Leer jezelf ecologisch tuinieren/Plantkunde/Blad: verschil tussen versies

 

Een '''blad''' is een orgaan van de hogere [[planten]] [[Gymnospermae]] (uitwendig zaaddragende planten) en de [[Angiospermae]] (inwendig zaaddragende planten). Andere plantaardige organismen als algen en mossen ontwikkelen geen bladeren. Het blad vervult meerdere functies, waarvan de twee belangrijkste de [[fotosynthese]] en de verdamping van water zijn. Met behulp van de fotosynthese wordt in bladeren onder invloed van zonlicht uit [[kooldioxide]] en water [[glucose]] gemaakt. Daarnaast houden de bladeren door verdamping en [[capillariteit]] een waterstroom op gang in de plant. In dit water zitten zouten die de plant actief heeft opgenomen uit de bodem. Zie ook [[worteldruk]].

 

De drie belangrijke delen van het blad zijn de bladbasis (de inplantingsplaats, waar het blad aan de stengel vastgehecht zit),de bladsteel en de bladschijf.

Een volledig blad bestaat uit [[nerven]] met daartussen [[bladmoes]] en een [[bladsteel]]. Bij de aanhechting aan de stengel, aan de basis van de bladsteel, zitten soms twee [[steunblaadje]]s. Soms kunnen ook bladkliertjes, bolvormige orgaantjes, op de bladsteel aan de voet van de bladschijf zitten. De bladsteel kan ook verbreed zijn en zo een [[fyllodium]] vormen of gevleugeld zijn, zoals bij [[alpenheksenkruid]] en de [[zure sinaasappel]]. De bladsteel kan bij sommige plantensoorten lang en dik zijn en soms gekleurd. Als [[groente]] worden bladstelen van bijvoorbeeld [[rabarber]] gegeten. Er zijn [[cultivar|rassen]] met rode en rassen met groene bladstelen. Ook kunnen bladstelen hol zijn zoals bij de [[reuzenberenklauw]] of alleen aan de voet zoals bij de [[gewone klit]].<br clear="left" />

<gallery>

Afbeelding:Koeh-042.jpg|[[Zure sinaasappel]]; gevleugelde bladsteel

</gallery>

 

{{hoofdartikel|Bladmoes}}

Het grootste gedeelte van het bladmoes bestaat uit parenchymatisch weefsel, het mesofyl. In de cellen van dit weefsel zitten de bladgroenkorrels ook wel [[chloroplast]]en genoemd. Het mesofyl heeft bij plantensoorten met horizontaal gericht blad twee laagjes.

De bovenste laag is het [[palissadeparenchym]], bestaande uit één- of twee cellagen, dicht opeengepakte langwerpige cellen. Bij schaduwbladeren bestaat het palissadeparenchym uit één cellaag. Hieronder zit het [[sponsparenchym]], sponsachtig weefsel bestaande uit meer ronde cellen. De huidmondjes vormen de verbinding tussen de buitenlucht en het sponsparenchym. Bij plantensoorten (meest éénzaadlobbigen) met verticaal gericht blad bestaat het mesofyl uit één laagje met dezelfde soort cellen.

 

De nervatuur van een blad zorgt enerzijds voor de versteviging van het blad en anderzijds voor de aanvoer van water en voedingsstoffen en de afvoer van assimilaten. De [[nerf]] bestaat uit twee soorten weefsels: [[floeem]] en [[xyleem]]. Het floeem bevindt zich aan de onderzijde van de nerf en verzorgt de afvoer van assimilaten. Het xyleem ligt daarbovenop en zorgt voor de aanvoer van water en daarin opgeloste voedingsstoffen. Het floeem en xyleem wordt voor de versteviging omgeven door dicht parenchymatisch weefsel en collenchym.

