slag van də meu.lən gad
Hij heeft dat heel snel gedaan - i ee.da gə.doun in nə kik en nə mik
Hij is bang - i nipt zə
Hij is blut - i ee gjie.nə rot.tə frang; i ee gjie.nə rot.tən bal
Hij is dronken - i ee.dən stuk in zin kroug; i ee.dən stuk in zin voetn
Hij is erg mager geworden - i is nog tvel oo.vər tbjien
Hij is ergens langer gebleven dan gepland - i is blij.ven plakn
Hij is in een arm gezin geboren - i is ui.tən ɛ̃.rəm broek gə.schud
Hij is misnoegd - i lot zin lep angn
Hij kan veel verdragen - i ee nən brjie rug
Hij kent iedereen - i kent God en klɛ̃n Pjie.rə.kə
Hij kon al dat werk niet gedaan krijgen - i kost da nie ‘bol.wɛ̃.rə.kən
Hij krijgt zijn deel van de erfenis - i krigt zin port
Hij maakt snel vorderingen; hij amuseert zich kostelijk (bv. op de dansvloer) - i go nog.’al nə gank
Hij maakt van zijn oren - i mokt van zin.nən tak
Hij valt in de smaak bij het andere geslacht - i ee veel oun.trok
Hij weet van niets - i wit van toe.tən noch blou.zən
Hou je goed! - aa.da struis!
Iedereen werkt op zichzelf, zonder gemeenschappelijke afspraken, waardoor tegenstrijdige besluiten worden afgekondigd en chaos ontstaat - ə ‘zot.tə.kəs.spel
Iemand aanmanen geen ijdele hoop te koesteren - kzun dər min ‘bjuun.tsjəs nie op tə wjiek leg.gən
Iemand aanmanen iets te doen - ach.tər zin ‘vod.dən (of: gat) zitn
Iemand aanmanen niet langer onzin uit te kramen of onwaarheden te vertellen - wast o weezn!
Iemand bij de kraag vatten (ook letterlijk: iemand immobiliseren door hem bij het nekvel vast te pakken) - kem em bi zin.nə schab.bər.’nak
Iemand de raad geven niet langer te piekeren - stik.kət nie in aa.nə kop!
Iemand deed iets stiekem; zonder dat iemand op de hoogte was - i eet ət ach.tər tgat gə.doun
Iemand die altijd met iets bezig is en geen rust neemt - i ee gjien ‘zit.tənd gat
Iemand die geen kant meer op kan; iemand die niet meer weggeraakt uit een penibele situatie - i is ər oun lek kal.lək on də muur
Iemand die goed zwemt of graag in het water speelt - ən ‘wou.tər.rat
Iemand die heel braaf en zachtaardig oogt - ge zud.dəm ‘dab.soo.lu:.sə ‘gee.vən zon.dər tə ‘biech.tən
Iemand die heel zat is - i ee dən stuk in zin ‘kljuu.tən; i ee dən stuk in zin ‘voe.tən
Iemand die het Nederlands keurig uitspreekt - i sprikt op də let.tər
Iemand die met of door zijn acties geen winst heeft geboekt - i komt van ən kaa ker.mes tuis
Iemand die veel eet - i ee nən ‘ol.lən tand; i ee zin kas vol gə.’stoo.kən; i is in zin.nən eet
Iemand die verzorgd is en de hygiëneregels toepast - i is proo.pər op zin ɛ̃.gən
Iemand doet of zegt iets dat veel te laat komt of erg onverwacht is - mi wa kom.de naa vur də pin.nən
Iemand dwingend duidelijk maken dat hij niet langer is gewenst - go nor uis, a moe.dər ee vis.kəs gə.bakn!
