|
__NOTOC__ __NOEDITSECTION__
{{Taxobox
{{Leer jezelf ecologisch tuinieren|Afbeelding=Wheat-haHula-ISRAEL2.JPG}}
| type = plant
| naam = Tarwe
| afbeelding = Wheat-haHula-ISRAEL2.JPG
| afbeeldingtekst = Tarwe
| rijk = ''[[Planten|Plantae]]'' (Planten)
| stam = ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
| klasse = ''[[Spermatopsida]]'' (Zaadplanten)
| clade1 = [[Bedektzadigen]]
| clade2 = [[Eenzaadlobbigen]]
| clade4 = [[Commeliniden]]
| orde = ''[[Poales]]''
| familie = ''[[Poaceae]]'' (Grassenfamilie)
| w-naam = ''Triticum''
| taxon= [[Geslacht (biologie)|Geslacht]]
| auteur = [[L.]]
| datum = 1753
| afbeeldingII = Triticum monococcum.jpg
| afbeeldingIItekst = Eenkoorn
| afbeeldingIII = Triticum monococcum0.jpg
| afbeeldingIIItekst = Eenkoorn
| afbeeldingIV = Tarweaar.jpg
| afbeeldingIVtekst = Tarweaar
| afbeeldingV = Cereals (1).jpg
| afbeeldingVtekst = o.a. Poolse tarwe
}}
'''Tarwe''' (''Triticum''-species) is een van de voornaamste [[graan|granen]] waar de mensheid zich mee voedt, naast [[rijst]] en [[maïs]]. Het staat met maïs op een gedeelde eerste plaats. In Nederland werd in 2005 116.000 ha wintertarwe en ruim 20.600 ha zomertarwe geteeld.
==Oorsprong==
Tarwe is ook een van de oudste [[domesticatie|gedomesticeerde]] planten. De domesticatie vond waarschijnlijk ongeveer 10.000 jaar geleden plaats in het [[Midden-Oosten]] en [[Afrika]] van [[Syrië]] tot [[Jammu en Kasjmir (gebied)|Kasjmir]] en naar het zuiden tot in [[Ethiopië]].
[[Gewone tarwe]] of broodtarwe is [[hexaploïd]] met 42 [[chromosoom|chromosomen]] (6n = 42) en ontstaan uit verschillende voorouders. De ontwikkeling is waarschijnlijk als volgt gegaan:
<br />De diploïde [[eenkoorn]] (2n = 14) heeft zich gekruist met een [[diploïde]] wilde grassoort (2n = 14). De hieruit ontstane [[hybride (biologie)|hybride]] heeft het dubbele aantal chromosomen, omdat de diploïde vorm niet [[fertiel]] is en is dus tetraploïd met 28 chromosomen (4n = 28). Van deze hybride stammen de [[emmertarwe]] en de [[harde tarwe]], macaronitarwe of durumtarwe ''Triticum durum'' af. De emmertarwe heeft zich gekruist met de diploïde ''Aegilops tauschii'' ook wel ''Aegilops squarrosa'' ([[synoniem (plantkunde)|synoniem]]) (2n = 14) genoemd. Ook deze hybride heeft zich verdubbeld, omdat anders geen fertiele plant ontstaat. Dit zijn dus de uiteindelijke hexaploïde tarwe's [[gewone tarwe]] en [[spelt]].
Vaak zien we bij kruisingen tussen soorten dat er geen fertiele planten ontstaan doordat de chromosomenparen te veel verschillen. Door verdubbeling van het aantal chromosomen kan wel een goede paring van de chromosomen optreden. (zie [[meiose]]).
===Genetische achtergrond===
*Het [[genoom]] van eenkoorn wordt weergegeven met A en eenkoorn-planten hebben AA.
*Het genoom van de wilde diploïde grassoort wordt weergegeven met B en planten hebben BB.
*Het genoom van de diploïde ''Aegilops squarrosa'' wordt weergegeven met D en planten hebben DD.
*Het genoom van de durumtarwe wordt weergegeven met AB en planten hebben AABB.
*Het genoom van de gewone tarwe wordt weergegeven met ABD en planten hebben AABBDD.
'''Tarwe''' (''Triticum''-species) is een geslacht uit de [[../Grassenfamilie|Grassenfamilie]] en een van de voornaamste granen waar de mensheid zich mee voedt, naast rijst en maïs. Het staat met maïs op een gedeelde eerste plaats.
