Schilderen/Pigmenten

Pigmenten zijn de vaste stoffen die in verf aanwezig zijn en die de kleur brengen in de verf. Het zijn sterk fijngemalen vaste stoffen die door de olie of in het acrylmedium zijn gemengd. Heel vroeger was verf niet in tubes te koop, maar moesten de kunstenaars zelf hun pigmenten malen en mengen met olie. Daarvoor was veel kennis nodig, kennis die tegenwoordig beschikbaar is bij de fabrikanten van verf. Om een voorbeeld te noemen: voor sommige pigmenten hoeft slechts 10% bindmiddel te worden toegevoegd, voor andere tot wel 150%. Daarnaast heeft het ene pigment een siccatief (droogmiddel) nodig, het andere juist een vertrager voor de droogtijd.

Toch moeten we een aantal eigenschappen van pigmenten ook nu nog wel kennen.

Wat zijn pigmenten

Pigmenten zijn droge stoffen, die niet oplossen in het oplosmiddel. Het blijven kleine korreltjes. Dit in tegenstelling tot kleurstoffen die wel in water of andere oplosmiddelen oplossen. Kleurstoffen worden niet in olieverf of acryl gebruikt.

Kasten met rode, roze, oranje en gele pigmenten in Tokyo

Er bestaan drie soorten pigmenten:

• Organische pigmenten. Dit zijn koolstofverbindingen die synthetisch geproduceerd worden. Vroeger waren ze van dierlijke of plantaardige oorsprong. Zo is karmijn oorspronkelijke afkomstig uit de cochenilleluis. Voorbeelden van organische pigmenten zijn: alizarine, azo-pigmenten, phtalocyanine en quinacridone. Ook zwarte pigmenten zijn veelal organisch. Deze werden oorspronkelijk gemaakt uit verbranding van hout of beenderen (bijvoorbeeld ivoorzwart).
• Anorganische pigmenten zijn van minerale oorsprong. Het zijn metaalverbindingen. Voorbeelden zijn omber, oker en sienna, maar ook andere delfstoffen met zware metalen, zoals cadmiumgeel. De eerstgenoemde zijn aardkleuren, die gemaakt worden van ijzerverbindingen. Vrijwel alle anorganische pigmenten worden tegenwoordig vaak synthetisch geproduceerd, zoals cadmiumkleuren, kobaltblauw en titaanwit.
• Verlakte pigmenten zijn kleurstoffen die voor het bindmiddel of oplosmiddel langs chemische weg onoplosbaar zijn gemaakt. Deze pigmenten hebben meestal geen goede lichtechtheid, en bovendien verspreiden zij zich snel door andere verflagen heen.

Lichtechtheid

Zie het hoofdstuk Lichtechtheid

Transparantie

Zie het hoofdstuk Transparantie.

Prijsverschillen

Pigmenten, en daarmee de tubes olieverf, kunnen sterk in prijs verschillen. Zo zijn de aardkleuren (oker, omber etc) over het algemeen vrij goedkoop. De werkelijke cadmiumkleuren zijn veel duurder. Sommige pigmenten zijn zelfs vrijwel onbetaalbaar, zoals het ceruleumblauw of kobaltviolet. Op de tubes van in elk geval Talens staat een prijscode. Vanwege de grote kleurkracht zal je met de dure tubes verf over het algemeen wel lang doen. Gebruik ze echter met mate en alleen voor de finishing touch.

Giftigheid

Veel pigmenten zijn verbindingen van zware metalen, zoals arseen, kobalt, chrome en cadmium. De ergste vergiften, zoals lood en kwikverbindingen zijn niet meer in de handel. Zo is als variant van het kwikhoudende vermiljoen een synthetische versie ontwikkeld. Wees in elk geval voorzichtig met verf en laat het niet al te veel op je handen zitten, en vermijd absoluut om verf in je mond te krijgen. Laat je kinderen niet alleen met de verf, al vinden ze het leuk om ook te schilderen, blijf erbij.