Onderwijs in relatie tot P2P/Kernconcepten/Vervreemding

Definitie vervreemding:

Vervreemding is een proces waarbij mensen zich niet meer eigen voelen omdat men het idee heeft geen invloed te kunnen uitoefenen op de ontwikkelingen. Het begrip is onder meer uitgewerkt in de filosofie, psychologie, sociologie, theologie, rechtsgeleerdheid en politieke economie met als gevolg dat er uiteenlopende concepten zijn ontstaan. (Retrieved from: http://nl.wikipedia.org/wiki/Vervreemding)

Link met peer-to-peer

De peer-to-peer beweging zet zich volgens Bauwens (2013) af tegen vervreemding in die zin dat het de verbondenheid tussen mensen zal aanwakkeren en het begrip ‘overdracht’ zal vervangen door het begrip ‘delen’. Men kan dan stellen dat peer-to-peer een morele revolutie is tegen het kapitalisme. P2P productie is een proces waarbij iedereen op basis van intrinsieke motivatie, vrijwillig (mee)werkt aan een zelf uitgekozen peer-project. De vervreemding die tussen de producenten en het product in het kapitalisme ontstaat, verdwijnt in het vrijwillige systeem van P2P waar mensen samenwerken omdat ze hetzelfde ideaal nastreven. Het design van het P2P systeem zorgt ervoor dat het individueel belang samenvalt met het gemeenschappelijk belang van zij die er aan werken (Bauwens, M., & Lievens, J. 2013). Het gevolg van zulke P2P projecten leiden volgens Michel Bauwens (2013) tot een deproletarisering waarbij mensen opnieuw de plaats van ambachtsman of –vrouw innemen. Mensen kunnen vrijwillig kiezen voor taken die ze willen opnemen. Een product wordt niet meer gewoon gemaakt en afgewerkt. Het ontwerp van het product wordt bij P2P voortdurend bijgespijkerd met behulp van de gebruikers waardoor er een permanent verbeteringsproces ontstaat. De gebruikers vervullen hierdoor een even belangrijke rol als de oorspronkelijke producent. Op deze manier verdwijnt de vervreemding tussen arbeid en management en de vervreemding tussen producent en consument die het kapitalisme tot gevolg had.

Sprekend voorbeeld / illustratie

Michiel Desmet besloot dit jaar om de rolstoeltoegankelijkheid voor iedereen in kaart te brengen met een application (app) voor tablets en smartphones. Hij zit zelf in een rolstoel en ondervindt vaak problemen als hij op café of restaurant wil, er zijn bijvoorbeeld niet overal WC’s die rolstoeltoegankelijk zijn. De app “On Wheels” heeft als doel de rolstoeltoegankelijkheid voor iedereen in kaart te brengen (Lenaars, J., & De Meulemeester, J. 2014). Gebruikers krijgen een stadskaart van Antwerpen te zien met groene, rode en oranje straten/winkels/café’s/restaurants/… zodat men kan zien waar de infrastructuur rolstoelvriendelijk is. Om de uitbreiding van de app te verzekeren rekent men op de vrijwillige bijdrage van anderen. Zo kunnen andere mensen wanneer ze ergens geweest zijn, aangeven of het daar toegankelijk was voor mensen met een rolstoel of niet. Op hun site is duidelijk aangegeven hoe je een bijdrage kan leveren. Op deze manier kan iedereen die op vrijwillige basis bijdraagt aan het project gezien worden als producent en mogelijks ook consument. Het is een soort van samenwerking waarbij de producenten niet vervreemden van hun product, ze kunnen het zelf mogelijks ook gebruiken, en ze doen het vanuit intrinsieke motivatie, niet omdat het moet om te overleven (“Toegankelijkheid echt toegankelijk maken!,” n.d.).

Theoretische duiding

Het begrip vervreemding, is toe te passen op de gehele geschiedenis van de mens. Vanheuverswyn, (2005) beschrijft de verschillende vormen van vervreemding die doorheen de jaren zijn ontstaan. Deze zal ik hieronder toelichten.

De ongelijkheid tussen de behoeften en wensen van de mens en zijn controle over de natuur, zijn de meest primitieve vormen van vervreemding. Een voorbeeld hiervan is godsdienst, waarbij de mens zich onder invloed van sociale manipulatie door priesters of geestenverdrijvers vervreemd van zijn medemensen. De eerst vernoemde vorm van vervreemding die zich uit in magische en religieuze vormen wordt later voorbijgestreefd door een nieuw type vervreemding, de slavernij. Tijdens het ontstaan van de klassensamenleving ontwikkelt de mens verschillende vaardigheden en bloeit de landbouw op. Men wordt steeds minder afhankelijk van de pure natuur waardoor ook de onderdrukking afneemt.

