Onderwijstechnologie/Voorbeelden onderwijstechnologische realisaties/Rapport SLO Cultuur-en Maatschappijwetenschappen 1 2011-2012

Groepsleden

Mathieu Adan, Daphne De Wachter, Sara D’haveloose, Joline Heuvinck, Gerrit Thielemans

Inleiding

Als groep besloten we na een eerste brainstorm een onderwijstechnologische realisatie te maken rond het onderwerp “didactische werkvormen”. Een hottopic in de lerarenopleiding zo blijkt en een voor leerkrachten -die reeds lang in het vak staan- misschien wel nieuw terrein.

We besloten een informatief en interactief platform te maken bedoeld voor leerkrachten. Een hoofdvereiste was dat leerkrachten zich niet enkel konden informeren, maar dat er ook de mogelijkheid zou zijn om zelf didactische werkvormen aan te brengen en er samen met anderen over te discussiëren op een forum. Het eerste idee om slechts didactische werkvormen voor de richting Humane Wetenschappen aan te bieden breidden we later uit naar alle richtingen om een groter doelpubliek aan te spreken. Des te meer omdat verschillende didactische werkvormen toepasbaar zijn in verschillende richtingen, graden en vakken.

Als platform om bovenstaande doelstellingen te realiseren, gingen we op zoek naar een open source software voor de concrete uitvoering. We kwamen uit bij Moodle, een open source digitaal leerplatform dat vooral gebruikt wordt voor het beschikbaar stellen van cursussen en leermateriaal. Na vergelijking van verschillende soorten software bleek Moodle enerzijds zowat alle mogelijkheden te hebben die we zeker nodig hadden. Anderzijds bleek Moodle ook niet de gemakkelijkste software om snel mee aan de slag te gaan. De precieze hekelpunten en de oplossingen die we ervoor bedachten, worden uitgebreid beschreven door Gerrit in hoofdstuk V.

In onderstaand rapport zal Saartje uitleg geven over de relevantie van didactische werkvormen, hun nut en hun toepassing binnen ons platform. Daphne zorgt voor een uitgebreide literatuurlijst van didactische werkvormen die ook te vinden is op het platform. Mathieu geeft een kort overzicht van wat er moet gebeuren met betrekking tot de licentie en de auteursrechten op de didactische werkvormen. Gerrit geeft zoals eerder vermeld, meer uitleg over de keuze voor Moodle, de moeilijkheden die we erbij ondervonden en de oplossingen die we ervoor bedachten. Als reflectie op wat we bereikt en geleerd hebben, koppelt Daphne tenslotte terug naar de doelstellingen. Zij beschrijft het nut van wat we op heden ontwikkeld hebben en waar we ons platform in de toekomst het liefst willen geïntegreerd zien.

Didactische werkvormen

Waarom een website over didactische werkvormen?

Hoewel reeds heel wat over didactische werkvormen geschreven werd (zowel on- als offline), vinden leerkrachten het niet altijd gemakkelijk om de juiste werkvormen te vinden en te kiezen, om te variëren met verschillende didactische werkvormen of om nieuwe didactische werkvormen toe te passen. Daarom hebben leerkrachten nood aan een duidelijke omschrijving van zo veel mogelijk didactische werkvormen met vermelding van hun voor- en nadelen, aandachtpunten en gebruiksaanwijzing. Onze doelstelling is dus in de eerste plaats het gebruik van verschillende didactische werkvormen en dus differentiatie te promoten.

In onderwijskundige literatuur (waaronder bijvoorbeeld ministeriële nota’s en leerplannen) wordt steeds meer de nadruk gelegd op het tegemoetkomen aan individuele verschillen tussen leerlingen (differentiatie). Op het vlak van differentiatie bieden didactische werkvormen goede mogelijkheden. Bovendien kan de leerkracht ervoor zorgen dat de motivatie van zijn leerlingen verhoogt door (een variatie aan) didactische werkvormen te gebruiken.

