Wikibooks

Periodiek systeem/Namen

< Periodiek systeem

Gegevens voor onderstaande tabel zijn ontleend aan de pagina's over de elementen in de Nederlands-, Duits- en Engelstalige Wikipedia.

Z Symbool Naam Herkomst naam
1 H Waterstof Het element wordt in water gevonden. In een aantal andere talen wordt een equivalente naam van waterstof gebruikt (Duits: Wasserstoff), In veel andere talen (Engels, romaanse talen) wordt Hydrogenium - watervormend - gebrukt.
2 He Helium Vernoemd naar de zon (Grieks: Helios) omdat de eerste waarnemingen van het element in 1868 het zonnesprectrum plaatsvonden. De edelgassen waren toen nog een compleet onbekende groep elementen, en het achtervoegsel ~ium geeft aan dat de naamgevers er van uit gingen dat het zonne-element een metaal zou zijn. In 1895 werd helium op aarde gevonden en bleek de aanname onjuist.
3 Li Lithium Vernoemd naar het Oudgriekse λίθος (lithos), dat "steen" betekent.
4 Be Beryllium Afgeleid van het Oudgriekse βήρυλλος (bērullos), beryl, met de betekenis "verbleken", naar de bleke kleur van beryl.
5 B Boor De naam is ontleend aan het mineraal borax, en daarmee aan de Arabische naam voor dat mineraal: بورق (buraq),
6 C Koolstof Koolstof is al zijn de prehistorie als stof bekend, en wordt vrijwel in veel talen bij de uit de geschiedenis voor de stof bekende naam genoemd. Het symbool is afgeleid van de latijnse vorm van de naam: Carboneum of Carbonium met de betekenis van houtskool
7 N Stikstof De vanaf 1793 opduikende Nederlandse naam stikstof is waarschijnlijk overgenomen uit de vanaf 1791 in de Duitse literatuur voorkomende term "Stickstoff". Dieren kunnen in pure stikstof niet leven. De naam van verschillende groepen stikstofverbindingen die samenhengen met "az~", zoals azoverbindingen en azides, is afgeleid vant de Franse naam voor stilstof "azote", in navolging van Lavoisier die de stof naar het grieks noemde: ἄζωτον (azoton), niet-leven.
8 O Zuurstof Dit element dankt zijn naam aan de oude zuur-theorie waarin werd aangenomen dat zuurstof een essentieel bestanddel van zuren was. Het symbool is afgeleid
9 F Fluor De naam van het element is afgeleid van het :Latijnse "fluere" dat "vloeien" of "stromen" betekent, naar aanleiding van de eigenschap dat , onder de naam vloeispaat toegepast wordt om veel matrialen makkelijker smeltbaar te maken.
10 Ne Neon <Grieks: νεο (neo) = nieuw
11 Na Natrium De naam is ageleid van het Egyptische "netjerj" dat zoiets als "natuurlijk zout betekent. In het Engels en de Romaanse talen worden namen gebruikt die afgeleid zijn van soda: sodium of sodio.
12 Mg Magnesium Magnesium is vernoemd naar het Griekse district Magnesia
13 Al Aluminum De naam is afgeleid van het Latijnse "Alumen" in de betekenis van "aluin", .
14 Si Silicium < Latijns "silex" =vuursteen
15 P Fosfor <Grieks: Φωσφόρος (Phoosphoros) = Lichtdrager
16 S Zwavel De stof is al in antieke tijden bekend, en de herkomst van de naam wordt gezocht in het Indo-europese *suel- dat een betekenis heeft van "doen opzwellen" of "koken".
17 Cl Chloor <Grieks χλωρος (chloros) = Geelgroen, de kleur van het gas
18 Ar Argon <Oudgriekse ἀργος (archos) = lui, niet actief, het reageert nergens mee.
19 K Kalium <Arabische القَلْيَة (al-qalyah) = as van planten. De in het Engels en veel Romaanse talen gebruikte naam "potasium" heeft in essentie dezelfde betelkenis en is afgeleid van de bron van kaliumcarbonaat, de "potash": de as van verbrand hout werd verzameld in een pot, opgelost in water en vervolgens verhit.
20 Ca Calcium <Latijn: calx = kalksteen
21 Sc Scandium <Latijn: Scandia = Scandinavië
