Maatschappijleer/Ik brul, dus ik ben: denkers over populisme - Peter Wieringa

Introductie - Op welke planeet leeft u eigenlijk?

Populisme is inmiddels een bekende term geworden. Ook is het geen taboe meer dat je als politiek leider kritiek hebt op de islam. In Zuid-Europa leeft het links populisme op en Donald Trump verslaat in 2016 Hilary Clinton. Hoe zit het nu precies met de populisten en hun ideeën? En moeten we het populisme vrezen? Hierover komen acht filosofen aan het woord.

Het land van DENK en Ingrid

De Nederlander is 'beperkt vatbaar' voor populisme volgens onderzoek. Maar eigenlijk is dit maar beperkt meetbaar. Hoe staan we er nu precies voor?

Marli Huijer op Brainwash Festival 2015

Marli Huijer - meer overlast van toeristen dan van vluchtelingen

De populist is tegen pluraliteit, tegen de elite en voor het volk. In het huidige politieke landschap gaat het onder invloed van media soms meer op herkozen willen worden dan besturen. In de politiek moeten we specialisten hebben die kunnen besluiten wat goed is; wat het algemeen belang is. Populisten zijn een gevaar voor de democratie omdat ze het overheidsapparaat (willen) reorganiseren en de media monddood maken.

In Nederland zijn nog steeds voldoende manieren voor de burger om invloed uit te oefenen op de politiek. Wel is er nu meer (economische) onzekerheid dan in de jaren 90 waar Wilders handig op in speelt.

Identiteit is iets veranderlijks. In heel veel opzichten zijn mensen hetzelfde maar in de verschillen liggen de uitdagingen; ontwikkelen we een 'zelf'. Omgaan met verschillen, je afzetten of juist ervan willen leren, is een filosofisch probleem. Maar een vastomlijnd gemeenschapsidee is veel te beperkt. Dit bestaat misschien wel in een streek of dorp maar geldt niet voor een stad, land of wereld als geheel.

Paul Scheffer in 2015

Paul Scheffer - Het midden wordt in de steek gelaten

Zowel sociale ongelijkheid en culturele speelt een rol in de opkomst van populisme. Volgens Scheffer kun je populisme zien als sociaal (en cultureel) protectionisme. Trumps muur en de Brexit zijn uitingen van de gedachte dat er (weer) grenzen moeten zijn. We zijn vrij om ons eigen leven in te richten maar vaak machteloos als het gaat om samenleven.

Het openstellen van de grenzen en het afschaffen van de nationale munt is gebeurd zonder dat daarnaast gezorgd is voldoende veiligheid en bestendigheid. Dit heeft er toe geleid dat de legitimiteit van de EU onder druk staat. Daarin zit rationele (populistische) kritiek op Europa. Zonder hervormingen (soevereiniteitswinst) zou renationalisering van de grenzen zomaar de enige optie blijken over een aantal jaar.

Sommigen zeggen dat we naar een kleiner Europa moeten omdat de samenwerking op deze manier simpelweg niet gaat. Maar dit levert ook vragen en problemen op. En er is onzekerheid over de stabiliteit in Oost-Europese landen. Bijvoorbeeld over de keuze voor meer autoritaire politici.

Globalisering leidt tot meer strijd om machtssferen. Europa kan stabiliteit bieden als het naast de ontwikkelde vrijheden ook echt veiligheid biedt. Tegelijkertijd bezit Europa grote vitaliteit als het gaat om rechtsstaat, onderwijs en wetenschap.

Het populisme wordt nog te weinig serieus genomen en de gedachte dat we in een wereld leven die heel mobiel is, berust op een misvatting: de meeste mensen hebben vooral lokale belangen. En een open samenleving heeft regels en grenzen nodig om goed te kunnen gedijen.

Gevoel van onveiligheid kan maakt dat mensen roepen om een stop van immigratie van moslims. Dit is echter in strijd met elke democratische notie van gelijke behandeling. Het maatschappelijke midden kan uitkomst bieden.

Ad Verbrugge - Atheïstische samenlevingen is geen lang leven beschoren

Ad Verbrugge, filosoof, politiek activist en musicus.

Het begrip populisme roept verwarring op. Het is een fenomeen wat al veel langer bestaat. Partijen die tegenwoordig als populistisch worden weggezet hebben niet allemaal irrationele vijandbeelden.

De huidige machtige kapitaalmarkt is geen normale markt. Ze is niet neoliberaal maar vertoont juist een dwangstructuur. Er worden maatregelen genomen die indruisen tegen elke vorm van gezond marktfunctioneren en met het crisisbeleid van de afgelopen jaren zijn vooral de gevestigde financiële belangen gediend.

Met Fortuyn ontstaat er een tegencultuur (tegen dubbele moraal/hypocrisie van links en tegen de islam). Het verhaal van een positieve invulling van het Nederlanderschap ontbreekt op dit moment. En het besef dat men onderdeel is van een gemeenschap.

Religie kan voor een bepaalde continuïteit zorgen in een samenleving. Verbrugge verwacht een spirituele heroriëntatie en ziet het fascisme niet meer groot worden in Europa.

Europa: continent in crisis

Rechts populisme wint terrein en de bezuinigingen in zuid-Europa hebben tot een nieuw soort populisme geleid. Crises en Brexit zorgen voor onrust. Waar staat Europa op dit moment?

Markus Gabriel - Schoon schip maken is de logische oorsprong van genocide

(t/m p. 62)