Leer jezelf ecologisch tuinieren/Plantkunde/Blad: verschil tussen versies

Een '''blad''' is een orgaan van de hogere [[planten]] [[w:Gymnospermae|Gymnospermae]] (uitwendig zaaddragende planten) en de [[w:Angiospermae|Angiospermae]] (inwendig zaaddragende planten). Andere plantaardige organismen als algen en mossen ontwikkelen geen bladeren. Het blad vervult meerdere functies, waarvan de twee belangrijkste de [[w:fotosynthese|fotosynthese]] en de verdamping van water zijn. Met behulp van de fotosynthese wordt in bladeren onder invloed van zonlicht uit [[w:kooldioxide|kooldioxide]] en water [[w:glucose|glucose]] gemaakt. Daarnaast houden de bladeren door verdamping en [[w:capillariteit|capillariteit]] een waterstroom op gang in de plant. In dit water zitten zouten die de plant actief heeft opgenomen uit de bodem. Zie ook [[worteldruk]].

Een volledig blad bestaat uit [[nerven]] met daartussen [[bladmoes]] en een [[bladsteel]]. Bij de aanhechting aan de stengel, aan de basis van de bladsteel, zitten soms twee [[steunblaadje]]ssteunblaadjes. Soms kunnen ook bladkliertjes, bolvormige orgaantjes, op de bladsteel aan de voet van de bladschijf zitten. De bladsteel kan ook verbreed zijn en zo een [[w:fyllodium|fyllodium]] vormen of gevleugeld zijn, zoals bij [[alpenheksenkruidLeer jezelf ecologisch tuinieren/Alpenheksenkruid|Alpenheksenkruid]] en de [[zure sinaasappel]]. De bladsteel kan bij sommige plantensoorten lang en dik zijn en soms gekleurd. Als [[groente]] worden bladstelen van bijvoorbeeld [[rabarberLeer jezelf ecologisch tuinieren/Rabarber|Rabarber]] gegeten. Er zijn [[cultivar|rassen]] met rode en rassen met groene bladstelen. Ook kunnen bladstelen hol zijn zoals bij de [[reuzenberenklauwLeer jezelf ecologisch tuinieren/Reuzenberenklauw|Reuzenberenklauw]] of alleen aan de voet zoals bij de [[gewoneLeer jezelf ecologisch tuinieren/Gewone klit|Gewone klit]].<br clear="left" />

Afbeelding:Koeh-042.jpg|[[Zure sinaasappel]]; gevleugelde bladsteel

Afbeelding:Rabarber stelen.jpg|[[Rabarber]]plantRabarberplant; verdikte bladsteel

{{hoofdartikelZie ook [[../Bladmoes|Bladmoes}}]]<br/>

Het grootste gedeelte van het bladmoes bestaat uit parenchymatisch weefsel, het mesofyl. In de cellen van dit weefsel zitten de bladgroenkorrels ook wel [[w:chloroplast|chloroplast]]en genoemd. Het mesofyl heeft bij plantensoorten met horizontaal gericht blad twee laagjes.

De bovenste laag is het [[w:palissadeparenchym|palissadeparenchym]], bestaande uit één- of twee cellagen, dicht opeengepakte langwerpige cellen. Bij schaduwbladeren bestaat het palissadeparenchym uit één cellaag. Hieronder zit het [[w:sponsparenchym|sponsparenchym]], sponsachtig weefsel bestaande uit meer ronde cellen. De huidmondjes vormen de verbinding tussen de buitenlucht en het sponsparenchym. Bij plantensoorten (meest éénzaadlobbigen) met verticaal gericht blad bestaat het mesofyl uit één laagje met dezelfde soort cellen.

De nervatuur van een blad zorgt enerzijds voor de versteviging van het blad en anderzijds voor de aanvoer van water en voedingsstoffen en de afvoer van assimilaten. De [[nerf]] bestaat uit twee soorten weefsels: [[w:floeem|floeem]] en [[w:xyleem]]. Het floeem bevindt zich aan de onderzijde van de nerf en verzorgt de afvoer van assimilaten. Het xyleem ligt daarbovenop en zorgt voor de aanvoer van water en daarin opgeloste voedingsstoffen. Het floeem en xyleem wordt voor de versteviging omgeven door dicht parenchymatisch weefsel en collenchym.

