Sociale geschiedenis in de literatuur 1500-1795/Medisch journaal

7. Medisch journaal

Inleiding

Piskijken en behandeling van syfilis met kwikzalf, 1496

In de Franse journaals werd nauwelijks gesproken over ziekte, of ze nu geschreven werden op het platteland of in Parijs. Of ze nu geschreven werden door gewone burgers of door adellijken. Vanwege de wellevendheidsregels werd alles wat met het lichaam te maken had, weggemoffeld. Alleen bij een ernstige ziekte werd er in het journaal een korte opmerking over gemaakt. Men gebruikte ook zo weinig mogelijk woorden. Iemand die bijvoorbeeld aan syfilis leed, zou dat nooit opschrijven. Je kunt het nu afleiden uit de beschrijving van de medische behandeling: de baden, de braakkuren en de aankoop van kwikpreparaten.

Zieke boeren en bedienden konden zich niet permitteren om in bed te blijven als ze ziek waren, ze moesten werken. Men ging er dus voor het gemak maar van uit dat deze mensen een sterkere constitutie hadden dan de rijken.

Medisch journaal

Hoewel het niet vaak voorkwam, beschreven sommige Franse journaalschrijvers in de zeventiende eeuw toch hun eigen ziekten. Deze geschriften hadden nauwelijks enige literaire waarde maar ze spraken over zaken waar anderen over zwegen, waardoor zo'n dagboek wat autobiografischer en intiemer werd.

• Een lakenindustrieel schreef over zijn slapeloosheid, spijsverteringsproblemen, oorkwalen, kiespijn, valpartijen, breuken, plasproblemen, ontvellingen en over zijn artsen. Hij schreef wat minder stijf dan de meeste journaalschrijvers en daardoor begon zijn journaal al een beetje op een autobiografie te lijken.
• Een bisschop schreef in zijn brieven uitgebreid over zijn astma en malaria. Zijn handen beefden, zijn benen deden pijn, hij kon niet slapen en hij had medelijden met zichzelf. In de zomer kreeg hij geen lucht. Zijn ingewanden functioneerden niet goed en hij was op een dieet volgens de voorschriften van de artsenijboeken.

Medisch journaal van hofartsen

Een arts maakte soms een medisch journaal over de ziekte, gezondheid en hygiëne van een belangrijke publieke persoon. Als bijverschijnsel gaf hij daarmee informatie over het privéleven van die persoon. Er zijn medische journalen geschreven over Lodewijk XIII en Lodewijk XIV. Hierin is te lezen hoe de vorst zich privé gedroeg tijdens zijn ziekten.

Het journaal van de hofarts van Lodewijk XIII

Héroard was de lijfarts van Lodewijk XIII (1601-1643) vanaf diens geboorte tot aan zijn zevenentwintigste jaar. Hij maakte al die jaren dagelijks aantekeningen over diens ziekte, gezondheid en hygiëne. Hij beschreef de oefeningen die de prins moest doen om hem sterk te maken en hij beschreef zijn maaltijden, vier keer per dag. Zijn journaal ging vrijwel niet over het publieke leven van de prins. Het ging over zijn muziekonderricht, danslessen, tekenonderricht, zijn rennen, spelen, ruzies, gebaren en spreken. Héroard voelde een vaderlijke genegenheid voor de prins.

Af en toe, waar dat nodig was voor de beschrijving van het leven van de prins, werd de omgeving waarin hij leefde kort beschreven, eerder gesuggereerd. De kamers van de kroonprins, van de min en van de gouvernante, het kabinet van Héroard. Omdat Héroard bijna doorlopend achter de prins aanliep, beschreef hij ook diens wandelingen in het park met zijn terassen, tuinen, bloemperken, groentebedden, paden, grotten en fontijnen. De kroonprins was op gezette tijden in de kapel, in het bidvertrek, de balzaal en de raderboot. Je kunt uit het journaal afleiden dat de koning en de koningin in die 27 jaar alles bij elkaar ongeveer een jaar met de prins hebben doorgebracht. Ook de andere kinderen en de bastaardkinderen van de koning werden in het voorbijgaan wel eens genoemd. Verder de min, de gouvernante, de knechten en kamermeisjes, de officieren en soldaten. Ook over het dorp komen we het een en ander aan de weet, zoals de ambachtslieden en de handarbeiders die er woonden.

De kinderen moesten leren hun emoties te bedwingen. De gouvernante gaf de prins consequent een standje als hij iets verkeerds had gedaan en dreigde ook wel eens met de zweep zonder die echter vaak te gebruiken. Héroard stond zelf een zachtzinnigere opvoeding voor.

De hygiëne aan het hof was blijkbaar behoorlijk slecht. Héroard beschreef het toen de prins zijn eerste tandje kreeg, toen hij leerde praten, en dat hij zijn gouvernante met een stok had geslagen toen hij boos was. Ook beschreef Héroard dat er seksuele spelletjes werden gespeeld. Dit was rond 1610 nog niet schandalig en taboe: het classicisme was nog niet begonnen. De prins liet zijn piemeltje kussen en speelde ermee. Dit werd niet onderdrukt en door Héroard zelfs aangemoedigd. Van de andere kant vond men dat de koning geen slaaf van zijn lust en genot moest worden, die moesten onder de controle van de Rede (het verstand) gehouden worden.

Het journaal van de hofarts van Lodewijk XIV

In dit journaal werd beschreven dat Lodewijk XIV (1638-1715) waterpokken had, de mazelen, kiespijn en tussendoor nog flauwtes, diarree, verkoudheden, braken, maagpijn, steenpuisten enzovoort. Daar kreeg hij medicatie voor. In het journaal is precies te lezen hoe het lichaam van de vorst reageerde op de ziekte en de medicatie. In 1684 onderging de koning een fisteloperatie.

Ook had hij jicht aan zijn linkervoet, van de pijn kon hij niet slapen. Op een gegeven moment kon hij geen schoenen meer aan en moest muilen dragen of zich laten dragen. Toen de pijn in 1685 te erg werd, bleef hij in bed en handelde daar de staatszaken af. In 1685 herriep hij, mogelijk mede vanwege die pijn en slapeloosheid, het edict van Nantes wat over het algemeen als een politieke fout van Lodewijk XIV wordt gezien. Tienduizenden hugenoten (Franse calvinisten) sloegen hierdoor op de vlucht, onder andere naar Nederland.

In 1686 had de koning afschuwelijke kiespijn omdat zijn gebit aan het wegrotten was. Zijn kiezen en tanden werden toen getrokken.

Het voornamelijk zittende leven van Lodewijk XIV brak hem op. Hij kreeg er hoofdpijn en opvliegingen van die verbeterden door beweging in de buitenlucht.

• 
  Rembrandt van Rijn, hoofdoperatie, 1624
• 
  Rembrandt van Rijn, opticiën, 1625
• 
  Gabriël Metsu, het zieke meisje, 1658
• 
  Gabriël Metsu, het zieke kind, 1663
• 
  Wolfgang Heimbach, de zieke, 1669
• 
  Jan Steen, doktersvisite, ~1660
• 
  Jan Steen, het zieke kind, ~1662
• 
  Jan Steen, het zieke vrouwtje, ~1665