|
[[Bestand:Eduard Bohlen anagoria.jpg|thumb|right|250px|Een buitensporige kapitalistische honger veroorzaakte de globaliserende crisis en houdt haar veroorzakers buiten schot. Die crisis treft armen, of zij nu in het Noorden of het Zuiden wonen. [[w:Katrina (orkaan)|Katrina]] toverde [[w:New Orleans|New Orleans]] om tot [[w:José Saramago|Saramago’s]] [[w:De stad der blinden|stad der blinden]]. De [[w:National Guard|National Guard]] was nodig om de massa in te tomen. Zo’n ordemacht van 65.000 man is er niet in [[w:Afrika|Afrika]], en maakt het verband tussen armoede en geweld prominenter. Op 5 september [[w:1909|1909]] loopt het Duitse schip, de Eduard Bohlen in een dikke mist vast op een zandbank voor de [[w:Namibië|Namibische]] kust. De wereldkaarten van toen kleuren het gebied in als Duits Zuid West-Afrika. Tegenwoordig fotograferen toeristen het scheepsgeraamte als een attractie. Het ligt intussen niet langer voor de kust, maar in de woestijn. De klimaatcrisis deed zijn werk. Wat je weinig leest is hoe de inheemse bevolking zich in 1909 tegen de schipbreukelingen verzette en hoe generaal [[w:Lothar von Trotha|Lothar von Trotha]] er met een [[w:genocide|genocide]] op reageerde. Von Trothar liet de bevolking sterven van dorst, organiseerde [[w:concentratiekamp|concentratiekampen]] en een [[w:slavernij|slavenverkoop.]] [[w:Harald Welzer|Harald Welzer]] ziet in dit verhaal de blauwdruk voor de toekomst. Het scheepswrak symboliseert dat de klimaatsverandering behalve een milieuprobleem een zaak is van rechtvaardigheid.]]
'''Het manifest van de angst''' is een tekst van Stefaan Pleysier en Benedict Wydooghe met als ondertitel ''Spoken van geweld, veiligheid & risico, controle en technologie?!'' De auteurs schreven het naar aanleiding van de vijfde verjaardag van de opleiding tot [[w:Maatschappelijke veiligheid|Bachelor in de Maatschappelijke Veiligheid]] aan de sociale school [[w:Ipsoc|Ipsoc]] in [[w:Kortrijk|Kortrijk]]. De tekst werd gepubliceerd in mei 2010 en wordt als cursustekst gebruikt bij het vak 'Historische benaderingen van de maatschappelijke veiligheid'.
© 2010, Katholieke Hogeschool Zuid-West Vlaanderen, Expertisecentra E-Cultuur & Nieuwe Geletterdheid en Maatschappelijke Veiligheid - [[w:ISBN|ISBN]] 9789081561006
= Inleiding =
'''[[w:Manifest|Manifest]]''' (o.; -en) [<Fr. manifeste], 1 openbare bekendmaking
van een partij, een politiek persoon enz. Tot verklaring of
verdediging van haar of zijn handelingen en opvattingen:
een manifest uitvaardigen; het Communistisch Manifest (1848, met
de slotwoorden: ‘proletariërs aller landen, verenigt u’).<ref>Beroemde manifesten zijn: Het [[w:Communistisch Manifest|Communistisch Manifest]], [[w:De Groninger Raarekiek|De Groninger Raarekiek]], het [[w:Futurisme|Het Futuristisch Manifest]] de [[w:Oratio de hominis dignitate|Oratio de hominis dignitate]], het [[w:Oostendemanifest|Oostendemanifest]], [[w:Het Surrealistisch Manifest|Het Surrealistisch Manifest]], [[w:Les Nabis|Les Nabis]], [[w:The Art of Noise (manifest)|The Art of Noise]], [[w:Dogma 95|Dogma 95]], [[w:Reconte de ma fuite des plombes de Venise|Reconte de ma fuite des plombes de Venise]]</ref>
[[Bestand:Banksy -fisherman mural -Regents Canal, Camden, London-26April2010.jpg|thumb|right|250px|A fisherman mural by Regents Canal, Camden, Londen door [[w:Banksy|Banksy]].]]
