Maatschappijleer/Parlementaire democratie/Drie blokuren politiek: hoe vrij zijn we eigenlijk/Docentenhandleiding

Hoe vrij zijn we eigenlijk?

Docentenhandleiding bovenbouw vmbo-t (april 2017)

Inleiding

Visie op lesgeven in maatschappijleer

Taal heeft een centrale rol in alle schoolvakken, maar bij maatschappijleer speelt het een hoofdrol. Pas op het moment dat leerlingen de terminologie voldoende beheersen, zijn ze in staat om na te denken over maatschappelijke vraagstukken.

Politiek spreekt niet als vanzelf tot de verbeelding. De leerkracht zal een vertaalslag moeten maken en met werkbare concepten en voorstellingen moeten komen. Voorbeelden uit de omgeving en belevingswereld van de leerling. Maar ook met behulp van gedachte-experimenten (wat nou als...) en werkvormen waarbij discussie en uitwisseling kan plaatsvinden.

Burgerschap en de lespraktijk van maatschappijleer

Niet alleen met betrekking tot politieke zaken, maar ook in het dagelijks leven het belangrijk om een gefundeerd standpunt te kunnen bepalen voor jezelf. Adolescenten moeten continue keuzen maken waarbij allerlei (onbewuste) overwegingen een rol spelen.

Beeldhouwwerk Für Toleranz (voor tolerantie) door Volkmar Kühn, Gera, Duitsland

Het bespreken van maatschappelijke kwesties, oefenen met het denken in belangen, maatschappelijke vraagstukken/dilemma's, invloed/macht etc. geeft inzicht hoe keuzes voor algemeen belang tot stand komen en welke waarden hieraan ten grondslag liggen. Dit helpt bij het maken van keuzes maken op politiek gebied, maar ook in het dagelijks leven.

Selectie en structuur van de lesstof

Bij het selecteren van de lesstof is hoog ingezet. Er komt een aantal relatief ingewikkelde begrippen aan bod die betekenis moeten krijgen uit de context (door middel van scaffolding). De rode draad is het vrijheidsaspect met direct daaraan gekoppeld vragen over algemeen belang, achterliggende waarden voor wetten en de basis van samenleven.

In elke les komen dezelfde vragen rondom politieke thema's terug: wat betekent het voor mij, mijn omgeving en het land als geheel?

Onderwijsstrategie voor maatschappijleer

Gedurende de lessen is er continue afwisseling tussen sturing vanuit de leerkracht en de leerling gestuurde onderdelen. Vanuit een breder perspectief, een verhaal of bepaalde visie, wordt ingegaan op specifieke onderdelen waarbij de leerlingen ideeën uitwisselen, aan het werk gaan met een opdracht of vraagstuk of reflecteren op elkaars werk.

Onderwerpen die individueel of samen zijn uitgewerkt worden klassikaal geëvalueerd en opgenomen in de eerder geschetste context.

Over de lessenserie

Maatschappijleer eindtermen

In de lessen wordt aandacht besteed aan de volgende eindtermen:

basisvaardigheden toepassen die betrekking hebben op communiceren, samenwerken, informatie verwerven en verwerken;
(met betrekking tot een maatschappelijk vraagstuk) een standpunt innemen en hier argumenten voor geven;
beschrijven en uitleggen dat mensen vanuit hun maatschappelijke posities belangen hebben en hoe daardoor conflicten kunnen ontstaan. (KB GL/TL)
beschrijven en uitleggen hoe regels het samenleven van mensen mogelijk maken. (KB GL/TL)
beschrijven en uitleggen welke mogelijkheden burgers hebben om invloed uit te oefenen op de politiek, en kenmerken van een parlementaire democratie noemen, herkennen en toelichten. (KB GL/TL)

Motivering keuzes

Bij het kijken naar politiek is kennis over de inrichting van de overheid handig. Maar om het geheel zeggingskracht te geven, moeten (actuele) kwesties en vragen besproken worden. Welke rechten hebben burgers en wat zien we in de samenleving van de waarden die aan de politieke denkwijzen ten grondslag liggen?

Een beargumenteerde mening kunnen geven is een manier om te reflecteren op kwesties en een belangrijk element voor de taalontwikkeling en het vermogen om jezelf uit te drukken.