===[[Plantenveredeling|Veredeling]]===
De wilde en primitieve tarwesoorten hebben een brosse aarspil, waardoor de korrels zich makkelijk kunnen verspreiden. Ook zijn de korrels stevig omsloten door de kafjes en zitten er weinig korrels op een aar. Deze ongewenste eigenschappen zijn door de mens door de eeuwen heen weggeselecteerd. Eenkoorn en emmertarwe werden 4000 jaar v.Chr. veel verbouwd in [[Noord-Afrika]] en het [[Middellandse Zeegebied]]. Waarschijnlijk kwam eenkoorn veel voor als een ongewenste vermenging met emmertarwe. Na 300 v.Chr. werd durumtarwe met naakte korrels meer en meer verbouwd en na enkele eeuwen had deze soort de emmertarwe verdrongen. Gewone tarwe kwam in 200 v.Chr. voor het eerst voor in het Middellandse Zeegebied. Tegelijkertijd werd ten noorden van de alpen emmertarwe verdrongen door [[spelt]]. In de Middeleeuwen werd gewone tarwe en spelt in Europa veel verbouwd. Uiteindelijk is spelt bijna geheel verdrongen door de gewone tarwe.
=== Oorsprong ===
Door kruising en selectie zijn er van gewone tarwe duizenden rassen gekweekt met verschillende eigenschappen en een steeds hogere opbrengst per ha. Meel van gewone tarwe is afhankelijk van het ras geschikt voor het maken van [[brood]], [[biscuit (koekje)|biscuit]] en gebak. [[Pasta]]'s worden meestal van durumtarwe gemaakt.
Tarwe is ook een van de oudste [[w:domesticatie|gedomesticeerde]] planten. De domesticatie vond waarschijnlijk ongeveer 10.000 jaar geleden plaats in het Midden-Oosten en Afrika van Syrië tot Kasjmir en naar het zuiden tot in Ethiopië.
=== Rassen ===
Tarwe[[ras (plant)|ras]]senTarwerassen worden ingedeeld naar groeiseizoen (wintertarwe, zomertarwe en overgangstarwe). Verder maakt men bij broodtarwe onderscheid op basis van
*de structuur van het [[w:endosperm|endosperm]]: zachte of harde (niet te verwarren met durumtarwe) en
*de kleur van de korrel: rood of wit.
Ook wordt broodtarwe vaak ingedeeld op basis van de kwaliteit, die grotendeels bepaald wordt door het gehalte en de kwaliteit van het [[proteïne|eiwit]] of [[gluten]] en in mindere mate door de hardheid van de korrel.
In Nederland worden tarwerassen gekwalificeerd als:
*voertarwe.
=== Soorten ===
==Belangrijkste soorten==
*[[Durum (tarwe)|Durum]] (''Triticum durum'') De enige [[tetraploïde]] soort die nog veel wordt verbouwd.
<gallery>
</gallery>
Nog niet beschreven soorten:
*[[Durum (tarwe)|Durum]] (''Triticum durum'')
*[[Dwergtarwe]] ''(Triticum compactum)''
*[[Eenkoorn]] of eenkoren (''Triticum monococcum'') Een [[diploïde]] soort met wilde en gecultiveerde varianten. Een van de vroegst gecultiveerde soorten maar tegenwoordig zelden gebruikt.
*[[Emmertarwe]] of tweekoren (''Triticum dicoccum'') Een tetraploïde soort, met [[wilde emmer]] en gecultiveerde varianten. In het verre verleden verbouwd maar nog maar weinig verbreid.
*[[Gewone tarwe]] (''Triticum aestivum'') Een [[polyploïdie|hexaploïde]] soort die wereldwijd het meest verbouwd wordt.
*[[Poolse tarwe]] (''Triticum polonicum'') Een tetraploïde soort, oorspronkelijk uit het midden-oosten.
*[[Spelt]] (''Triticum spelta'') Nog een hexaploïde soort die in kleine hoeveelheden wordt verbouwd.
[[Bestand:Blemiracle.jpg|200px|thumb|left|''Triticum turgidum'']]
| afbeeldingII = Triticum monococcum.jpg
| afbeeldingIII = Triticum monococcum0.jpg
| afbeeldingIV = Tarweaar.jpg
| afbeeldingV = Cereals (1).jpg
*''Triticum aethiopicum''
*''Triticum araraticum''
*''Triticum vavilovii''
*''Triticum zhukovskyi''
{{Clearleft}}
==Productie= Ziekten en consumptieplagen ===
==== Schimmels ====
In het seizoen 1997/1998 werd er op de wereld 579 miljoen ton tarwe verbouwd en de grootste tarwe-verbouwende naties waren:
Tarwe wordt elk jaar aangetast door verschillende schimmelziekten die in sommige jaren grote schade kunnen geven.. De belangrijkste zijn:
# [[Volksrepubliek China|China]]: 112 miljoen ton
* [[gele roest]]
# [[India]]: 65 miljoen ton
* [[bruine roest]]
# [[Verenigde Staten]]: 62 miljoen ton
* [[voetziekte]]n
# [[Rusland]]: 36 miljoen ton
* [[afrijpingsziekte]]n
# [[Frankrijk]]: 33 miljoen ton
[[Kiemplantenziekte]]n, [[steenbrand]] en [[stuifbrand]] kunnen door [[desinfectie|ontsmetting]] van het [[zaaien|zaai]][[zaad (plant)|zaad]] worden voorkomen.