22 Ti Titanium <Oudgrieks: Τιτάν (Titaan) = Griekse mythologische wezens
23 V Vanadium van Vanadís, een van de namen van de Scandinavische godin van de schoonheid Freya.
24 Cr Chroom < Oudgriekse χρῶμα (chrōma) = kleur, naar de vele kleuren die chrommzouten kunnne hebben.
25 Mn Mangaan <Latijn magnes = magneet[1]
26 Fe IJzer Het woord ijzer, van Middelnederlands iseren, is afkomstig van het Oergermaanse *īsarnan,[2] waaruit Nederduits Iesen, Duits Eisen, Engels iron, Deens jern ontstaan zijn.[3]
27 Co Kobalt <Duits Kobold = Kabouter. Kobalterts werd vaak verward met ertsen van de metalen die men wilde delven, waardoor de teleurstelling groot was als men het ongewenste kobalt verkreeg. Kobalt trekt het giftige arseen aan en joeg daarom angst aan bij de mijnwerkers. Men geloofde dus dat kobolden uit kwaadaardigheid dit metaal in de mijnen legden.
28 Ni Nikkel <Duits Kupfernickel. Mijnwerkers gebruikten dat woord voor het erts waaruit geen koper te winnen viel en dat slechts het ongewenste nikkel opleverde.
29 Cu Koper <Latijn cuprum = aes cyprium = erts van Cyprus betekent. Op Cyprus werd in de klassieke oudheid koper gewonnen.
30 Zn Zink ? <Duits Zinke = tand (van en vork). In een aantal bronnen wordt Paracelsus genoemd als degene die het element naar de vorm van zijn kristallen van een naam voorzag.
31 Ga Gallium <Latijn Gallia = Gallië, het huidige Frankrijk
32 Ge Germanium <Latijn Germania = Germanië, het huidige Duitsland
33 As Arseen <Grieks Αρσενικόν (arsenikon) <Arabisch az-zernikh = geel orpiment, een arseensulfide.
34 Se Seleen <Grieks σελήνη (selènè) = maan. Deze naam is gekozen omdat het element werd aangetroffen samen met telluur, vernoemd naar het Latijnse tellus, "aarde".
35 Br Broom <Grieks βρῶμος (brōmos) = stinkend
36 Kr Krypton <Grieks κρυπτός (kryptos) = de verborgene
37 Rb Rubidium <Latijn rubidus, = diepste rood, vanwege de twee karakteristieke heldere rode spectraallijnen.
38 Sr Strontium <Strontianiet, een vorm van strontiumcarbonaat, dat op zijn beurt vernoemd is naar de West-Schotse plaats Strontian
39 Y Yttrium <Yterby, mijnbouwplaatsje bij Stockholm
40 Zr Zirkonium <Zirkoon, het mineraal waarin het ontdekt werd.
41 Nb Niobium <Oudgrieks: Νιόβη (Niobe), in de Griekse mythologie de dochter van Tantalos en Dione.
42 Mo Molybdeen <Griekse Μόλυβδος (molybdos) = op lood lijkend.
43 Tc Technetium <Grieks τεχνητός (technetos) = kunstmatig. Het is het eerste element dat niet in de natuur voorkomt en door de mens gemaakt werd.
44 Ru Ruthenium Latijns Ruthenia = Rusland, de herkomst van het eerste monster waarin het element kon worden aangetoond Ruthenia.[1]
45 Rh Rodium < Griekse ῥόδον (rhodon) = roos
46 Pd Palladium Ontdekt in 1803 <Pallas, een planetoïde die een jaar eerder ontdekt was. Op zijn beurt: <Grieks Παλλάς Ἀθηνᾶ (Pallás Athena), de Griekse godin van wijsheid en de stad Athene.
47 Ag Zilver <Oudhoogduitse silbar <Germaanse wortel *seluƀra-. Men vermoedt dat het hier een leenwoord betreft dat uit het huidige Turkije of van nog verder weg afkomstig is.[4] Zilver heet in het Latijn argentum, waar zilver het symbool Ag aan dankt.
48 Cd Cadmium <Latijnse cadmia <Grieks: καδμεία (kadmeia), een oude benaming voor zinkcarbonaat.[1]
49 In Indium De naam indium is afkomstig van de indigolijn in het atoomspectrum van indium.[1]
50 Sn Tin Het woord tin komt van het Germaanse *tina- en staat ablautend naast teen dat 'twijg' betekent en in het Duits, Zain, ook 'metalen staaf'. Het symbool Sn komt van het neolatijn stannum <klassieke Latijn: stagnum 'legering van zilver en lood'.