Iemand een sarcastische opmerking maken, maar in een ietwat omfloerste formulering - nə stek 'gee.vən
Iemand foppen; iemand bedriegen - ən pee stoo.vən
Iemand gaat laat naar bed en is daardoor de volgende ochtend niet fris en amper in staat te werken - sou.ves grjuu.tə Jan en smɛ̃.rəs klɛ̃.nə man
Iemand gedraagt zich alsof hij de meerdere is of in alles de beste is - i ee.dət juug in ‘zin.nən bol; i ee.dət juug in zin stɛ̃r
Iemand geeft geen aandacht of zit met zorgen - i is ər mi zin.nə kop nie bij
Iemand heeft altijd wat voor of veroorzaakt altijd problemen - tis ol.ted a joenk of ən ɛ̃
Iemand heeft een lelijk of onsympathiek gezicht - i ee.dən wee.zən om 'stoof.aat op tə kapn
Iemand heeft een ziekte opgedaan - i ee wa ‘op.gə.schɛ̃rd
Iemand heeft helemaal geen kracht - i ee mor 'pui.tə.macht
Iemand heeft kapsones - tis nog.al wa gə.scheetn
Iemand heeft sproeten - i ee.dach.tər də ‘bjɛ̃r.kɛ̃r gə.ljuu.pən
Iemand houdt zich van de domme - i gə.’bourt van krom.mən ous
Iemand iets op een zachte manier aan zijn verstand brengen - kzal tem is in zin juur blou.zən
Iemand iets wijsmaken - ie.mand ‘blos.kəs wijs.mou.kən; ən blous in zin.nə nek sloun
Iemand in het water kopje onder duwen - ən zeup gee.vən
Iemand is aan de deur gezet, met het weinige dat hij nog bezat – i is mi zin klie.kən en zin klak.kən ‘bui.tən.gə.smee.tən
Iemand is in slaap gevallen - zin blaf.fə.’tuu.rən val.lən toe
Iemand is niet geneigd over de brug te komen of van gedachten te veranderen - i boe.’zjeert nie
Iemand is nukkig of wil niet toegeven - i ee.dət in zin stɛ̃r
Iemand is overdreven spaarzaam - i zun.nə frang in twjie.jən bijtn; i zi.top zin gɛ̃ld
Iemand is zijn goede naam kwijt; iemand is in ongenade gevallen - i ee.tər gə.leen
Iemand kijkt de verkeerde kant op (of ruimer: doet alsof hij het probleem niet ziet) - i kikt van də ‘wɛ̃.rək
Iemand komt de afspraken niet na - gə kun.tər gjie.nə stout op ‘mou.kən
Iemand komt op een eerdere beslissing terug - i trekt zin.nə kak in
Iemand laat zich de mond niet snoeren en heeft telkens een weerwoord klaar - i ee.dən laank blad
Iemand met lange benen - i ee lan.gə treemn
Iemand moet dringend urineren - i moet gon blusn
Iemand niet kunnen uitstaan - i kan nie op zin weezn
Iemand opzettelijk doen vallen door je voet voor de voet van de andere te plaatsen - pjuut.sjə lapn; pjuut.sjə schɛ̃rn
Iemand stinkt heel erg - i stinkt uu.rən in.'trond
Iemand stopt met werken - i kust zin schup af
Iemand verdient goed de kost - i kan goe zin broek 'op.aan
Iemand voelt zich onheus behandeld - i is in zin gat gə.beetn
Iemand vraagt je alles tot in de kleinste details te vertellen, desnoods op een dwingende manier - i vrougt mi də pie.rən ut min.nə neus
Iemand wil zo graag iemand anders behagen - i ljuupt zin bjie.nən van oon.dər zin gat
Iemand wordt je vijand - i kjiert əm tee.gən ou
Iemand zet een grote mond op - i ee veel klap
Iets buitengewoons; een sterke prestatie - ‘straf.fən ‘toe.bak
Iets dat lang op je gemoed inwerkt - da blif.don də reb.bən plakn
Iets is helemaal doordrenkt - tis zo nat as mes (eigenlijk: mest)
Iets is uitstekend gedaan of goed geregeld - das ‘jies.tə klas
Iets kan gemakkelijk worden gedaan - ət go gə.lek ə ‘flut.sjən van nə sent
Iets snel tussen andere zaken afhandelen - tus.sən də soep en də pə.'tet.tən
Iets verkopen zonder verlies, maar ook zonder winst - kzin.dər zjuust on 'uit.gə.kom.mən
Iets wekt afgunst op - da stikt zin juugn uit
Ik ben bedrogen; ik heb tegenslag gehad - kzin gə.scheetn
Ik ben de pineut - kem ət vlagn; kem ət zitn
Ik ben het erg beu - kzint zjuu beu as kaa pap
Ik ga hem een veeg uit de pan geven - kzal zin pan is 'in.vetn
Ik heb er veel voor moeten doen; ik heb veel afgezien - kem min.nə ‘pjjɛ̃.rə gə.zien
Ik heb lang en verveeld staan wachten - ken dor ston ‘schjɛ̃l.juu.gən
Ik moest het onderspit delven - ‘ken.dər gə.’leen
Ik moet gaan kakken - kmoet nən baat gon legn
Ik vertrouw hem helemaal niet - kbə.traan em vur gjien our
Ik word steeds door hem geviseerd; ik word steeds door hem onheus bejegend - i ee nə piek op mij
Ik zal jouw geheimen en duistere zaakjes eens aan het licht brengen - kzal is ən ‘boek.skən oo.vər aa ‘oo.pən.doen
In onmin leven; niet met elkaar door dezelfde deur kunnen - zə lign oo.vər.’juup
Je bent teleurgesteld in iemand - kem.mi on aa mis.pakt
Je bent verschrikkelijk dom - gə zi zjuu loemp as ‘tach.tər.stə van ə ‘vɛ̃r.kən
Je hebt het perfect begrepen - gə 'zit.tər op
Je hebt het te bont gemaakt of te vaak geklaagd en je wordt wandelen gestuurd - go nor uis, a moe.dər ee vis.kəs gə.bakn!
