Schilderen/Simultaancontrast

Simultaancontrast is het verschijnsel dat een het menselijk oog, als het een bepaalde kleur ziet, als het ware behoefte heeft aan de complementaire kleur en dat het oog of de hersenen deze kleur zal opwekken. Zo veroorzaakt een hel rood vlak een groen nabeeld als je er een tijdje intens naar hebt zitten staren. Een grijs vlakje binnen een rood vlak, zal enigszins naar groen neigen, vooral aan de randen. De kleurwaarneming verandert dus door de omgeving van de kleur.

Illustratie van het simultaan contrast. Alle kleine ovalen hebben dezelfde tint grijs, maar lijken door de omringende kleur sterk verschillend.

Simultaancontrast is het moeilijkst te begrijpen van de kleurcontrasten die Johannes Itten in zijn boek uit 1961 beschrijft. Simultaan betekent "gelijktijdig".

Opmerking: De term simultaancontrast is gekozen, omdat Itten ook het successief contrast beschrijft. Dat is het verschijnsel dat na het bekijken van een intense kleur, er een complementair nabeeld zichtbaar wordt. Dat effect treedt dus niet gelijktijdig op en is dus niet-simultaan.

Door het simultaancontrast verandert de waarneming van een kleur. Het beste is dat te zien door een neutraal grijs vlakje op een groot kleurvlak te bekijken, zoals in de illustratie hiernaast. Het lijkt bedriegelijk, maar het grijs in deze figuur is beslist hetzelfde in alle gevallen.

Voorbeeld

In het voorbeeld hieronder is het effect van simultaancontrast te zien. Amedeo Modigliani heeft een figuur geschilderd in gloeiend oranje, omringd door een neutraal grijze achtergrond. Door het simultaatncontrast krijgt het grijs in de achtergrond een sterke blauwe gloed. Als je het schelste oranje afdekt, ontstaat een geheel ander schilderij.

Amedeo Modigliani, staand naakt (Elvira), 1918