Quenya/Voltooide tijd

Regelmatige werkwoorden

Deze tijd vormen we als volgt:

herhaal de kernklinker en plaats deze voor de stam
verleng, indien mogelijk, de kernklinker
voeg de uitgang -ië toe (-ier in het meervoud)

We vinden dus bvb.

mat- "eten" → amátië

tec- "schrijven" → etécië

not- "tellen" → onótië

De A-stammen en U-stammen verliezen de eindklinker vooraleer ze -ië toevoegen:

mapa- "nemen" → amápië

palu- "uitspreiden" → apálië

Uitzonderingen

werkwoorden met een niet-verlengbare kernklinker

Werkwoorden met een kernklinker die we niet kunnen verlengen, vallen uiteen in drie types:

Als de stam op een medeklinkergroep eindigt, dan kunnen we de kernklinker wel niet verlengen maar verder volgen we de regelmatige vorming:

menta- "zenden" → ementië

nasta- "prikken" → anastië

nurru- "grommen" → unurrië

Als de kernklinker zelf lang is, dan plaatsen we een korte versie voor het werkwoord:

móta- "werken" → omótië

Als de kernklinker een tweeklank is, dan gebruiken we de eerste klinker van de tweeklank als voorvoegsel:

hauta- "stoppen" → ahautië

poita- "zuiveren" → opoitië

vaita- "omhullen" → avaitië

suila- "groeten" → usuilië

tiuta- "verdikken" → itiutië

werkwoorden beginnend met een klinker

Als een werkwoord al met een klinker begint, dan gebruiken we geen voorvoegsel:

anta- "geven" → antië

allu- "wassen" → allië

ulqua- "scheuren" → ulquië

ita- "bruisen" → ítië

werkwoorden met een voorvoegsel

Sommige werkwoorden bestaan uit een voorvoegsel dat voor een ander werkwoord staat. In dit geval vormen we de voltooide tijd van dat ander werkwoord en plaatsen het voorvoegsel er nadien voor:

enyal- "terugdenken, herinneren" → en + ayálië → enayálië

werkwoorden op -ya

Bij werkwoorden op -ya vervallen deze beide letters:

hanya- "begrijpen" → ahánië

tulya- "leiden" → utúlië

Enkele oude werkwoorden eindigen op -tya, zij volgen naar alle waarschijnlijkheid dezelfde regel:

paitya- "terugbetalen" → apaitië

Enkele werkwoorden hebben een klinker net voor deze -ya. In dit geval krijgen we in de voltooide tijd mogelijk een -n- tussen stam en uitgang:

aya- "eren" → ánië

laya- "bloeien" → alánië

naya- "rouwen" → anánië

paya- "straffen" → apánië

vaya- "omhullen" → avánië

oya- "zalven, wrijven" → ónië

loya- "dorst hebben" → olónië

séya- "blijken, lijken" → esénië

súya- "ademen" → esúnië

ahya- "veranderen": zoals je op de pagina Quenya/Fonologie vindt, moeten we de combinatie hy als een eenheid zien en vinden we dus waarschijnlijk ahyánië als voltooide tijd.

Enkele werkwoorden maken gebruik van een oude stam en hebben dus geen nood aan een extra n:

feuya- "verafschuwen" → efévië (oude stam phew)

mauya- "dwingen, moeten" → ambávië (oude stam mbaw, zie ook hieronder: historische invloeden)

tiuya- "zwellen" → itíwië (oude stam tiw)

Het werkwoord tuia- komt van de oude stam tuy, we kunnen dus hier niet zonder een n:

tuia- "ontkiemen" → utúnië

Historische invloeden op de voltooide tijd

Hoogst waarschijnlijk zijn er een aantal werkwoorden die beïnvloed worden door een historische vorm. Het probleem ligt hier bij de klinker die we als voorvoegsel in de voltooide tijd toevoegen en dit omdat er aan het begin van een Quenya woord minder medeklinkers toegestaan zijn dan in het midden van een woord.

Bij de meeste werkwoorden stelt er zich geen probleem omdat de beginmedeklinker ook in het midden toegelaten is: tul- "komen" heeft utúlië "is gekomen" als voltooide tijd. Er is dus geen probleem omdat t zowel aan het begin als in het midden toegelaten is (merk op: de Passieve infinitief vertoont dezelfde invloeden omdat het voorvoegsel a- ook de beginletter in een middenletter verandert).

werkwoorden beginnend met d

Laat ons dan eens naar de Oud-Elfse werkwoorden dant "vallen" en dab "toelaten" kijken. De letter d is in Quenya geen afzonderlijke letter meer, noch in het begin noch in het midden van een woord. Maar in de evolutie van Oud-Elfs naar Quenya veranderde een d aan het begin van een woord in een l en in het midden van een woord in een r.

