Onbewust leren/Welbewust

Hoe kun je onbewust leren welbewust aansturen? Via een spannend verhaal? Of een avontuurlijke game?

Zelfregulatie

Wie zal de bewakers bewaken? - Juvenalis (Satire VI, lines 347–348).

Belang

Volgens Confucius is leren zonder te denken niets waard en denken zonder te leren gevaarlijk. Het onbewuste is als een atoombom voor het denken; het bezit een grote kracht maar is lastig te reguleren en kan zo veel schade berokkenen. Er zijn echter manieren om toegang te krijgen tot onbewuste waarnemingen. Bij overtuigingen die door ervaringen zijn ontstaan maar geen vruchten afwerpen, heb je de mogelijkheid het onbewuste programma te herprogrammeren; "Ich bin nicht das, was mir passiert ist, sondern was ich beschlossen habe." - Carl Jung. Je kunt leren hoe je onbewust kunt leren, zodat manipuleren door anderen of de samenleving kunt tegengaan of ongedaan maken. Onbewust leren kan je welbewust inzetten met als doel zo vrij te worden dat je blindelings op je intuïtie kunt vertrouwen. Uiteraard is dit een streven, een gewenste ontwikkeling, niets iets wat een gewone sterveling volledig bereikt. Anders gezegd, het welbewust onbewust leren is een levenslang leerproces dat de lerende steeds vrijer kan maken.

Manier

Dat kan spontaan gebeuren (Déjà vu) of bijvoorbeeld doelgericht middels het opwekken van een trance; een diepere staat van bewustzijn. De verwerking daarvan kan zo alsnog opnieuw weloverwogen plaatsvinden. Op deze wijze kan wat onbewust is geleerd, als voeding dienen voor bewust leren. Ook kan met door hypnose bewust suggesties in het onbewuste plaatsen. Dit laatste kan ook worden gerealiseerd door vele herhalingen van bijvoorbeeld een korte boodschap.

Je kan ook vooraf het onbewust leren reguleren. Je gaat bijvoorbeeld op reis naar Spanje en dat weet dat je onbewust Spaans leert. Als je met je reisgenoten afspreekt ook onderling Spaans met elkaar te spreken, dan verschuif je van onbewust leren naar onderbewust leren aangezien je weloverwogen waarneemt dat je Spaans probeert te spreken (dat gaat immers met reisgenoten niet automatisch). Je kunt het onbewuste ook voorbereiden op zijn taak door je bewust te verdiepen in zaken waar je volgens Schopenhauer dan vervolgens het onbewuste regels laat volgen zonder ze te kennen.

Naast vooraf of nadien, kun je tijdens het onbewust leren automatismen in het leren ontdekken door je denken waar te nemen (zie mindfulness). Je probeert door interne aandacht van onbewust leren naar bewust leren op te schuiven. Het voordeel hiervan is dat je leervoorkeuren (leerstijl) bij jezelf ontdekt (jouw natuurlijke wijze van waarnemen en verwerken) in een bepaalde context, waardoor je in het vervolg kunt kiezen of deze strategieën wel succesvol zijn of je beter een andere strategie kan kiezen. Deze reflectie dien je dan wel te doen vanuit het besef dat het onbewuste te complex is om geheel te doorgronden, dus dat je de uitkomsten niet met een uitroepteken maar ook weer met een vraagteken dient te benaderen.

Technieken

Enkele technieken die kunnen helpen bij bewust onbewust te leren zijn:

• Mindfulness: je schijnt een licht op onbewuste processen, of anders gezegd je maakt wat er onbewust gebeurt bewust. Dat gebeurt niet door het onbewuste direct te benaderen, maar hetgeen in het bewustzijn opkomt als spiegel te gebruiken voor een blik op de veroorzaker: het onbewuste. Zoals je in de allegorie van de grot (Plato) door de schaduwen en echo's te bestuderen toch iets kunt achterhalen over hetgeen dat deze veroorzaakt, zonder je om te draaien.
• Mindful Consumption: is in feite een vorm van mindfulness waarbij je bewust controle probeert te krijgen wat er in je onbewuste wordt toegelaten. Zo kun je reclame of nieuws mijden om niet ongevraagd bepaalde emoties of gedachten in je brein te laten sluipen.
• Zelf(hypnose): je plaats jezelf (eventueel met hulp) in een toestand tussen slaap en wakker zijn, om rechtstreeks toegang te krijgen tot het onbewuste. Je zou het in de allegorie van de grot kunnen zien als omdraaien.
• Lucide dromen: in deze techniek is de dromer zich bewust van het feit dat hij droomt en kan hij die daardoor beter verkennen en enigszins sturen. Manieren om dit te bereiken is door vlak voor het dromen (liefst na een korte slaap of vlak voor een middagdutje) sterk te focussen op een beeld waarover men wil dromen, bepaalde herkenningstekens of realiteitstesten dat men droomt in te prenten, het gebruik van een slaapmasker dat een led-signaal afgeeft als men droomt. door af te tellen en de autosuggestie te herhalen dat men wil bewust wil dromen zonder de droom daardoor te onderbreken.
• EMDR: bij deze therapeutische behandelmethode wordt (door bijvoorbeeld oogbewegingen of geluiden) het werkgeheugen overbelast en daarmee deels uitgeschakeld, om onverwerkte zaken in het onbewuste alsnog te verwerken.
• Priming: Priming is het door herhalen (direct of op betekenis) zonder tussenkomst van het bewust denken (hippocampus) bepaalde zaken in het onbewuste op te slaan. Een voorbeeld is het chanten van mantra's, het referentie-effect (ook aanpassingsheuristiek, anchoring effect of ankerheuristiek genoemd) of het doorgeven van subliminale boodschappen.
• Reference creation: Deze aanpak betekent dat de lerende wordt overstelpt met zoveel mogelijk indrukken en ervaringen gebruik makend van allerlei zintuigen die aansluiten bij de context van hetgeen geleerd wenst te worden. Dit sluit aan bij het tijdelijk gaan wonen in een ander land, zodat je niet alleen de taal hoort, maar ook het land en de cultuur ziet, proeft, voelt en ruikt en als inwoner gaat denken.
• Geconditioneerde synesthesie: Je leert jezelf aan dat bij een bepaalde zintuiglijke waarneming ook een of meerdere andere zintuiglijke indrukken wordt opgeroepen.
• Reflectie: Reflectie kan tijdens (in action) of vooraf en nadien (on action) plaatsvinden. Als je dit zelf deskundig doet zowel voor, tijdens en na automatisch dan kun je spreken van (zelf)supervisie.
• Acceptance and commitment therapy (ACT): Hoewel deze aanpak niet zozeer de gedachten en emoties die uit het onbewuste komen probeert te veranderen, ga je met deze methode wat er opkomt accepteren in plaats van er tegen te vechten. Je leert minder automatisch en dus meer vrij te reageren op wat er uit het onbewuste komt. Je leert je onbewuste reactie (gewoonte of verslaving) bewust aan te passen. Deze aanpassing van de reactie heeft door de feedbackloop als bijeffect een vermindering van de mate waarin de gedachten en emoties opkomen. Een voorbeeld van deze aanpak is dopamine fasting waarbij je (digitale) verslavingen te lijf.
• Visualisatie: Een techniek om vooraf je visueel sterk te oriënteren op je gewenste resultaat en het proces daartoe. Dit kan worden gezien als het proces van oriëntatie in de vijf stappen die Galperin adviseerde om bewust een onbewuste internalisering te bereiken. Het idee is echter dat door de visualisatie alleen al het onbewuste op de achtergrond aan het werk gaat ook al wordt er geen bewust proces gestart.
• Leerstijl: Het vaststellen van onze leerstijl bijvoorbeeld door een test kan inzicht geven in onze onbewuste voorkeuren voor leren en van daaruit bewuste keuzes maken over hoe we het beste leren en met wie.

Mensen die technieken gebruiken om het onbewuste bewust te beïnvloeden op een vermakelijke wijze zijn metalisten zoals Derren Brown (zie bijvoorbeeld enkele van zijn series op Netflix) en Victor Mids (televisieprogramma Mindf*ck). Waarbij genoemden dit mede doen om de mensen wat te leren over zichzelf.