51 Sb Antimoon De namen antimoon en stibium worden beide teruggevoerd op het Egyptisch, waarbij "antimoon" vanaf het Grieks vermoedelijk een route via het Arabisch en het Latijn heeft gevolgd.[5]
52 Te Telluur <Latijn: Tellus = Aarde
53 I Jood <Grieks: ἰοειδής (ioeidēs) = violet, vanwege de kleur van jood-damp
54 Xe Xenon <Grieks: ξενος (xenos) = vreemdeling
55 Cs Cesium <Latijn: caesius = hemelsblauw, naar de twee intens blauwe lijnen in het emissiespectrum
56 Ba Barium <Grieks: βαρυς (barys) = zwaar
57 la Lanthaan <Grieks: λανθάνειν (lanthanein) = verborgen zijn
58 Ce Cerium Afgeleid van Ceres, een twee jaar eerder ontdekte planetoïde. De naam daarvan is afgeleid van die van de Romeinse godin van de akkerbouw en moederliefde, Ceres.
59 Pr Praseodymium <Grieks: samentrekking van πράσινος (prasios) = groen en δίδυμος (didymos) = tweeling.
60 Nd Neodymium <Grieks: samentrekking van νεο (neo) = nieuw en δίδυμος (didymos) = tweeling. Dit laatste verwijst naar het gegeven dat didymium sterk leek op lanthanium, allebei aangetroffen in ceriet.
61 Pm Promethium <Grieks: Προμηθεύς (Prometheus, die de mens het vuur zou hebben gegeven. Het element kreeg de naam omdat Prometheus zoiets als "de vooruit denkende" betekent, en promethium werd voorspeld lang voor zijn ontdekking.
62 Sm Samarium <mineraal samarskiet waarin samarium meestal wordt aangetroffen.
63 Eu Europium <Europa (werelddeel)
64 Gd Gadolinium <Johan Gadolin, Fins chemicus en geoloog.
65 Tb Terbium <Yterby, mijnbouwplaatsje bij Stockholm
66 Dy Dysprosium <Grieks δυσπρόσιτος (dysprositos) = moeilijk toegankelijk.
67 Ho Holmium <Latijn: Holmia = Stockholm, de woonplaats van Cleve, de ontdekker
68 Er Erbium <Yterby, mijnbouwplaatsje bij Stockholm
69 Tm Thulium <oude Romeinse naam voor een mythisch land in het verre noorden, vermoedelijk Scandinavië of mogelijk IJsland.
70 Yb Ytterbium <Yterby, mijnbouwplaatsje bij Stockholm
71 Lu Lutetium <Latijn: Lutetia = Parijs
72 Hf Hafnium <Latijn: Hafnia = Kopenhagen
73 Ta Tantaal <Grieks: Τάνταλος Tántalos) = Tantalus, een figuur uit de Griekse mythologie
74 W Wolfraam <Duits: Wolf (=wolf) en Rahm (=room, schuim), het vormt een bijtend schuim tijdens de tinbereiding. De in het Engels en Romaanse talen naam Tungsten is ontleens aan het Zweeds: "Tung sten" = zwarte steen.
75 Re Renium <Latijn: Rhenus = de rivier de Rijn
76 Os Osmium <Grieks: οσμη (osmè) = stank. osmium(VIII)oxide verspreid ook bij lage temperatuur een enorme stank.[6]
77 Ir Iridium <Latijn: Iridis = "van Iris", naar het grote aantal kleuren dat de verbindingen vertonen
78 Pt Platina <Spaans: Plata = zilver,
79 Au Goud <Indo-europees: ĝhel-, dat ook ten grondslag ligt aan "geel" (kleur).[7]
80 Hg Kwik (uit het Grieks hydrargyros via het Latijnse hydrargyrus[8])
81 Tl Thallium <Grieks: θαλλός (thallós) = "groene scheut" of "twijg", naar de helder groene lijn in het emissiespectrum.
82 Pb Lood Een van oudsher bekend metaal met dienovereenkomstig in veel talen een duidelijk andere naam (Nederlandsl: lood; Engels: lead; Frans: plomb). Het symbool Pb is afgeleid van het Latijnse woord voor lood: "plumbum", nog herkenbaar in het woord voor loodgieter in het Engels: "Plumber".
83 Bi Bismut <Duits: Wismut = weiße Masse, witte stof. [Noot 1]In het Duits duikt de naam voor het eerst op rond 1390 als Wesemut en rond 1450 gelatiniseerd als wismutum,[9] en in 1530 wordt bisemutum genoemd.[10] Deze vormen kunnen herleid worden tot een uit de 10e eeuw daterende Arabische vertaling van werk van Pedanius Dioscorides waarin hij weergegeven (transliteratie) kan worden als b[i]sīmūtīyūn, wat zelf dan weer een transliteratie is van het Griekse ψιμύθιον (psimýthion) = loodwit.