Vakinhoudelijke verantwoording werkvormen

Conceptualiseren, onderscheiden, ordenen, oefenen, reflecteren

De constructivistische benadering komt tot uiting in de denkstappen die gemaakt worden door vraagstukken en achtergronden te bespreken, opdrachten te maken en te evalueren. In de dia's worden steeds de verbanden benadrukt tussen politieke instituties, het alledaagse leven en achterliggende belangen, waarden en normen. Op die manier worden voorstellingen opgebouwd en verduidelijkt.

Van algemeen naar specifiek

Vygotski's zone van naaste ontwikkeling komt tot uiting in het feit dat onderwerpen beginnen met algemene principes en gedachten die aansluiten bij het reeds bekende. Stap voor stap wordt nieuw terrein verkend en steeds teruggegrepen op de basis.

Schrijven van en reflecteren op een betoog

In het kader van taalsteun is een schrijfopdracht opgenomen aan het einde van de derde les. De eerste les begon met een korte schrijfopdracht en dit wordt nu gedaan met behulp van een schrijfplan en samenwerkvorm waarbij elkaars werk beoordeeld en besproken wordt aan de hand van een beoordelingsmodel.

De beginzin en slotzin worden aangereikt en suggesties gegeven voor te gebruiken begrippen. Dit kader biedt steun. Zo kan de leerling de aandacht verdelen en ook letten op zinsbouw, spelling en het vormen van een mening op basis van argumenten.

Eigen lesmateriaal

De lessenserie heeft als rode draad een drietal presentaties met daarin informatie (eventueel geschematiseerd), opdrachten, links en media. De presentaties zijn leidend voor de lessen en online terug te vinden voor de leerlingen.

Wat is het?

Het zijn een soort dia's die een verhaal vertellen (waar een verhaal bij verteld moet worden), een instructie voor een opdracht of werkvorm. Daarnaast wordt videomateriaal en kan geprint materiaal (op dik papier) gebruikt worden om tot activerende werkvormen te komen. Over het algemeen hebben de dia's een relatie met de in de gebruikte methodes gebruikte principes en benaderingswijzen.

Hoe is het gemaakt?

Het is gemaakt in Wikibooks waardoor het online terug te vinden en vrij te gebruiken is. De opmaak is consistent, overzichtelijk en via de 'printvriendelijke versie' optie, goed te printen. De modulaire opzet is relatief eenvoudig aan te passen, aan te vullen en opnieuw binnen een andere context te gebruiken.

Hoe is het te gebruiken?

Omdat structuur van de les opgehangen is aan de dia's, is een digibord of beamer-opstelling noodzakelijk. De leslijn kan wel vertaald worden naar gebruik van een whiteboard, maar dan zal de les een stuk verbaler worden.

De leerkracht kan het in de lessen gebruiken en leerlingen kunnen het thuis als naslagmateriaal bekijken en gebruiken om te oefenen.

Zie hier een overzicht van alle beschikbare dia's op alfabetische volgorde.

Bronnen en definities

Olgers, T., van Otterdijk, R., Ruijs, G., de Kievid, J. & Meijs, L. (2010). Handboek vakdidactiek Maatschappijleer. Amsterdam: Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken – Instituut voor Publiek en Politiek.
Jeliakova, J., Hoppe, R., Ruijs, G., van der Hoek, B., Olgers, T. (2012). Maatschappijleer hoofdzaak. Een sociaal wetenschappelijk denkkader voor politieke oordeelsvorming. Ipskamp drukkers B.V., Enschede
Van der Veen, T., & Van Der Wal, J. (2012). Van leertheorie naar onderwijspraktijk. Wolters-Noordhoff.
Jolles, J. (2017). Het tienerbrein (3e ed.). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
Van den Broeke, J., Middelkoop, J., Rinkel, G., Vermeulen, J., Rijpkema, T., & Schuurman, T. (2016). Thema's maatschappijleer voor vmbo. Lesboek kgt. (4e ed.). Wormerveer, Nederland: Essener BV.
Schra, E. L., Veldman, M. C., & Olgers, A. A. J. (2015). Seneca maatschappijleer vmbo. Harderwijk, Nederland: Seneca.

Van de gebruikte afbeeldingen is de bron te vinden in de database van Wikimedia Commons door op de afbeelding te klikken.

Deel van het Chinese schilderwerk Night Revels of Han Xizai, handrol, inkt en kleuren op zijde, 28,7 x 335,5 cm. Origineel door Gu Hongzhong (10e eeuw), 12e eeuwse remake uit de Song-dynastie. Verzameling van het Palace Museum in Beijing.