[[Bestand:Katrina Bayou La Batre 2005 boats ashore.jpg|right|250px]]
{{Citaat|It seemed the world was divided into good and bad people. The good ones slept better... while the bad ones seemed to enjoy the waking hours much more.|[[w:Woody Allen|Woody Allen]]}}
= Negen stellingen om te beginnen =
# [[w:Spoken|Spoken]] dwalen door het [[w:Westerse wereld|Westerse avondland]]. 1. Het spook van het [[w:geweld|geweld]] ([[w:Hans Achterhuis|Achterhuis]]). 2. Het spook van het [[w:risico|risico]] ([[w:Ulrich Beck|Beck]]). 3. Het spook van de onveiligheid (Garland) 4. Het spook van de [[w:controle|controle]] ([[w:Gilles Deleuze|Deleuze]]), 5. Het spook van de [[w:technologie|technologie]] ([[w:Manuel Castells|Castells]]), 6. het spook van de voorzorg (Pieterman).
# Als je spoken kan beheersen als tongen, is elke regeerder veilig.
# Wat doen we tegen spoken? Tot voor kort volstond een andere krant. Die negatie is tegenwoordig onmogelijk.
# Sommigen maken zich drukker over spoken dan anderen. We noemen hen spokenjagers. Kapstoksamenlevingen jagen op spoken. Het heeft geen zin om spoken te verjagen, ze zijn eigen aan het schemerduister. Spoken herkennen en erkennen als a fact of life is de enige realistische strategie. Leer leven in onzekerheid.
# Spoken zijn het modewoord van het laatste decennium van de [[w:twintigste eeuw|twintigste eeuw]] en het eerste decennium van de [[w:21ste eeuw|eenentwinitigste eeuw]].
# Phantom risks -spookrisico's- zijn risico's waarvan het niet duidelijk is hoe vaak ze opduiken en wat hun impact is.
# Voorzorg (onzekere schade in een verre toekomst) is [[w:preventie|preventie]] (calculeerbare risico's op korte termijn) in het kwadraat.
# Angst voor spoken en morele overpeinzingen zijn geduchte raadgevers, in tegenstelling tot betrouwbare informatie.
# De laatmoderne risicomaatschappij beseft dat de moderne orde- en welzijnsproductie faalt. Het spookdiscours vertaalt welzijn in veiligheid.
= Bang? Wie? Ikke? =
[[Bestand:National Park Service 9-11 Statue of Liberty and WTC fire.jpg|thumb|right|250px|Een foto die weinig uitleg nodig heeft. Of misschien wel heel erg veel.]]
[[w:Kortrijk|KORTRIJK]] Zomer [[w:2004|2004]], de nadagen van [[w:11 september|nine eleven]]. Een pril korps docenten treft de laatste voorbereidingen om met een nieuwe opleiding in het sociaal agogisch werk te starten. De naam van de opleiding? [[w:Maatschappelijke veiligheid|Bachelor in de Maatschappelijke veiligheid]]. Net in die vakantiemaand publiceert [[w:Knack|Knack]] een artikel die de atmosfeer van die dagen schetst. Lees even mee.
{{Citaat|Acht uur ’s avonds. In uiterste concentratie fietsen twee kleuters rond het binnenplein. Helm veilig op het hoofd, ogen op de volgende bocht gericht. Het hek zwaait open, een auto rijdt traag binnen. Het hek sluit automatisch en de meisjes zetten hun koers verder. Op de hoofdweg staat een paar verdwaalde toeristen hen aan te gapen. In hun blik één vraag: wát is dit? Een [[w:commune|commune]]? Een [[w:reservaat|reservaat]]? Een schuilplaats voor bange blanken? Als de bewoners de onbekenden zien, vragen ze zich af: ‘wie zijn dit?’ ‘Ken ik hen?’ ‘Wat zoeken ze hier?’ Niet dat ze zichzelf achterdochtig vinden…|''Knack'', 28 juli 2004.}}
We bevinden ons op een [[w:woonerf|woonerf]] dat verdacht goed lijkt op een Amerikaanse [[w:gated community|gated community]], met een onberispelijk gazon, keurige en passende [[w:voorgevel|voorgevels]], een schoongeveegde [[w:stoep|stoep]] en een [[w:Poort (doorgang)|kasteelpoort]] die de entree vergrendelt. Het beeld is veelzeggend en spreekt niet meer tot de fantasie.