Je houdt me voor de gek - gə spilt mi min voetn
Je kan iedereen proberen te belazeren, maar bij mij lukt dat niet - mi jiel Aant.wɛ̃r.pə, mor nie mi mij
Je moet je er niet druk over maken - gə moe.tər a nie dik in mou.kən
Je zal de geldelijke gevolgen van je foute beslissing moeten dragen! - gə zut moe.tən bloe.jən!
Kwaad worden - uit zin kram.mən schietn
Lulkoek; onzin - zjie.vər in pak.skəs
Men ergert zich ergens aan - i krij.gə.tər tspeen van
Men gaat traag vooruit (letterlijk, maar ook in de afhandeling van een opdracht) - op zin duusd gə.’mak
Men geeft aan dat men in een zware periode zit - tzin kwjaa doug
Men geeft de raad een leugenachtig iemand niet te geloven - aa.do zak.kən toe!
Men geeft te kennen dat iemand erg bang is voor een zaak - i zit mit.tə ‘poe.pərs
Men geeft te kennen dat iemand erg zenuwachtig is - i wit mi zin ‘ɛ̃.gən ‘gjie.nən blijf
Men geeft te kennen dat iemand niets voor de kost doet - i leeft van dən ‘ee.məl.sən daa
Men heeft bedenkingen bij iemands opvoeding - oe is die op.gə.bracht?
Men heeft veel moeite voor niets gedaan - das al.lə.moul vur dən ond zin botn
Men is rechtdoorzee - klin.kət nie dan bot.sət mor
Men kan een actie van de ander niet waarderen - a.zjuu zin wə nie gə.’traad!; zjuu got.tə vlie.gər nie op!
Men leeft op kosten van iemand anders - i leeft op də kap van ən aan.dər
Men moet besluiten dat de rekening hoog oploopt wanneer men de prijs van alle afzonderlijke delen bij elkaar optelt - da rɛ̃.'dop
Men raadt aan niet langer over een zaak te piekeren - brik.tər an.nə kop nie oo.vər
Men raadt aan zich niet langer tegen een zaak te verzetten - leg.tər an.nə kop nef.fəst
Men vindt dat het slecht voor iemand is afgelopen - i ee zin bə.komst gad
Men vindt een vrouw te mager - get.tər gjie.nə pak oun
Men vindt iets te duur; men vindt dat men zich geen exuberante uitgaven kan veroorloven - da kan min.nən blaan (of: brui.nən) nie trekn!
Men voelt zich bedot - zən dər mi ‘op.gə.leen
Men vreest dat een probleem nog lang niet is opgelost - wə zin nog nie oun də nief pə.tet.sjəs
Men vreest dat iets heel lang gaat duren voor het af is - da zit.top tspel van zee.vən wee.kən
Men wil dat iemand van toon of onderwerp verandert - wast o weezn!
Men ziet geen heil in de voorgestelde oplossing - dour zin.nək vet mee!
Mensen die al te graag hun materiële welstand laten zien - zə zin vur dən uit.kom
Mijn schoenen knellen - min schoe.nən nij.pən
Mijn schoenen zijn te groot - min schoe.nən slokn
Ook al heb je geen zin, je moet het toch doen! - kak of gjie.nə kak, də pot op!
Op goed geluk, zonder plan - op də wil.dən boef; opt goe val.lend uit
Oude spullen - aa nest
Voortdurend commentaar en kritiek krijgen van iemand - i zit al.tid op min.nə kap
Vreemdgaan - nef.fəst de pot pie.sən
Wat ben jij stom geweest! - gij.sən a.’juin!
Werk hard en snel door! - gif.tər ən ga.’let op!; gif.tər ən lap op!
Ze heeft een miskraam gehad - zə ee dər ‘bed.də af.gə.’gjuud
Zeuren; zichzelf voortdurend beklagen - ən zoug span.nən