De didactische werkvormen op de website werden ingedeeld in 5 categorieën: instructievormen, interactievormen, opdrachtvormen, samenwerkingsvormen en spelvormen (volgens de indeling van Hoogeveen en Winkels). Dit laat de bezoekers van de website toe om gemakkelijk didactische werkvormen op te zoeken. De indeling staat boven een bepaalde inhoud en tracht vakoverschrijdend te werken. Bovendien krijgen bezoekers de mogelijkheid om opmerkingen of suggesties achter te laten op het forum, zowel over de website in het algemeen als over specifieke werkvormen.

Literatuurlijst - Tips voor didactische werkvormen

Boeken

H. DEKKER, Didactische werkvormen. Een basisboek, Culemborg 1980.

H. DE KONING, Leren zelfstandig leren. Een didactische handleiding voor de leerkracht, Baarn 1998.

W. DE SCHAMPHELEIRE, De techniek van de enquête. Een inleiding. Leuven-Amersfoort 1992 (vooral interessant voor wetenschappelijke onderzoeksmethoden).

D. KOLB, Experiential Learning. Experience as the source of Learning and Development, New Jersey 1984.

L. VAN LOOY, M. CONINX & K. ELIAS, Didactisch werkvormenboek voor cultuurwetenschappen, Antwerpen-Apeldoorn 2004.

L. VAN LOOY & K. ELIAS (red.), Hoe en wat met onderzoekscompetenties?! Of hoe onderzoekscompetenties integreren in de lessen Cultuurwetenschappen in de Humane Wetenschappen in het secundair onderwijs, Brussel 2007.

P. HOOGEVEEN & J. WINKELS, Het didactische werkvormenboek. Variatie en differentiatie in de praktijk, Assen 1996.

Leerplannen

GO!, Leerplan Cultuurwetenschappen (tweede graad ASO), Brussel 2006.

GO!, Leerplan Cultuurwetenschappen (derde graad ASO), Brussel 2006.

OVSG, Leerplannen Cultuur- en Gedragswetenschappen (tweede graad ASO), Brussel 2006.

OVSG, Leerplannen Cultuur- en Gedragswetenschappen (derde graad ASO), Brussel 2006.

P. SAEY & M. VAN EECKHAUT, Dubbel focussen, s.l. 2005. (vooral interessant bij de profielcomponent expressie)

VVKSO, Leerplan Humane Wetenschappen (2e graad ASO), Brussel 2006.

VVKSO, Leerplan Humane Wetenschappen (3e graad ASO), Brussel 2006.

Websites

http://www.vanin.be/cms_master/pro-bso/default.asp?WebpageId=1495

http://www.emmausinstituut.be/commedia/did__werkvormen.htm

De licentie

Wat met de licentie en auteursrechten op didactische werkvormen?

Ons origineel opzet was om een platform te creëren waar iedereen didactische werkvormen kon raadplegen en gebruiken. Acceptatie van leerkrachten naar differentiatie op het vlak van werkvormen, is zowel een voorwaarde als een doelstelling voor ons project. Nadat we een keuze gemaakt hadden voor Moodle, moesten we uiteraard de juridische kant van zo’n onderneming bekijken.

Het gemakkelijkst zou zijn om een beheerder te hebben die de inhoud en de aansluitende auteursrechten controleert. Naar de toekomst toe bleek echter dat men niet over een beheerder beschikte die permanent controle kon uitoefenen op de inhoud. Bijgevolg hadden we slechts twee opties, ofwel de pagina door iedereen laten beheren ofwel de pagina zo goed als afsluiten met de bedoeling dat het als model zou dienen voor andere toepassingen. De eerste mogelijkheid bleek al snel riskant omdat we in dat geval moesten vertrouwen op de goede wil van de mensen. Dit zou bovendien implicaties hebben op het vlak van auteursrechten. Het tweede leek ons een betere optie omdat men binnen een school of scholengroep nu eenmaal veel duidelijker én genuanceerder te werk kan gaan met de categorieën dan wanneer je hen één vast model oplegt. Bovendien is iedere school vanaf dan zelf juridisch aansprakelijk voor wat er op het platform gebeurt.