Daarnaast is het ook mogelijk afgeleid van het Arabische إثمد (iṯmid) = Antimoon[11] – oder auf die Variante wis(se)mat, die ‚weiße Masse‘ bedeuten soll.[12]

84 Po Polonium <Polen, he vaderland van de ontdekker, Madame Curie.
85 At Astaat <Grieks: άστατος (astatos) = instabiel[13]
86 Rd Radon Door de korte halveringstijd van tussenproducten ontsnapten deze in eerste instantie aan derectie en werd het radioactieve gas als Radiumemanatie, Thoriumemanatie en Actiniumemanatie beschreven. Nadat vastgesteld was dat het hier om isotopen van hetzelfde element ging is de door de eerste ontdekker, Piere Curie, gegeven naam nu i ternationaal in gebruik
87 Fr Francium <Frankrijk, het land waar de ontdekking plaats vond.
88 Ra Radium <Latijn: Radius = "straal" of "straling"
89 Ac Actinium <Oudgrieks: ἀκτίς (aktis) = "straal" of "straling"
90 Th Thorium <Noorse god van de donder, Thor
91 Pa Protactinium <Grieks: πρῶτος (prôtos) actinium = voor actinium. Aangetoond kon worden dat actinium uit dit element ontstaat.
92 U Uranium <Uranus, de in 1781 ontdekte planeet, 8 jaar voor de ontdekking van uranium. De planeet op zijn beurt is vernoemd naar de Griekse god Οὐρανός (Ouranos)
93 Np Neptunium <Neptunus, de planeet na uranus.
94 Pu Plutonium <Pluto, toen de planeet na neptunis
95 Am Americium <Amerika, het continent waar het element ontdekt is,in analogie met "Europium" dit in hret periodiek systeem in dezelfde kolom staat.
96 Cm Curium <Madame Curie, als eerbetoon vanwege haar werk op het gebied van de radioctiviteit.
97 Bk Berkelium <Berkeley, de vestigingsplaats van de universiteit waar het element ontdekt werd.
98 Cf Californium <Californië, de Amerikaande staat waarin Berkeley ligt.
99 Es Einsteinium <Albert Einstein
100 Fm Fermium <Enrico Fermi
101 Md Mendelevium <Dmitri Mendelejev
102 No Nobelium <Nobelinstituut (Sttockholm) <Alfred Nobel
103 Lw Lawrencium <Ernest Lawrence, uitvinder van het cyclotron
104 Rf Rutherfordium <Ernest Rutherford
105 Db Dubnium <Doebna, de plaats bij Moskou waar het Объединённый институт ядерных исследований; ОИЯИ (Obedinjonny institoet jadernych issledovani, OIJaI) = Gezamenlijk Instituut voor Kernonderzoek gevestigd is.
106 Sg Seaborgium <Glenn Seaborg, betrokken bij synthese eerste transuranen
107 Bh Bohrium <Niels Bohr, Deens natuurkundige
108 Hs Hassium <Hessen, een van de deelstaten van Duitsland
109 Mt Meitnerium <Lise Meitner, Oostenrijks-Zweeds natuurkundige, betrokken bij de ontdekking van kernsplijting.
110 Ds Darmstadtium <Darmstadt, de Duitse stad waar hetelement voor het eerst gesymthetiseerd werd.
111 Rg Röntgenium <Wilhelm Röntgen
112 Cn Copernicium <Nicolaas Copernicus
113 Nh Nihonium <Japans: 日本 (nihon) = Japan.
114 Fl Flerovium <Russisch: Гео́ргий Никола́евич Флёров (Georgi Nikolajevitsj Fljorov), leider van het Объединённый институт ядерных исследований; ОИЯИ (Obedinjonny institoet jadernych issledovani, OIJaI) = Gezamenlijk Instituut voor Kernonderzoek
115 Mc Moscovium <Oblast Moskou, het bestuurlijk gebied waar het Объединённый институт ядерных исследований; ОИЯИ (Obedinjonny institoet jadernych issledovani, OIJaI) = Gezamenlijk Instituut voor Kernonderzoek onder valt.
116 Lv Livermorium <Lawrence Livermore National Laboratory, een kernfysisch onderzoekcentrum in Livermore (Californië).
117 Ts Tennessine <Tennessee, een van de USA, wat weer afgeleid is van het Cherokee: ᏔᎾᏏ (ta-na-si).
118 Og Oganesson Armeens/Russisch natuurkundige: <Յուրի Ցոլակի Հովհաննիսյան (Yuri Ts‘olaki Hovhannisyan). Russisch: Юрий Цолакович Оганесян]] (Joeri Tsjolakovitsj Oganesjan)

