Leer jezelf ecologisch tuinieren/Spiegelorchis: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
imported>Sicco10 k →Kenmerken: overbodige 'e' verwijderd |
Linkfix ivm sjabloonnaamgeving + standaardopmaak met AWB |
||
Regel 1:
{{Taxobox
| type= plant | naam= Spiegelorchis
| afbeelding=Illustration Ophrys fuciflora0.jpg
Regel 14 ⟶ 15:
| subtribus= ''[[Orchidinae]]''
| taxon= [[Geslacht (biologie)|Geslacht]]
| w-naam= ''Ophrys''
| auteur= [[Carolus Linnaeus|L.]]
| datum= 1753
Regel 20 ⟶ 21:
}}
De '''spiegelorchissen''' (''Ophrys'') vormen een groot, voornamelijk in Europa voorkomend [[geslacht (biologie)|geslacht]] van de [[orchidee|orchideeënfamilie]] (''Orchidaceae''). Het geslacht telt ongeveer 130 soorten, waarvan er slechts drie soorten in België en/of Nederland voorkomen.
==Naamgeving en etymologie==
De naam ''Ophrys'' komt uit het Grieks en betekent ‘wenkbrauw’, wat zou moeten slaan op de behaarde [[bloem (plant)#Bloemvorm|lip]] van sommige soorten. De naam wordt reeds gebruikt door [[Gaius Plinius Secundus maior|Plinius de oudere]] (23-79 vc) in zijn [[Naturalis Historia]], alhoewel hij er waarschijnlijk een andere plant mee aanduidde.
De Nederlandse naam slaat op de manier waarop deze planten insecten aanlokken, nl. door ze te imiteren.
Regel 30 ⟶ 31:
De spiegelorchissen zijn allen [[terrestrische plant|terrestrische]], overblijvende [[kruidachtigen|kruiden]] die overwinteren met twee ondergrondse, gedeelde [[wortel (plant)#Wortelknol|knollen]]. Elk jaar ontstaan er reeds tijdens de bloei twee nieuwe knollen, terwijl de oude afsterven.
Als eerste uiterlijke teken van de nieuwe plant groeit er in de late zomer of herfst een [[bladrozet]] dat overwintert en dikwijls al verdroogd is bij het begin van de nieuwe bloei. In het
De [[bloeiwijze]] is een ijle [[aar (bloeiwijze)|aar]] met twee tot maximaal twaalf bloemen. De bloemen zijn variabel van grootte, tot enkele cm., en staan steeds wijd open. De bloembladen kunnen alle kleuren hebben en zijn zelfs binnen één soort nogal variabel van kleur. De sepalen of [[kelkblad]]en zijn steeds groter dan de petalen of [[kroonblad]]en. Er is geen [[spoor (bloem)|spoor]].
[[
Maar het is vooral de opvallende en grote [[lip (bloem)|lip]] of labellum die de bloem van de spiegelorchissen uniek maken, niet alleen door de onvergelijkelijke schoonheid en de vreemde vorm, maar ook door de manier waarop ze insecten aanlokt. De lip lijkt namelijk sprekend op een vrouwelijk insect, en wel van die soort die belangrijk is voor de bestuiving. Naargelang van de soort spiegelorchis kunnen dat [[wesp]]en, [[bij]]en, [[hommel (insect)|hommels]], [[kevers]] of nog andere [[insect]]en zijn. Meestal wordt slechts één of enkele nauw verwante soorten aangelokt. Dit verschijnsel wordt ook wel [[mimicry]] genoemd.
De lip is daarvoor meestal bolvormig opgeblazen en in drie gedeeld, behaard (vooral op de twee zijlobben) en met een felgekleurd en getekend [[speculum (plant)|speculum]] of middenstuk. Bovenaan zit het [[gynostemium]], de centrale reproductieve zuil van van de orchis, die bestaat uit de gefuseerde vrouwelijke [[stamper]] en mannelijke [[meeldraden]], en waaronder de stuifmeelkorrels of [[pollinium|pollinia]] zichtbaar zijn. Onderaan de lip hebben sommige soorten ook nog een geel [[aanhangsel (bloem)|aanhangsel]], waarvan de functie niet duidelijk is.