Doelgericht

2-dimensionale invloed

Je kunt de invloed van de technieken op het bewust onbewust leren op twee dimensies indelen namelijk de mate van bewustzijn voor, tijdens of erna van het proces of van het resultaat (nodig om doelgericht te zijn). We gaan hierbij uit van het wel bewustzijn door de lerende zelf, hoewel het uiteraard mogelijk is dat de omgeving (de onderwijsgevende) zich van get onbewuste geleerder welbewust is terwijl de lerende dat niet is.

Technieken voor bewust onbewust leren

		Proces
		Onbewust	Bewust
Resultaat	Onbewust	---	Reference creation Reflection in action Leerstijl
	Bewust	Mindfulness EMDR Reflection on action Visualisatie	Zelf(hypnose) Geconditioneerde synesthesie Priming (Zelf)supervisie Mindful Consumption

Uit de tabel van technieken om bewust onbewust te leren zien we dat we alleen doelgericht bezig kunnen zijn met bewust onbewust te leren bij een combinatie van zelf(hypnose), zelf(supervisie), priming en geconditioneerde synesthesie. We lichten deze technieken er één voor één uit. Daarna laten we zien hoe we deze kunnen integreren op een speels wijze, waarbij de overige technieken ook hun plaats krijgen om bijvoorbeeld of het bewust worden van het onbewuste proces of resultaat te versterken.

Zelfhypnose

Hoewel er soms spontaan momenten van trance kunnen optreden, is er feitelijk geen "pure" zelfhypnose mogelijk, helemaal zonder eerdere ervaringen met begeleide hypnose.

Speels

Jonge kinderen hebben tot hun 7de levensjaar een natuurlijke bewustzijnstoestand die we kunnen bestempelen als zelfhypnose. Tijdens het spelen (of sporten) kun je al volwassene ook soms deze trance op een natuurlijke wijze bereiken en daarmee je onbewuste bereiken.

Eureka

Een mens LEERT het meest door het lijden dat hij vreest.

Je kunt het onbewuste een doel geven om mee aan de slag te gaan. Dat zal het onbewuste ook gaan doen als het zich realiseert dat er iets niet klopt en/of lijden voorspelt. Dit zal eerst resulteren in denkbelasting. Na enige tijd zal deze bewuste inspanning worden opgegeven en ontstaat er cognitieve ontspanning. Het lijkt dan of ineens (eureka), pas als het onbewuste klaar is en het bewuste ontspannen is, er iets naar voren komt. Echter, in werkelijkheid speelt er zich een geleidelijk en enigszins doelgericht proces plaats. Tussen het stellen van een vraag en het eureka-moment zitten meerdere tussenoplossingen die onbewust aan de werkelijkheid worden getoetst. Het moment waarop het onbewuste komt met een creatieve oplossing komt, is lastig te reguleren (writer's block). Ook kan het onbewuste het antwoord voor zich houden ("het ligt me op de puntje van de tong"). Toch kan men welbewust ontdekken welke persoonlijke omstandigheden (rituelen) helpen bij het doorgeven van de onbewust gevonden oplossing aan het bewustzijn.

Competitie

Een van de omstandigheden die je kunt creëren is competitie (zie speels leren). Het onbewuste brein kun je openen wanneer sterke emoties een rol spelen. Zoals hiervoor al opgemerkt, met name als er sprake is van een bedreiging. Verliezen is zo'n bedreiging. Je zou dus bewust kunnen proberen te verliezen om het onbewuste van dat verlies veel te laten leren. Zoals het schaken tegen veel te sterke tegenstanders. Dit vergroot het leereffect enorm, maar heeft een keerzijde, namelijk de motivatie om door te gaan. Met name als het geloof verdwijnt dat men uiteindelijk de sterke tegenstanders hierdoor sneller zal verslaan. Hierbij kan het bewuste door technieken als mantra's ("wat heb ik veel van dit verlies geleerd") dit geloof ondersteunen. Een gezonde balans tussen (de verwachting om uiteindelijk te) winnen en verliezen helpt de duurzaamheid van het leerproces, hoewel op de korte termijn verliezen de grootste bijdrage levert aan onbewust leren.

Bronnen

Verdieping

De volgende open en gratis bronnen kunnen helpen bij verdere verdieping in deze materie:

Soort	Bron	Link	Beschrijving