Noten in de tekst'

  1. ↑ Deze gegeveens zijn ontleend aan de Duitse Wikipedia op 8 juni 2024. Zie voor de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

'Verwijzingen in de tekst'

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Hammond, C. R. (1975-1976). CRC Handbook of Chemistry and Physics. CRC Press, B-22, B-23.
  2. ↑ (en) Vladimir Orel - A Handbook of Germanic Etymology, Brill, Leiden, 2003, p. 204.
  3. ↑ (en) Ranko Matasović - Etymological Dictionary of Proto-Celtic, Brill, Leiden, 2009, p. 172.
  4. ↑ J. de Vries en F de Tollenaere}}. Etymologisch woordenboek. Waar komen onze woorden vandaan?, 1983. Het Spectrum
    De asterisk * voor *seluƀra- duidt aan dat het om een door etymologen gereconstrueerd woord gaat.
  5. ↑ P.A.F. van Veen en N. van der Sijs, Van Dale Etymologisch woordenboek 1997
  6. ↑ Osmium, Elementymology & Elements Multidict
  7. ↑ Etymologiebank
  8. ↑ Online etymology
  9. ↑ Friedrich Kluge: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 18. Auflage. (bearbeitet von Walther Mitzka), de Gruyter, Berlin 1960, S. 866, Wismut.
  10. ↑ Georgii Agricolae medici: Bermannus, sive de re metallica. Basileæ 1530, S. 75 ff.
  11. ↑ Wismut. In: Wolfgang Pfeifer u. a.: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen. 4. Auflage. dtv, München 1999, ISBN 3-423-32511-9, S. 1574.
  12. ↑ Elke Grab-Kempf: Zur Etymologie von dt. Wismut. In: Beitraege zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur (PBB). 125, 2003, S. 197–206, doi:10.1515/BGSL.2003.197.
  13. ↑ Astatium, Elementymology & Elements Multidict. Gearchiveerd op 1 mei 2018.
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.