Bij het overnemen van ons model, kunnen de reeds beschikbare didactische werkvormen eveneens meegenomen worden. Deze werkvormen zouden in een beginfase nog gecontroleerd worden door een beheerder. We moesten ons platform dus als elektronisch leeromgeving opstellen. Opdat het (her)gebruik voor iedereen juridisch mogelijk zou zijn, hebben we natuurlijk gebruik gemaakt van vrije software. Dit betekent dat iedereen het programma mag gebruiken, wijzigen naar eigen behoeften en verspreiden. Als internettoepassing kozen we Moodle. Moodle heeft zoals de meeste open source applicaties een GNU General Public License (GPL). Doelstelling is om de software te verbeteren en uit te breiden. Voor onze opdracht laten wij de gebruikers dus vrij om zowel de software als ons model aan te passen naar hun noden en context. Tevens willen we de gebruikers informeren over de juridische consequenties van het creëren en verspreiden van werkvormen.

Creative Commons

We kozen voor ons project een Creative Commons licentie die bepaalt dat anderen de inhoud mogen kopiëren, verspreiden en aanpassen mits bronvermelding, evenwel zonder er commercieel gebruik van te maken. Eveneens moet bij distributie en (aangepast) hergebruik een gelijkaardige licentie gebruikt worden.

Moodle – Praktische werkwijze

Opzet

Het platform dat we voor ons project zochten, moest voldoen aan een aantal eisen op het vlak van structurering, navigeerbaarheid en interactiemogelijkheden. We keken meer specifiek uit naar een platform dat meerdere items (werkvormen) op een gestructureerde manier (diverse categorieën) kon weergeven met eventuele toevoeging van diverse vormen van beeldmateriaal (afbeeldingen en video's). Tevens moest er op een vlotte manier feedback kunnen worden gegeven, liefst onder de vorm van een forum, een mailfunctie, waardering van de items, enz.

Moodle

Onze speurtocht op het internet bracht ons uiteindelijk bij Moodle, een open source digitaal leerplatform dat vooral gebruikt wordt voor het online beschikbaar stellen van cursussen en digitaal leermateriaal. Het softwarepakket is gratis beschikbaar via Moodle.org en is erg flexibel op het vlak van vormgeving, vlotte navigeerbaarheid en het beschikt standaard over een aantal interactiemogelijkheden. Om eraan te komen, kun je op twee manieren te werk gaan. Enerzijds kun je het pakket naar een pc downloaden om het vervolgens te installeren op een server annex url. Anderzijds kun je gebruik maken van de hostingsdiensten die door enkele organisaties worden aangeboden en waarbij je, al dan niet gratis, kunt beschikken over webruimte, een url en een voorgeïnstalleerde versie van Moodle die je dan verder kunt aanpassen aan de eigen wensen en gebruik.

Werkwijze

Voor dit groepswerk zijn we uiteindelijk verder gegaan met de laatste optie en hebben we een Moodle ontwikkeld via de website gnomio.com. Nadeel hierbij is dat deze site na 1 week advertenties plaatst op het platform, advertenties die je enkel kunt afkopen via het storten van een maandelijks bedrag. Spijtig genoeg hebben we op dit moment geen aanbieder kunnen vinden die gratis hostingsmogelijkheden incl. een geïnstalleerde Moodle aanbiedt en waarbij er ook meer dan 1 cursus online kan worden geplaatst. De software zelf installeren op een server met gratis webhosting bleek na enkele pogingen voor absolute leken toch iets te hoog gegrepen, de support van iemand met wat meer informaticavaardigheden lijkt ons hiervoor toch aangewezen. Eenmaal geregistreerd bij gnomio.com en na verkenning van de diverse functies die het pakket aanbiedt, konden we evenwel op een vlotte manier een structuur in het door ons aangeboden materiaal aanbrengen en konden we ook verschillende interactiemogelijkheden aan elk item koppelen. Tenslotte was het nog een kwestie van een presentatie en lay-out te maken voor een gemakkelijke toegankelijkheid voor de anonieme bezoeker. Dit vereiste enig puzzelwerk aangezien Moodle, als een specifiek digitaal leerplatform, in principe werkt met geregistreerde bezoekers. Bij gebruik van een werkvormenplatform binnen een schoolverband is dit op zich geen probleem, omdat leerkrachten gemakkelijk kan gevraagd worden om zich op het platform te registreren, maar vermits we ons project in het bijzonder ook open wilden stellen voor anonieme bezoekers moest er aan de toegangsrechten een beetje worden gesleuteld. Om bezoekers de inhoud te laten zien, was dit niet zo'n probleem, omdat de rechten hiervoor gemakkelijk konden worden ingesteld. Om bezoekers ook iets te laten posten in de forums was het echter noodzakelijk een aparte login en paswoord aan te maken en, openbaar, op de Moodle te plaatsen aangezien posten op een forum enkel kan na inloggen door geregistreerde gebruikers.