Terwijl de mens de controle over de natuur (her)wint, gaat de controle over de basisvoorwaarden van zijn economische activiteit verloren. Steeds meer goederen worden getransformeerd tot waren die men ruilt op de markt. De wetten van de warenmarkt worden op hun beurt zo bepalend voor de producenten, dat na verloop van tijd de mens zelf een waar word dat kan verkocht en gekocht worden. Slavernij is het eerste georganiseerde systeem van vervreemde arbeid, loonarbeid is het laatste systeem. Het is vooral ten tijden van het kapitalisme, wanneer de loonarbeid zegeviert, dat Marx (1818-1883) zijn theorie over vervreemding ontstaat. Hij haalde het concept ‘vervreemding’ bij Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1710- 1831), een Duits filosoof wiens “Hegelianisme” de ideologische bron en startpunt vormde voor het Marxisme. Vervreemding is een belangrijk concept in Hegels filosofie. Bij hem wordt vervreemding gezien in de strijd die de mensen tegen de natuur en onderling met elkaar voeren, de eerste vorm van vervreemding die hier eerder besproken werd. Men moest zich ontdoen van de onderwerping aan de natuur en aanvaarden dat men deel uit maakte van de ‘(Wereld)geest’, het ‘Absolute’ (“Georg Wilhelm Friedrich Hegel,” 2014).

Het is in Marx’ werk dat het begrip ‘vervreemding’ moet worden, geplaatst en uitgewerkt in de kritiek op de toenmalige kapitalistische samenleving. Marx noemde het kapitalisme dan ook de “veralgemeende warenproductie”, waarbij alles te koop staat. In deze productiewijze zijn de arbeiders volgens hem het slachtoffer van de wereldmarkt die gebaseerd is de wet van vraag en aanbod. Wanneer een arbeider zijn materiële productiemiddelen niet langer onder controle heeft, zal hij die ook verliezen over zijn leven, vrijheid en ontwikkelingsmiddelen (Vanheuverswyn., 2005).

De vervreemding die arbeiders ondergaan uit zich bovendien op verschillende manieren omwille van deze antagonistische productieverhouding waarbij men werkt voor iemand met tegengestelde belangen en doelstellingen. De arbeider neemt afstand van zijn eigen lichaam als puur fysiek object dat in stand moet worden gehouden zodat hij kan functioneren in het productieproces. Hij neemt ook afstand van de natuur omdat natuurlijke objecten niet langer dienen als middelen voor de eigen bevrediging of culturele voldoening, maar louter als materiële middelen voor winstgevende productie. Vervolgens neemt hij afstand van de essentie van zijn eigen menselijk aangezien omdat zelfontplooiing niet aan de orde is, maar hij beperkt wordt tot het niveau van een puur fysieke kracht. Tot slot wordt hij afgescheiden van zijn medemensen, want die kan en mag hij enkel bekijken als concurrentie (Vanheuverswyn., 2005).

Deze loonarbeid en het bestaan van private eigendommen heeft volgens Marx tot gevolg dat het product dat de arbeider creëert los staat van hem als producent. Het produceren van het object is een last voor de arbeider en zorgt voor de bevrediging van de kapitalist, die zichzelf de eigendom over het product toekent (“Cultureel woordenboek,” n.d.). Het Marxisme streefde ernaar om de werkelijke producenten weer meester te maken van de productiemiddelen, die omwille van de kapitaalbezitters van hen onteigent (vervreemd) werden. Marx wou dat er een revolutie tot stand kwam, waarin de proletariërs de macht zouden overnemen zodat de politieke en economische macht opnieuw in hun handen zou komen te liggen. Bovendien zou overproductie omwille van de industrialisatie in combinatie met een toenemende werkloosheid leiden tot een economische crisis die zou bijdragen aan de revolutie. Het idealistische einddoel dat zo bereikt zou worden was de “klassenloze maatschappij” (“Karl Marx: zijn leven,” 1995).

Nuttige links

Om meer te weten te komen over Georg Wilhem Friedrich, de man die Marx inspireerde voor zijn theorie over vervreemding, kan je terecht op deze site: http://nl.wikipedia.org/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel

Om meer te weten te komen over het leven van Karl Marx, kan je terecht op deze site: http://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx#Hegel

Om meer te weten te komen over de theorie waar Karl Marx zijn leven aan weidde kan je terecht op deze site: http://www.marxisme.be/n/?page_id=4736

Om wat meer te weten te komen over hoe de peer-to-peer praktijk leeft in de hedendaagse samenleving, kan je eens een kijkje nemen op de volgende site: http://pulsenetwerk.be/timelab-peer-to-peerparel-in-gent/

Als je interesse hebt in de app (on wheels) die in dit de verwerking van dit concept wordt aangehaald, is de volgende site nuttig: http://onwheelsapp.com/

Referenties

Lenaars, J., & De Meulemeester, J. (2014, May, 16). Antwerpen is niet rolstoelvriendelijk. Stampmedia. Retrieved from http://www.stampmedia.be/2014/05/antwerpen-is-niet-rolstoelvriendelijk/

Bauwens, M., & Lievens, J. (2013). De wereld redden. Antwerpen: Linkeroever Uitgevers.

Cultureel woordenboek. (n.d.) Retrieved from http://www.cultureelwoordenboek.nl/index.php?lem=3927

Georg Wilhelm Friedrich Hegel. (2014). Retrieved from http://nl.wikipedia.org/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel

Karl Marx. (2014). Retrieved from http://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx#Hegel

Karl Marx: zijn leven. (1995). Retrieved from http://www.marxisme.be/n/?page_id=4736

Nederlands woordenboek. (n.d.). Retrieved from http://www.woorden.org/woord/vervreemding

Toegankelijkheid echt toegankelijk maken! (n.d.). Retrieved from http://onwheelsapp.com/