== Levenswijze en voortplanting ==
Behalve hun imitatievorm en –kleur hebben spiegelorchissen ook nog ander verleidingstechnieken. Zo lokken ze hun bestuivers ook nog met geuren die de typische geurstoffen van vrouwelijke insecten imiteren, de zogenaamde [[feromoon|feromonen]]. Er zijn tot wel honderd verschillende geurstoffen geïdentificeerd, elk gelijkend op een specifiek feromoon maar toch niet volledig gelijk. Sommige geuren zijn sterk, maar weinig specifiek, ze trekken veel verschillende soorten insecten aan. Deze geurstoffen werken op grotere afstand en lokken de mannelijke insecten tot in de nabijheid van de bloem. Andere werken enkel op korte afstand maar zijn zeer specifiek, en zorgen er samen met de vorm en kleur van de lip voor dat de juiste mannetjes worden verleid om neer te strijken.
Wat de spiegelorchissen daarbij helpt, is dat bij insecten over het algemeen de mannetjes iets eerder uitsluipen dan de vrouwtjes. De spiegelorchissen hebben zich daaraan aangepast en staan op het juiste moment in volle bloei. De onervaren jonge mannetjes zien zich plots geconfronteerd met bloemen die lijken op een vrouwtje, en die ook ongeveer de juiste geur hebben.
De mannelijke insecten worden door de imitatie-geurstoffen zo opgewonden dat ze vervolgens met de bloem trachten te copuleren ([[schijncopulatie]]). Tijdens deze pogingen krijgen zij de [[stuifmeel]]pakketjes of [[pollinia]] tegen de [[kop (insect)|kop]] of het [[achterlijf (insect)|achterlijf]] gekleefd. Bij een volgende schijncopulatie komen de stuifmeelpakketjes, die tijdens de vlucht van het insect iets gezakt zijn, op de [[stamper]] van de bloem terecht waarna de [[bevruchting]] volgt.
Deze zeer gespecialiseerde levenswijze heeft belangrijke gevolgen voor de [[evolutietheorie|evolutie]] binnen de spiegelorchissen. De bestuivers passen zich geleidelijk aan en laten zich steeds
== Verspreiding en voorkomen ==
Spiegelorchissen komen voor in [[Midden-Europa|Midden-]] tot [[Zuid-Europa]], rond de [[Middellandse Zee]] tot in [[Noord-Afrika]] en [[Klein-Azië]].
Ze zijn warmteminnend en prefereren [[kalkgrasland (biotoop)|kalkgraslanden]] in volle zon of onder licht struikgewas. De bloeitijd is meestal in het voorjaar.
== Verwante en gelijkende soorten ==
De spiegelorchissen hebben geen nauwe of andere verwanten waarmee ze verward zouden kunnen worden.
== Beschreven soorten ==
Regel 79 ⟶ 80:
== Afbeeldingen ==
<gallery>
Bestand:
Bestand:
Bestand:
Bestand:
Bestand:
Bestand:
Bestand:
Bestand:
Bestand:
Bestand:
</gallery>
{{bronnen|bronvermelding=
* {{Aut|B. Van de Vijver}}, 2003.: ''Inheemse orchideeën herkennen in het veld'', Universiteit Antwerpen - Departement Biologie (PLP)
* Ouvrage collectif sous l'Egide de la Société Français d'Orchidophilie, 1998.: ''Les Orchidées de France, Belgique et Luxembourg'', Collection Parthenope,
* {{Aut|R. van der Meijden}}, 2005.: ''Heukels' Flora van Nederland'', Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten,
}}
{{Navigatie Orchideae}}
{{Navigatie Ophrys}}
| |||