 

</gallery>

 

De [[kiem]]blad(en) hebben een afwijkende vorm van de ware bladeren. Bij de [[dicotyl]]en zijn er twee kiembladen (zaadlobben); [[monocotyl]]en hebben maar één kiemblad. De ware bladeren kunnen veel verschillende [[bladvorm|vormen]] hebben. (Plat)rond, ovaal, langwerpig, lancetvormig, lijnvormig, omgekeerd eirond, spatelvormig, hartvormig, niervormig, handvormig, ruitvormig, eirond en driehoekig.

In vroeger tijden, bij de teken- of [[signatuurleer]], dacht men dat de plant door de vorm van het blad aangaf voor welke delen van het menselijk lichaam de plant een heilzame werking had. Zo zou niervormig blad kwalen van de [[Nier (biologie)|nier]] en urinewegen helpen genezen.

 

Daarnaast kan het blad meer of minder diep zijn ingesneden. Bij een zeer diep ingesneden bladrand wordt van een hand-delig blad gesproken. Andere bladinsnijdingen zijn veerlobbig, veerspletig, veerdelig, handlobbig, handspletig en handdelig. Ook kan de bladrand, bladtop en bladvoet verschillende vormen hebben. De bladrand kan gegolfd, (a) gezaagd, (b) getand, (c) gekarteld, of dubbel gezaagd zijn. De bladtop afgerond, spits, uitgerand, genaald of ingesneden zijn. De bladvoet afgerond, spits, hartvormig, wigvormig, scheef, vlak of stomp zijn. Ook zijn er samengestelde bladen met als vormen oneven geveerd, even geveerd, dubbel geveerd en handvormig samengesteld.

Er zijn ook plantensoorten, waarbij de bladeren de vorm van een naald hebben. Ook deze vorm gaat uitdroging tegen.

 

 

Bij sommige planten zijn er bladeren die insecten kunnen vangen. Zo heeft de [[zonnedauw]] bladeren die bij aanraking naar boven toe dichtklappen.

</gallery>

 

{{hoofdartikel|Bladvorm}}

Bladeren van kruidachtige planten, loofbomen en naaldbomen hebben verschillende vormen, die betrekking hebben op de oppervlakte, bladrand, bladtop, bladvoet, mate van insnijding, nervatuur en samengesteldheid van het blad.

 

=== Haren ===

Op de bladeren komen als uitgroeisel van de [[epidermis]] haren voor. De haren kunnen verschillende vormen hebben zoals langwerpig of stervormig. De meeste haren zitten aan de onderkant van het blad. Bij sommige plantensoorten komt een zeer dichte (viltige) beharing voor. Bij de [[brandnetel]] (''Urtica dioica'') komen brandharen voor. Dit zijn fijne holle haartjes, waar bij aanraking de punt afbreekt en mierenzuur en andere stoffen vrijkomen. Deze stoffen veroorzaken branderige plekken op de huid die later overgaan in blaren en jeuk veroorzaken.

 

De bladeren kunnen op verschillende manieren op de stengel gerangschikt zijn:

;Afwisselend : Aan elke knoop van de stengel één blad; in afwisselende richting naar de top van de stengel.

;Langs de stengel : afhankelijk van de hoogte aan de stengel, bladeren met een verschillende vorm. Dit heet [[heterofylie]]. Als ongelijk gevormde bladeren in eenzelfde zone of aan dezelfde knoop voorkomen, heet dit [[anisofylie]].

 

De structuur van bladeren zorgt ervoor dat een grote hoeveelheid zonlicht kan worden gevangen met een relatief kleine hoeveelheid materiaal. De bladeren moeten dan wel goed op het licht zijn gericht. Er zijn veel plantensoorten die in de loop van de dag de richting van de bladeren zo veranderen dat ze de optimale hoeveelheid zonlicht vangen. Er zijn plantensoorten waarbij het blad hoofdzakelijk horizontaal gericht is en er zijn soorten, zoals grassen en ui, waarbij het blad hoofdzakelijk verticaal gericht is.