# [[Canada]]: 26 miljoen ton
De wereldconsumptie lag in 1997 per hoofd van de bevolking op 101 kg, waarbij [[Denemarken]] aan kop lag met 623 kg per hoofd van de bevolking, omdat tarwe veel als [[varken (tam)|varken]]svoer wordt gebruikt en de Denen veel varkens mesten.
==Ziekten en plagen==
===Schimmels===
Tarwe wordt elk jaar aangetast door verschillende [[schimmels|schimmelziekten]]. De belangrijkste zijn [[gele roest]], [[bruine roest]], [[voetziekte]]n en [[afrijpingsziekte]]n, die in sommige jaren grote schade kunnen geven. Afrijpingsziekten kunnen ook een te hoog [[Fytopathologie|DON]]-gehalte (Deoxynivalenol-gehalte) in de korrel geven, waardoor ze dan ongeschikt zijn voor consumptie. [[Kiemplantenziekte]]n, [[steenbrand]] en [[stuifbrand]] kunnen door [[desinfectie|ontsmetting]] van het [[zaaien|zaai]][[zaad (plant)|zaad]] worden voorkomen.
*Voet- en stengelziekten
**[[Oogvlekkenziekte]] (''Pseudocercosporella herpotrichoides'')
**[[Stuifbrand]] (''Ustilago nuda'' f. ''tritici'')
==Zie ook==
* [[Gewone tarwe]]
* [[Mycotoxine]]
{{Navigatie graansoorten}}
{{commons|Wheat|Tarwe}}
{{woordenboek|tarwe}}
{{Commonscat|Tarwe}}
[[Categorie:Triticum| ]]
[[Categorie:Graan]]
{{Link FA|es}}
{{sub}}
[[an:Trigo]]
[[ang:Hƿǣte]]
[[ar:قمح]]
[[az:Buğda]]
[[bat-smg:Kvėitē]]
[[bg:Пшеница]]
[[ca:Blat]]
[[cs:Pšenice]]
[[cy:Gwenith]]
[[da:Hvede]]
[[de:Weizen]]
[[en:Wheat]]
[[eo:Tritiko]]
[[es:Triticum]]
[[et:Nisu]]
[[eu:Gari (landarea)]]
[[fa:گندم]]
[[fi:Vehnät]]
[[fr:Blé]]
[[gan:小麥]]
[[gl:Trigo]]
[[gn:Avati mirĩ]]
[[he:חיטה]]
[[hi:गेहूँ]]
[[hr:Pšenica]]
[[hsb:Pšeńca]]
[[ht:Ble (sereyal)]]
[[hu:Búza]]
[[id:Gandum]]
[[io:Frumento]]
[[is:Hveiti]]
[[it:Triticum]]
[[ja:コムギ]]
[[jv:Gandum]]
[[ko:밀]]
[[ku:Genim]]
[[la:Triticum]]
[[lij:Gran]]
[[lt:Kvietys]]
[[lv:Kvieši]]
[[nn:Kveite]]
[[no:Hveteslekten]]
[[oc:Blat]]
[[os:Мæнæу]]
[[pa:ਕਣਕ]]
[[pam:Trigu]]
[[pdc:Weeze]]
[[pl:Pszenica]]
[[ps:غنم]]
[[pt:Trigo]]
[[qu:Triyu]]
[[rmy:Giv]]
[[ro:Grâu]]
[[ru:Пшеница]]
[[sah:Сэлиэhинэй]]
[[sc:Trigu]]
[[scn:Furmentu]]
[[simple:Wheat]]
[[sk:Pšenica]]
[[sl:Pšenica]]
[[sr:Пшеница]]
[[sv:Vetesläktet]]
[[sw:Ngano]]
[[ta:கோதுமை]]
[[te:గోధుమ]]
[[tg:Гандум]]
[[th:ข้าวสาลี]]
[[tl:Trigo]]
[[tr:Buğday]]
[[uk:Пшениця]]
[[vi:Lúa mì]]
[[wa:Frumint]]
[[war:Trigo]]
[[yi:ווייץ]]
[[zh:小麦]]
[[zh-min-nan:Be̍h-á]]
[[zh-yue:小麥]]
| 