Een blad kan een veernervige, parallelnervige, kromnervige, handnervige, eennervige of netnervige nervatuur hebben. De nervatuur van het blad gaat over in de bladsteel, waarmee het blad aan de plant vastzit. Als de bladsteel ontbreekt is er sprake van een zogenaamd zittend blad. Bij [[grassenfamilie|grassen]], [[graan|granen]] en [[maïsLeer jezelf ecologisch tuinieren/Maïs|Maïs]] gaat de bladschijf over in een bladschede, die als een kokertje om de stengel heen zit. Op de grens van bladschijf en bladschede zit het [[w:tongetje|tongetje]] (ligula) met soms ook [[w:oortje (plant)|oortjes]].

Afbeelding:Blad van monocotyl Suikermais.jpg|Monocotyl lijnvormig, parallelnervig blad van [[suikermaïsLeer jezelf ecologisch tuinieren/Maïs|Suikermaïs]]

Afbeelding:Vein_sceleton_hydrangea_ies.jpg|Nerfskelet van een [[hortensiaLeer jezelf ecologisch tuinieren/Hortensia|Hortensia]]

De [[kiem../Kiem|kiembladen]]blad(en) hebben een afwijkende vorm van de ware bladeren. Bij de [[w:dicotyl|dicotyl]]en zijn er twee kiembladen (zaadlobben); [[w:monocotyl|monocotyl]]en hebben maar één kiemblad. De ware bladeren kunnen veel verschillende [[bladvorm../Bladvorm|vormen]] hebben. (Plat)rond, ovaal, langwerpig, lancetvormig, lijnvormig, omgekeerd eirond, spatelvormig, hartvormig, niervormig, handvormig, ruitvormig, eirond en driehoekig.

In vroeger tijden, bij de teken- of [[w:signatuurleer|signatuurleer]], dacht men dat de plant door de vorm van het blad aangaf voor welke delen van het menselijk lichaam de plant een heilzame werking had. Zo zou niervormig blad kwalen van de [[Nier (biologie)|nier]] en urinewegen helpen genezen.

Er zijn [[klimplant]]enklimplanten waarbij de bladeren eindigen in [[bladrank|ranken]] zoals bij de [[erwtLeer jezelf ecologisch tuinieren/Erwt|Erwt]]. Bij [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Oost-Indische kers|Oost-Indische kers]] kan de bladsteel zich ergens omheen winden.

Bij sommige planten zijn er bladeren die insecten kunnen vangen. Zo heeft de [[zonnedauwLeer jezelf ecologisch tuinieren/Zonnedauw|Zonnedauw]] bladeren die bij aanraking naar boven toe dichtklappen.

{{hoofdartikelZie ook [[../Bladvorm|Bladvorm}}]].<br/>

Bij sommige plantensoorten, zoals bij de [[boonLeer jezelf ecologisch tuinieren/De moestuin#Boon|Boon]] zit er bij de overgang van de bladschijf naar de bladsteel een scharnier, waarmee het blad verticaal naar boven en naar beneden kan draaien. Het scharnier bestaat uit zwellingen ([[w:bladkussentje|pulvini]]) op de bladsteel. De bladbewegingen ontstaan door veranderingen in de celdruk (turgor) van de motorische cellen, die in de zwellingen liggen. 's Nachts hangen de bladeren in de zogenoemde slaapstand. Onder omstandigheden met veel warmte en zon staan de bladeren omhoog. De [[aardbeiLeer jezelf ecologisch tuinieren/Aardbei|Aardbei]] vouwt de twee bladhelften naar boven naar elkaar toe als het voor de plant te heet wordt om verbranding te voorkomen. Bij [[kruidjeLeer jezelf ecologisch tuinieren/Kruidje-roer-me-niet|Kruidje-roer-mijme-niet]] vouwen de blaadjes van het samengestelde blad bij aanraking naar elkaar toe.

[[Bestand:Bladbeharing geranium.jpg|thumb|right|200px|Bladharen op [[geraniumLeer jezelf ecologisch tuinieren/Geranium|Geranium]]]]

Op de bladeren komen als uitgroeisel van de [[w:epidermis|epidermis]] haren voor. De haren kunnen verschillende vormen hebben zoals langwerpig of stervormig. De meeste haren zitten aan de onderkant van het blad. Bij sommige plantensoorten komt een zeer dichte (viltige) beharing voor. Bij de [[brandnetelLeer jezelf ecologisch tuinieren/Brandnetel|Brandnetel]] (''Urtica dioica'') komen brandharen voor. Dit zijn fijne holle haartjes, waar bij aanraking de punt afbreekt en mierenzuur en andere stoffen vrijkomen. Deze stoffen veroorzaken branderige plekken op de huid die later overgaan in blaren en jeuk veroorzaken.

