Platbodemzeilen op een Volendammer Kwak/Inleiding vaartraining

Dit wikiboek is de digitale opvolger van het tekstboek van de vaartraining, die in 2004 is gevolgd door vrijwilligers van Stichting Zuyderzee Cultuur Volendam en Stichting d’Garnkwak.

Waarom dit Wikiboek?

In Volendam werken enkele nauw verbonden stichtingen aan de restauratie en het behoud van drie Volendammer kwakken. Het gaat om de VD172, VD84 en VD5. De laatste is nog in restauratie. De VD84 en VD172 maken veel vaardagen, vaak meer dan honderd per schip per jaar. Binnenkort komt de VD5 ook opnieuw in de vaart.

Kwakken zijn groot, zwaar en veeleisend. Er is specifieke kennis en ervaring nodig om er vlot en veilig mee te kunnen varen. Dat geldt vooral bij tochten met passagiers. Schip en passagiers zijn dan toevertrouwd aan de zorg van de schipper, plus één maat. De bemanning is steeds wisselend, meestal afkomstig uit het vrijwilligersbestand van de stichtingen. Er zijn grote verschillen in kennis en ervaring. Als de vaardigheden onvoldoende zijn, ontstaan er risico's voor schip en opvarenden: schade, blessures en geknakte ego’s. De stichtingsbesturen hebben daarom de volgende intenties:

er komt een opleidingscommissie.
er komen specifieke eisen aan de bekwaamheid van bemanningsleden, los van de bestaande, wettelijke vereisten.
er zal in de bemanningspools een onderscheid worden gemaakt tussen opstappers, maten en schippers.
om maat of schipper te kunnen worden, moet je een vaartraining hebben doorlopen, tenzij je daar door de opleidingscommissie geheel of gedeeltelijk wordt vrijgesteld.
van elke opstapper wordt verwacht, dat hij de ambitie heeft om door te groeien naar maat of schipper.

Leerdoelen

Het doel van onze vaartraining is:

Veilig en vlot kunnen varen met een Kwak, bij elk weer, op het IJsselmeer, met een tweekoppige bemanning en een groep van ca. 16 passagiers.

Afgeleide doelstellingen:

de specifieke veiligheidsrisico’s op een kwak leren kennen en hanteren.
alle vaarhandelingen op een doeltreffende en consequente manier kunnen uitvoeren. Schipper en maat moet elkaar niet voor verassingen stellen; de onderlinge communicatie over vaarhandelingen moet kort en bondig kunnen blijven.
andere opvarenden veilig en effectief laten helpen bij de vaarhandelingen, ook als ze geen enkele ervaring hebben.
leren om je lichaamskracht aan boord efficiënt te gebruiken. Alles is groot en zwaar. Als je verkeerd tilt of trekt dan lukken dingen niet en loop je blessures op.
onder alle omstandigheden het gastheerschap overeind kunnen houden. De passagiers moeten steeds het gevoel houden dat ze in goede handen zijn en dat er oprechte aandacht voor ze is.

Er wordt tijdens de training geen aandacht besteed aan bijzondere handelingen, die bij het normale vaarbedrijf niet aan de orde komen, zoals wedstrijdtechnieken en visserijtechnieken. Zaken die per schip kunnen verschillen, zoals motor- en elektrische installatie, worden slechts globaal aangeduid.

Waarom deze theorie, naast praktijktrainingen?

De praktijk blijft de beste leerschool. Maar aan boord is niet altijd genoeg rust en concentratie om alles optimaal in je op te nemen. Het water lokt, iedereen wil graag vlot en energiek aan de slag. Sommigen zijn erop gebrand om ongevraagd hun eigen kundigheid tentoon te spreiden. En mensen helpen elkaar soms té goed, waardoor je nauwelijks de kans krijgt, om te leren hoe je iets solo kunt doen. Daarom kiezen we ervoor om naast de praktijkdagen ook een tekstboek en theoriebijeenkomsten te verzorgen. Het tekstboek dient als naslagwerk en is nu in een modern jasje gestoken, in de vorm van dit wikibook.

Voor welke schepen

Deze tekst is geschreven met situatie en gewoontes op de kwak VD172 als uitgangspunt, omdat de oorspronkelijke schrijver meestal op dat schip vaart. Op de VD5 en VD84 zullen de meeste dingen hetzelfde gaan, maar er kunnen ook verschillen zijn, omdat schepen op sommige punten anders zijn uitgerust of een andere vaargedrag vertonen. Een zeer groot deel van deze tekst is toepasbaar op een veel bredere groep schepen: alle botters, of zelfs alle platbodems.

Schippers en maten

De vaartraining is zowel voor schippers als voor maten bestemd, omdat beide in staat moeten zijn om alle vaarhandelingen te verrichten (één van beide kan onderweg uitvallen). Wat betreft de onderlinge verhouding tussen schipper en maat: de schipper beslist, ook als je het als maat anders zou doen, of als het indruist tegen dingen die je eerder geleerd hebt. Deze gezagsverhouding bestaat al sinds er boten zijn en daar zijn goede redenen voor:

de wet eist ondubbelzinnig, dat het gezag aan boord bij één persoon ligt.
de schipper is doorgaans degene met de meeste kennis en ervaring, zijn oordeel moet daarom automatisch het zwaarst wegen.
in spoedeisende situaties is er geen tijd voor discussies en inspraak
discussie tussen schipper en maat maakt geen vertrouwenswekkende indruk op gasten
last but not least: ook een schipper heeft het recht om van z'n fouten te leren!

Er is een belangrijke uitzondering: een acute noodsituatie. Dan mag iedereen aan boord alles in het werk stellen om schip en opvarenden in veiligheid te brengen, ook als dit ten koste gaat van het gezag van de schipper. Natuurlijk kan er na afloop (als de passagiers zijn vertrokken!) onbeperkt gediscussieerd worden over de vaarpraktijk. Dat is leuk en leerzaam. Een goede schipper zal de mening van z’n maat daarbij ook serieus nemen. Maar stel het alsjeblieft even uit tot het biertje na afloop!

Indeling tekstboek

Dit boek is verdeeld in 3 blokken:

Achtergrondkennis schip. De kern van dit blok is het hoofdstuk “benamingen tuig-onderdelen”. Hierin wordt de naam, plaats en functie van alle tuigonderdelen behandeld.
Vaarpraktijk: hier worden de meest voorkomende vaarhandelingen stapsgewijs uitgelegd.
Veiligheid aan boord: hier worden de veiligheidsaspecten van diverse handelingen uit blok 2 nog eens op een rij gezet en er is daarnaast o.a. aandacht voor algemene veiligheidsregels, EHBO, man-over-boord.

Verbeteringen

Verbeteringen in de tekst van dit Wikiboek zijn altijd welkom. Maak wel even een wiki-gebruikersnaam aan, zodat we op het tabblad "geschiedenis" kunnen volgen wie wat doet. Als je een flinke wijziging wilt aanbrengen, kun je het ook van tevoren even "in de groep" gooien op het tabblad "overleg". Henk de Boer (schrijver van de oorspronkelijke tekst) zal proberen van tijd tot tijd een oogje in het zeil te houden.

Tot slot: voor het gemak wordt overal in de tekst van “hij/hem” gesproken. Uiteraard kan hiervoor “zij/haar” worden ingevuld als dat je beter past. Veel leesplezier