Onbewust leren/Zelfbewust

Individuatie

Met oog voor verschillen zien dat we allen één zijn

Het onbewuste wordt in de psychologie vaak gedefinieerd als mentale sensaties die buiten het zicht zijn van het bewuste. Het denken waarover men niet kan denken. Onbewuste kennis kan men zo beschouwd, zien als kennis waarvan men vooraf geen notie had. Men kan het bestaan van het onbewuste deel ervaren als bijvoorbeeld een bepaalde geur, gebeurtenis, prikkell, geluid of beeld ineens een herinnering triggered waarvan men het bestaan niet wist.

Het totaal aan unieke mentale sensaties oftewel het eigen (in tegenstelling tot het collectieve) bewuste en onbewuste samen, zag Carl Jung als iemand's totale persoonlijkheid. Een stabiele persoonlijkheid betekent dat het bewuste en onbewuste met elkaar in harmonie zijn. Mocht er geen gezonde balans zijn, dan komt het onderdrukte deel in verzet, wat kan leiden tot een instabiele persoonlijkheid.

Het onbewuste bewust leren kennen om zo je eigen persoonlijkheid te differentiêren van anderen noemt Jung individuatie. Dit kan men bewust aansturen door bijvoorbeeld dromen te analyseren of actieve imaginatie. Dit groeiproces zou dan leiden tot een betere zelfverwezenlijking. Het vervaagt het onderscheid en het daarop vaak optredende conflict tussen het bewuste en het onbewuste, die men als illusie zou kunnen bestempelen (het begrip Maya uit het hindoeïsme of het boeddhisme. Bewustzijnsverruiming kan de ware toestand van de wereld meer belichten en dat inzicht zou lijden tot meer geluk.

Overschatting

Let's say you pick a rock and you throw it. And in midflight you give that rock consciousness and a rational mind. That little rock will think it has a free will and will give you a highly rational account of why it has decided to take the route it is taking. Tom Wolfe.

Het belang van het bewustzijn wordt door mensen nogal eens overschat. In de geschiedenis van wetenschap en de filosofie werd het mentale alszijnde van nature puur bewust beschouwd. Bij de psychologie (tot aan de verkondigingen van Freud en Jung) was dat enigzins te begrijpen, maar vanuit de natuurwetenschappen was al langer duidelijk dat de meeste processen in de natuur vanzelf en automatisch verlopen. Er gebeurt veel meer op de "achtergrond" dan we gewaar zijn en dat deze processen vaak veel slimmer en creatiever zijn dan we veronderstellen.

Het blijkt dat het onbewuste een veel groter aandeel heeft in onze besluiten. Het gedeelte van ons onbewuste wat we door technieken bewust kunnen maken, is slechts een minuscuul deel van het grote duistere geheel. Het onbewuste is ook de motor achter creativiteit (Hume: no reasoning can ever give us a new, original simple idea), waarbij je dan wel het bewuste nodig hebt om kennis te vergaren en je ontdekking aan te scherpen en aan anderen te kunnen communiceren. Een reden hiervoor is dat je bewust alleen je licht kunt laten schijnen op een klein oppervlakkig aspect van het geheel, terwijl het onbewuste een veel grotere en diepgaander blik heeft. Die ontdekkingen openbaren zich vooral op momenten dat het bewustzijn ruimte heeft zoals in bed, bus of bad. Je kan zeggen dat creativiteit een gevolg is van het schijnbaar toevallig (serendipiteit) ontstaan van iets nieuws uit een immens complex systeem. Omdat het onbewuste een veel groter en ondoorgrondelijk systeem is dan het bewuste, is de kans dat het onbewuste met iets creatiefs komt vele malen groter.

Het (on)bewustzijn is volgens de Amerikaanse psycholoog William James geen ding, maar een proces. Het gevolg van een immens complex systeem van neuronen die op een nog complexere manier op elkaar inwerken. Vanaf de jaren negentig nuanceert wetenschappelijk onderzoek het klassieke materiële beeld steeds verder. Hoewel (on)bewustzijn een materiële basis nodig heeft om zich te manifesteren, kan men dit niet toewijzen aan specifieke neuronen of netwerken van neuronen, maar lijkt een eigenschap die ontstaat buiten de fysieke aggregatie van hersencellen. Een andere bijzonderheid is dat de cerebrale cortex of hersenschors bewustzijn doet ontstaan, maar het cerebellum of de kleine hersenen niet.

Het is ook van belang op het juiste niveau bewust te zijn van wat je onbewust leert (niet teveel en niet te weinig). Als je bijvoorbeeld bij het tennissen teveel focust op hoe je leert je armen en benen te bewegen in plaats van op de beweging zelf, dan kan dit het leren bewegen juist belemmeren. Daarnaast kan het bewuste het door het onbewuste aangereikte verkeerd interpreteren. Een manier om dit te voorkomen (getuigenissen bij een misdaad) is om verschillende invalshoeken in te zetten en te kijken of dezelfde voorstelling ontstaat.

Vrijheid

Een mens lijdt het meest, wanneer hij zich tegen lijden verzet. Het onbewuste kan met van alles komen wat niet perse een gelukkige beleving oplevert. Daar heb je geen controle over; daar ziet niet de vrijheid. De kunst is het lijden te omarmen en deze naar eigen wens en inzicht om te vormen. Om de modder om te zetten als voeding voor een prachtige waterlelie. Die vrijheid ontwikkelen kun je wel leren.

Omdat het onbewuste zich afspeelt buiten het zicht, maar wel voor een groot deel je besluiten en gedragingen bepalen, ben je feitelijk voor een groot deel een slaaf van je onbewuste. Het wel bewust zijn hiervan en het schijnen van een licht op deze verduisterde processen, creëert een kleine mate van vrije wil. Niet zozeer op je denken nu (dat heeft al plaatsgevonden), maar wel op je denken later. Deze waakzaamheid maakt dat je je leven in zijn vol ornaat kan ervaren en een klein beetje kan bijsturen. Je kunt hierdoor langzaam van je ongewenste gewoontes of verslavingen afkomen. Het wel bewust worden van het onbewuste gebeurt (volgens onder meer Freud) vooral op momenten dat de onbewuste processen zelf ontdekken dat er iets niet goed gaat (bijvoorbeeld bij het nemen van een verkeerde afslag terwijl je daarvoor op de automatische piloot reed).

Door onbewust te leren kun je vrijer worden van je ego, zonder dat deze zich er wel bewust tegen kan verzetten: "If you want to outwit the devil, it is extremely important that you don't give him advanced notice." (Alan Watts). Immers je besluiten en gedrag is dan al gedaan, voordat het ego zich dat bewust is. Een manier om dit te bereiken is door oeverloos proberen iets te bereiken, tot je bewustzijn loslaat dat dit op wilskracht kan. Het ego kan dan niet meer tussen onbewust besluiten en doen in staan. Dit opgeven of loslaten is ook de voorwaarde geweest voor veel wetenschappelijke of creatieve inzichten om alsnog te ontstaan volgens onder andere Newton, Einstein, Salvadore Dali en vele anderen.

Lees meer hierover in het boek over vrij leren.

Mindful

"De mens zal beter worden als je hem toont hoe hij is." - Anton Pavlovitsj Tsjechov

Het blijkt dat als mensen worden gevraagd wat ze hebben geleerd, hun concept over leren (dat gebeurt alleen uit boeken, in scholen of tijdens een training) hen belemmert te zien wat er onbewust is ontwikkeld.

Bronnen

Verdieping

De volgende open en gratis bronnen kunnen helpen bij verdere verdieping in deze materie:

Soort	Bron	Link	Beschrijving