;Rozet : bladeren vormen een [[bladrozet]].

;Langs de stengel : afhankelijk van de hoogte aan de stengel, bladeren met een verschillende vorm. Dit heet [[w:heterofylie|heterofylie]]. Als ongelijk gevormde bladeren in eenzelfde zone of aan dezelfde knoop voorkomen, heet dit [[w:anisofylie|anisofylie]].

Planten groeien onder verschillende klimaatomstandigheden en hebben zich hieraan aangepast. Zo bezitten vetplanten ([[w:succulent|succulent]]en) dikke bladeren, waarin zij water kunnen opslaan, zodat zij langer onder droge omstandigheden kunnen blijven leven. Planten die altijd onder omstandigheden met een lage luchtvochtigheid moeten leven hebben tegen uitdroging resistente ([[w:xeromorf|xeromorf]]e) bladeren. Planten die op of onder water leven hebben weer andere aanpassingen. In Nederland komen voornamelijk planten voor met standaard ([[w:mesomorf|mesomorf]]e) bladeren. Planten die onder schaduwomstandigheden leven hebben bladeren met een dunnere bladschijf ([[w:hygromorf|hygromorf]] blad). Bladeren van zogenaamde schaduwplanten verdragen echter geen volle zon en moeten dus altijd in de schaduw staan.

[[Bestand:Hosta witblad.jpg|thumb|right|200px|[[HostaLeer (plant)jezelf ecologisch tuinieren/Hosta|Hosta]] met bijna wit blad]]

In de bladgroenkorrels, ook wel [[w:chloroplast|chloroplast]]en genoemd, vindt in het [[w:chlorofyl|chlorofyl]] onder invloed van zonlicht de [[w:fotosynthese|fotosynthese]] plaats en worden suikers gesynthetiseerd. Soms worden er bladeren gevormd, waarin in een gedeelte geen of heel weinig bladgroenkorrels voorkomen. Hierdoor ontstaan er bontbladige planten; soms aan de rand, maar ook in vlekken. Wil een plant kunnen groeien dan moet er een minimale hoeveelheid groen blad aanwezig zijn. Op de foto is een [[Hosta (plant)|Hosta]] te zien die nog maar net voldoende bladgroen heeft om te groeien. Deze plant is al drie jaar oud. Bij kiemplanten zijn soms geheel witte planten ([[w:albinisme|albino]]'s]]) te zien, die echter doodgaan zodra het voedsel uit het zaad op is.

Bladeren die zich in het donker ontwikkelen maken geen chlorofyl en zijn daarom wit. Daarom worden de wortels van [[witlofLeer jezelf ecologisch tuinieren/Witlof|Witlof]] in het donker getrokken.

[[Bestand:Guttatie.jpg|thumb|right|200px|[[w:Guttatie|Guttatie]] (druppelvorming) bij het eerste ware blad van [[komkommerLeer jezelf ecologisch tuinieren/Komkommer|Komkommer]]plant]]

Soms is de [[w:worteldruk|worteldruk]] van de plant zo hoog en de mogelijkheid van verdamping door het blad onvoldoende dat er door de nerven vocht naar buiten wordt geperst wat vochtdruppels aan de randen van het blad tot gevolg heeft. Dit wordt [[guttatie]] genoemd en kan vooral net na zonsopkomst optreden als de activiteit van de plant toeneemt en de [[luchtvochtigheid]] nog hoog is.

[[w:Vleesetende plant|Vleesetende plant]]en gebruiken bladeren als val. Bij sommige soorten klappen de twee helften van het blad tegen elkaar als er een insect opkomt. Bij andere soorten zijn de bladeren bekervormig. Ook zijn er insectenetende planten die kleverige bladeren hebben. Insecten die hierop vast komen te zitten, worden ter plekke verteerd.

In de herfst kan bij sommige planten-, struik- en boomsoorten het blad verkleuren naar geel (goudkleurig), oranje of rood ([[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Blauwe bes|Blauwe bes]]) en bruin. Doordat bij lage temperatuur in de herfst het chlorofyl in de bladgroenkorrels wordt afgebroken worden aanwezige pigmenten ([[w:caroteen|carotenoïden]] geven een gele kleur, [[w:anthocyaan|anthocyaninen]] geven een rode kleur en de [[w:tannine|tannine]]n geven een bruine kleur) zichtbaar.