Deze beide werkwoorden evolueerden dus naar: lanta- "vallen" en lav- "toelaten" (de b veranderde in een v maar dit veroorzaakt geen probleem omdat deze v nooit op het einde van een woord voorkomt).

Maar in de voltooide tijd veranderde deze d echter in een r:

lanta- "vallen" → arantië

Als we dit ook op lav- toepassen dan vinden we een mooi gevolg hiervan: in het Oud-Elfs was er ook een werkwoord lab "likken". In Quenya is dit werkwoord eveneens tot lav- geëvolueerd, hun voltooide tijden zijn echter verschillend gebleven:

lav- "toelaten" → arávië

lav- "likken" → alávië

werkwoorden beginnend met mb/nd/ng

Buiten de werkwoorden met d zijn er nog enkele groepen: in het Oud-Elfs konden de medeklinkergroepen mb-, nd- of ng- aan het begin van een woord voorkomen. In Quenya kan dit niet langer, maar in het midden van een woord zijn ze wel bewaard.

De werkwoorden namba- "hameren" en núta- "ondergaan (van zon en maan)" zijn afkomstig van de Oud-Elfse stammen ndam en ndú. In de voltooide tijd vinden we dus:

namba- "hameren" → andambië

núta- "ondergaan" → undútië

Volgende vier werkwoorden begonnen oorspronkelijk met mb-: mar- "wonen" (mbar), manca- "handelen" (mbakh), martya- "bestemmen" (mbarat) en masta- "bakken" (mbas). En dus zijn de voltooide tijden als volgt:

mar- "wonen" → ambárië

manca- "handelen" → ambancië

martya- "bestemmen" → ambartië

masta- "bakken" → ambastië

De werkwoorden beginnend met ng- kan je in Tengwar-schrift nog steeds onderscheiden omdat ze ook nu nog geschreven worden met de Tengwa ñoldo of ngoldo (Tengwa 19). In uitspraak is er echter geen verschil tussen ñoldo en de gewone n (númen).

Op dit moment kennen we twee werkwoorden in deze categorie: nol- "ruiken" (ngol) and nanda- "harp spelen" (nganad):

nol- "ruiken" → ongólië

nanda- "harp spelen" → angandië

werkwoorden beginnend met h

Bij werkwoorden met h ligt het ingewikkelder omdat een begin-h zowel van kh- als sk- afkomstig kan zijn. In het midden van een woord geeft de eerste combinatie een h en de andere evolueerde tot x.

Volgende werkwoorden behoren tot deze tweede groep: halya- "verbergen" (skal), harna- "verwonden" (skar), hat- "splitsen" (skat) en helta- "uitkleden" (skel). Dit geeft volgende voltooide tijden:

halya- "verbergen" → axálië

harna- "verwonderen" → axarnië

hat- "splitsen" → axátië

helta- "uitkleden" → exeltië

Als de begin-h deel uitmaakt van de combinaties hy-, hl- of hr- dan vinden we volgende effecten (momenteel zijn er geen werkwoorden met hr- gekend):

hyar- "klieven" → aryárië

hlar- "horen" → allárië

Bij de combinatie hw- zien we volgende veranderingen:

hwesta- "ademen" → eswestië

hwinya- "ronddraaien" → iswínië

werkwoorden beginnend met s

De laatste reeks onregelmatigheden vinden we bij de beginletter s. Deze s is ofwel een zuivere s (Tengwa 29 silmë) ofwel afkomstig van th (Tengwa 9 súlë) (volgende pagina bevat meer info over Tengwar).

In Oud-Elfs was de zuivere s eigenlijk een z. Deze z werd dus s aan het begin van een woord, maar r in het midden.

De werkwoorden beginnend met súlë worden niet beïnvloed (in Tengwar worden ze zelfs nog steeds met súlë geschreven).

salpa- "sippen" → aralpië

ser- "rusten" → erérië

sil- "schijnen (licht)" → irílië

sir- "vloeien" → irírië

suc- "drinken" → urúcië

>> Quenya >> Quenya/Werkwoorden >> Quenya/Voltooide tijd