Moodle in schoolverband

Een school die van Moodle zou willen gebruik maken om het werken met actieve werkvormen te stimuleren kan in principe op de twee hierboven geschetste manieren te werk gaan, maar de optie om zelf een Moodle te installeren, lijkt ons toch de meest aangewezen. Concreet betekent dit dat de software vanaf de Moodle-server dient gedownload te worden om dan op de eigen schoolserver te worden geplaatst. Een url kan op basis van de school-url worden aangemaakt. Eventueel met de hulp van de IT-verantwoordelijke wordt dan de verdere installatie voltooid en het programma beheerd (op Moodle.org is er een handleiding en een forum beschikbaar die als leidraad kunnen dienen). Scholen kunnen het programma aanpassen opdat geregistreerde leerkrachten toegang krijgen tot de forums om ervaringen met werkvormen uit te wisselen, zelf nieuwe werkvormen aan te brengen, werkvormen te quoteren en zelfs via Skype met elkaar erover contact te hebben. We raden wel aan dat elke school die dit wil doen duidelijk afspraken maakt omtrent het gebruik van bepaalde materialen in functie van copyright issues.

Modelplatform voor een digitale schoolomgeving

De bedoeling van de elektronische leeromgeving die wij met Moodle opgestart hebben, is het creëren van een modelplatform voor een school of schoolomgeving. In scholen wordt Moodle geïnstalleerd als online leerplatform waarop vakken worden beheerd en toegankelijk gemaakt. Wij willen met onze Moodle het aspect van ‘actief leren’ promoten. Een paradigmawisseling is hier aan de orde. Men is er zich meer en meer van bewust dat de aspecten ‘leren en lesgeven’ sterk evolueren de laatste jaren. Het zuiver doceren als onderwijsactiviteit brengt hier geen oplossing. Er is volgens ons nood aan toegang tot verschillende leeractiviteiten en -methoden.

Daarnaast moet een leeromgeving meer op individuele studenten afgestemd worden en mogelijkheden kunnen aanbieden, kortom ze moet flexiebel zijn.

Onze keuze is vernieuwend en nuttig omdat met dit platform een aparte tool wordt ontworpen voor didactische werkvormen. Deze toepassing moet de verzameling, het gebruik en de uitwisseling van activerende werkvormen stimuleren binnen een school of scholengemeenschap. Op die manier kan onderwijstechnologie helpen om variatie in het lesgeven te brengen. Het educatieve en pedagogische belang is zeker aanwezig omdat men probeert in te spelen op verschillende leerstijlen en -functies. Momenteel is het platform publiek toegankelijk op het net. In de eerste plaats tonen wij scholen een ‘modelsituatie’ die didactische werkvormen aanbiedt op een interactieve manier. Naast een overzicht van actieve werkvormen, zijn er activiteiten aanwezig zoals forum, Skype, chat, Wiki.

-In het forum kunnen leerkrachten onderling of leerkracht met leerling discussiëren over een bepaalde werkvorm en het praktisch nut ervan. Dit kan zeker toegepast worden als digitaal feedbackmoment na het uittesten van werkvorm. Dit heeft vooral voordelen voor de leerkracht. Zo kan hij of zij uitmaken of een werkvorm al dan niet geapprecieerd wordt in de klas. Leerlingen kunnen ook aangeven welke werkvormen zij graag zouden gebruiken.

-Met Skype en in de chat kan er live gediscussieerd worden.