 

Planten groeien onder verschillende klimaatomstandigheden en hebben zich hieraan aangepast. Zo bezitten vetplanten ([[succulent]]en) dikke bladeren, waarin zij water kunnen opslaan, zodat zij langer onder droge omstandigheden kunnen blijven leven. Planten die altijd onder omstandigheden met een lage luchtvochtigheid moeten leven hebben tegen uitdroging resistente ([[xeromorf]]e) bladeren. Planten die op of onder water leven hebben weer andere aanpassingen. In Nederland komen voornamelijk planten voor met standaard ([[mesomorf]]e) bladeren. Planten die onder schaduwomstandigheden leven hebben bladeren met een dunnere bladschijf ([[hygromorf]] blad). Bladeren van zogenaamde schaduwplanten verdragen echter geen volle zon en moeten dus altijd in de schaduw staan.

 

In de bladgroenkorrels, ook wel [[chloroplast]]en genoemd, vindt in het [[chlorofyl]] onder invloed van zonlicht de [[fotosynthese]] plaats en worden suikers gesynthetiseerd. Soms worden er bladeren gevormd, waarin in een gedeelte geen of heel weinig bladgroenkorrels voorkomen. Hierdoor ontstaan er bontbladige planten; soms aan de rand, maar ook in vlekken. Wil een plant kunnen groeien dan moet er een minimale hoeveelheid groen blad aanwezig zijn. Op de foto is een [[Hosta (plant)|Hosta]] te zien die nog maar net voldoende bladgroen heeft om te groeien. Deze plant is al drie jaar oud. Bij kiemplanten zijn soms geheel witte planten ([[albinisme|albino]]'s) te zien, die echter doodgaan zodra het voedsel uit het zaad op is.

 

Bladeren die zich in het donker ontwikkelen maken geen chlorofyl en zijn daarom wit. Daarom worden de wortels van [[witlof]] in het donker getrokken.

 

Naast de fotosynthese vindt ook verdamping door de bladeren plaats. De verdamping wordt geregeld door de huidmondjes, die meer of minder geopend kunnen zijn.

 

Soms is de [[worteldruk]] van de plant zo hoog en de mogelijkheid van verdamping door het blad onvoldoende dat er door de nerven vocht naar buiten wordt geperst wat vochtdruppels aan de randen van het blad tot gevolg heeft. Dit wordt [[guttatie]] genoemd en kan vooral net na zonsopkomst optreden als de activiteit van de plant toeneemt en de [[luchtvochtigheid]] nog hoog is.

 

Tenslotte wordt het blad gebruikt voor de verwijdering van afvalstoffen van de plant (boom), doordat in de herfst de bladeren met daarin de opgeslagen afvalstoffen van de plant (boom) vallen. Nog voor de plant bruikbare stoffen worden, voordat het blad doodgaat, uit het blad gehaald en in de plant opgeslagen.

 

[[Vleesetende plant]]en gebruiken bladeren als val. Bij sommige soorten klappen de twee helften van het blad tegen elkaar als er een insect opkomt. Bij andere soorten zijn de bladeren bekervormig. Ook zijn er insectenetende planten die kleverige bladeren hebben. Insecten die hierop vast komen te zitten, worden ter plekke verteerd.

 

 

Bladval in de herfst wordt voorafgegaan aan veranderingen in de weefsels aan of in de bladbasis. Er worden twee laagjes gevormd. Een afscheidingslaag (abscissielaag) en een beschermende laag.

Afbeelding:Paardekastanje bladmineerder closeup.jpg|[[Bladmineerder]] bij [[Paardenkastanje]]

</gallery>

*http://www.vcbio.sci.kun.nl/virtuallessons/leaf/ (o.a. met mooie dwarsdoorsneden blad)

*http://www.fhsu.edu/biology/thomasson/leafhair.htm ([[Electronenmicroscoop|elektronenmicroscopische]] foto's van bladharen)

{{Link FA|lt}}

{{Commonscat|Leaves}}

 

[[Categorie:Plantenmorfologie]]

[[Categorie:Fotosynthese]]

 

[[af:Blaar]]

[[la:Folium]]

[[lt:Lapas]]

[[mg:Ravinkazo]]

[[mk:Лист (ботаника)]]