De beschermende laag isoleert het blad van de stengel. Onder deze laag vindt periderm-(uitwendig bedekkingsweefsel en te vergelijken met de epidermis)vorming plaats en worden door de productie van [[w:gom (substantie)|gom]] de vaten ([[w:xyleem|xyleem]] en [[w:floeem|floeem]]) afgesloten.

Afbeelding:Herfst blad TN.JPG|Doordat in de herfst het groen kleurende [[chlorofyl]] uit het blad verdwijnt, kleurt het overblijvende [[anthocyaan]] het blad rood

Afbeelding:Hostablad herfstkleur.jpg|[[Hosta]]bladHostablad met gele herfstkleur

Vermeerdering van planten door het [[stekLeer jezelf ecologisch tuinieren/Stekken|stekken]]ken van bladeren is bij verschillende plantensoorten mogelijk. Het [[w:Kaaps viooltje|Kaaps viooltje]] kan zo vermeerderd worden door het blad met de bladsteel in de grond te steken. Bij bladBlad[[Leer jezelf ecologisch tuinieren/begonia|begonia]] is het zelfs mogelijk om kleine stukjes blad van 2 à 3 cm² met een stukje nerf te stekken. Soms moet de nerf bij sommige plantensoorten iets ingesneden worden om tot een goed resultaat te komen. Soms komen aan een bladstek wel wortels, maar geen scheutjes, zoals bij [[w:Kalanchoë|Kalanchoë]].

Een blad kan aangetast worden door ziekten en plagen. Er zijn [[schimmels]], zoals [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Problemen#Meeldauw|meeldauw]] en [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Problemen#Aardappelziekte|aardappelziekte]] die door de huidmondjes naar binnen dringen en tussen het parenchym schimmeldraden maken. Het blad kan zich daar tegen verzetten door het snel laten afsterven van aangetaste cellen. Dit heet [[w:necrose|necrose]].

Bij bomen kan vervroegde bladval optreden zoals bij [[populierLeer jezelf ecologisch tuinieren/Populier|Populier]] en [[paardenkastanjeLeer jezelf ecologisch tuinieren/Paardenkastanje|Paardenkastanje]].

[[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren|Insecten]] kunnen een blad aantasten. Zo vreten [[rupsLeer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Rups|rupsen]]en hele stukken blad op en [[bladmineerderLeer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Bladmineerder|bladmineerders]]s het bladmoes tussen de epidermislagen.

Ook zijn er insecten die uit het blad voedsel opzuigen ([[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Bladluis|bladluis]], [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Tripsen|thrips]], [[SpintLeer (mijt)jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Spint|spint]]). Zuigende insecten zitten meestal op de onderkant van het blad, omdat ze dan dichter bij het [[w:floeem|floeem]] zitten, waaruit ze voedingsstoffen opzuigen. Sommige insecten ([[galmugLeer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Galmug|galmuggen]]gen) veroorzaken plaatselijk groei, waardoor er een gal gevormd wordt. Vroeger werden de [[galappel|bladgallen]] van de [[eikLeer jezelf ecologisch tuinieren/Eik|Eik]] gebruikt voor het maken van inkt.

[[w:Virus (biologie)|Virussen]] kunnen worden overgebracht door aanraking van het blad of via zuigende insecten. Een virus vermeerdert zich in het blad, hetgeen bladverkleuringen en plaatselijke necrosevlekjes tot gevolg heeft.

Afbeelding:Bladluis kerstroos.jpg|[[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Dieren#Bladluis|Bladluizen]] op [[kerstroosLeer jezelf ecologisch tuinieren/Kerstroos|Kerstroos]]

Afbeelding:Aardappel Parel Phytophthora.jpg|Bladaantasting bij [[aardappelLeer jezelf ecologisch tuinieren/Aardappel|Aardappel]] door [[Phytophthora]]

Afbeelding:Frambozenblad virusziek Schönemann.jpg|[[Virus (biologie)|Virusziek]] blad van [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Framboos|Framboos]] "Schönemann"

Afbeelding:Paardekastanje bladmineerder closeup.jpg|[[Bladmineerder]] bij [[Paardenkastanje]]

*http://www.fhsu.edu/biology/thomasson/leafhair.htm ([[Electronenmicroscoop|elektronenmicroscopische]] foto's van bladharen)