-Met de Wiki kunnen leerkrachten en/of leerlingen samen aan één document werken.

Een nadeel aan het leerplatform: we bezitten geen gratis webhosting waardoor er heel wat reclame in de lay out te zien is. Dit kan als storend ervaren worden door bezoekers van de website. Het belemmert het navigeren op de webpagina. Als het informatieve of licht commerciële berichten zijn, dan is dit te aanvaarden. Dat neemt niet weg dat het de toegankelijkheid en het overzicht negatief beïnvloedt. Andere vervelende advertenties zoals datingprofielen zijn niet geschikt in deze context omdat het een digitale ontmoetingsplaats wil zijn voor leerkrachten en leerlingen.

Wanneer men het didactische werkvormenplatform via Moodle in een schoolcontext gaat toepassen, kan men deze ‘stoorzenders’ vermijden. Het systeem moet geïnstalleerd worden op de school server en door een beheerder worden ‘onderhouden’. Deze heeft de rechten en beheert de algemene instellingen. Het probleem van reclame wordt dan omzeild omdat er gratis webhosting mogelijkheden zijn. De school kan zelf de gedragscode en registratie controleren. Op die manier wordt een interactieve open source toepassing opgezet in een veilige omgeving. Didactische werkvormen kunnen verzameld, gedeeld en bediscussieerd worden in de school en daarbuiten. Op die manier bouwt de school een repertorium van actief leren op, waar ook anderen gebruik van kunnen maken door eenvoudigweg de inhoud zichtbaar te maken voor anonieme bezoekers. Heel interessant is dat geregistreerde bezoekers een evaluatieformulier kunnen invullen. Hierdoor wordt de graad van interactie nog vergroot. Bezoekers kunnen werkvormen afhalen, toevoegen maar ook beoordelen. Dit laatste kan ook via het forum. Het zou ideaal zijn als er een methode met puntensaldo wordt aangeboden aan geregistreerde bezoekers zoals op klacement.be. Het moedigt de uitwisseling van didactische materiaal aan op een professionele manier.

Dit project gaat niet alleen om een opsomming van onderwijsmethoden en leeractiviteiten. De praktische toepassing van werkvormen is hier minstens zo belangrijk. Er is ruimte voor remediëring. Hoe effectief en nuttig is een werkvorm? Voor welke vakken en doelgroepen? Dergelijke zaken kunnen aan bod komen in het modelplatform dat wij de scholen aanbieden.

Voor de promoting van het project willen we beroep doen op een kanaal als klascement om ons idee te verspreiden. We hebben een account aangemaakt bij deze website voor leerkrachten. De aanvraag zelf moet nog gebeuren. We vermoeden sterk dat ons concept past binnen de filosofie van een uitwisselingsplatform als klascement. We stellen ons idee, waarbij het gebruik van actief leren en didactische werkvormen centraal staat, open voor anderen.

Leerkrachten kunnen ons platform gemakkelijk overnemen aangezien we een creative commons als licentie kozen. Daarnaast kunnen scholen of leerkrachten ons platform als een startmodel gebruiken dat mogelijkheden biedt om een ‘eigen’ (school)website rond didactisch materiaal op te starten via Moodle en open source. Aan hen de keuze!

Wie deed wat?

Taak	Mathieu	Daphne	Saartje	Joline	Geert
Brainstormen	X	X	X	X	X
Opzoeken werkvormen	X	X	X	X
Opzoeken open source software					X
Leerplannen bekijken	X	X
Moodle grondig inspecteren					X
Moodle uitproberen	X	X	X	X	X
Moodle Begeleidende teksten					X
Moodle Nieuwsrubriek					X
Moodle Werkvormen	X	X	X	X	X
Moodle Bibliografie		X
Rapport Inleiding				X
Rapport Werkvormen			X
Rapport Bibliografie		X
Rapport Creative Commons					X
Rapport Modelplatform		X
Rapport Moodle					X
Rapport Licentie	X
Samenvatting Wiki				X
Samenstelling rapport - Wiki				X
Verbeteren rapport	X	X
Powerpointpresentatie				X