= [[w:Paradigma (wetenschapsfilosofie)|Paradigma]]blind =
[[Bestand:Koeln wrm 1040.jpg|thumb|right|250px|[[w:Pieter Paul Rubens|Pieter Paul Rubens]] schildert omstreeks [[w:1611|1611]] [[w:Juno (mythologie)|Juno]] die de ogen van Argus in de staart van de pauw plaatst. [[w:Argus Panoptes|Argus Panoptes]] was een reus uit de [[w:Griekse mythologie|Griekse mythologie]] met over zijn lichaam honderd ogen waarvan er nooit meer dan twee tegelijk sliepen. Het Griekse 'pan' betekent 'alles' en 'optes' is 'ziend'. Toen [[w:Zeus|Zeus]] zijn oog op Io liet vallen, veranderde hij haar in een koe zodat zijn vrouw [[w:Hera|Hera]] niets zou merken. Hera vertrouwde het niet en gaf Argus de opdracht Io "in het oog" te houden. Hermes doodde Argus (in opdracht van Zeus, om Io te bevrijden) nadat Hermes hem met zijn fluit liet inslapen. Hera plaatste later als eerbetoon zijn honderd ogen op de staart van het haar toegewijde dier en van wie de waakzaamheid spreekwoordelijk is. De uitdrukking "met argusogen" wil zeggen waakzaam en met wantrouwen.]]
[[Bestand:Crime scene 1.jpg|thumb|left|250px|[[w:Hans Achterhuis|Hans Achterhuis]] maakt korte metten met monocausale geweldsverklaringen. Wie één bron van alle geweld aanwijst, is uiterst gewelddadig. Die meent immers de bron van alle kwaad te ontdekken en verschaft zich zo het morele recht het uit te roeien. Geweld uitschakelen is een illusie. Zelfinzicht en instituties helpen het beheersen. Achterhuis ziet zes geweldsverklaringen: 1. Geweld dat voortspruit uit onze dierlijke natuur; 2. Geweld om iets te krijgen: de schaarste en de ander als obstakel; 3. Het mimetisch geweld van [[René Girard]] verklaart geweld vanuit de nabootsing. 4. Het zogenaamde ‘zinloos geweld’ in de strijd om erkenning; 5. Groepsgeweld: het wij-zij denken leidt tot oorlogen; 6. Het [[w:demoniseren|demoniseren]] van en de wil tot uitroeien van vijanden als resultaat van de spanning tussen moraal en politiek.
De foto is de ''Murder scene of [[w:Sharon Tate|Sharon Tate]] with her friend at 10050 Cielo Drive'', op [[w:9 augustus|9 augustus]] [[w:1969|1969]]. Een bizarre geest deponeerde het document aan de [[w:Wikicommons|Wikicommons]]. Tate was een actrice en huwde [[w:Roman Polański|Roman Polański]]. Ze werd vermoord door de [[w:Charles Manson|Charles Manson]].]]
In de toekomst zullen [[w:historici|historici]] schrijven dat de mens rond de millenniumwissel in de ban is van veiligheid, [[w:criminaliteit|criminaliteit]] en [[w:terrorisme|terrorisme]]. De [[w:obsessie|obsessie]] is zo groot dat er sprake is van een nieuw [[w:paradigma|paradigma]], stellen Hans Achterhuis en [[w:Hans Boutelier|Hans Boutelier]]. Tot [[w:1989|1989]] staat de veiligheidszorg in het teken van de supranationale [[w:koude oorlog|koude oorlog]]s[[w:retoriek|retoriek]]. Na de sloop van de [[w:Berlijnse muur|Berlijnse muur]] stapelt de nationale en internationale conflictstof zich op en verschuift het veiligheidsthema van een exclusieve overheidstaak naar een gedeelde verantwoordelijkheid van private en publieke partners, van overheden en mensen. Niettemin leidt deze ‘governance’ vaak tot een ‘governance-trough-fear’, een angstpolitiek jagend op zelf gecreëerde spoken. Objectief gezien is er in deze periode geen daling van de veiligheid vast te stellen. In de [[w:beleving|beleving]] wel. En dat heeft reële consequenties. Om het [[w:Thomas-theorema|Thomas-theorema]] te vermijden, blijft het [[w:Sociaal-Agogisch Werk|sociaal agogisch werk]] angstig stil.
Sociaal werkers en sociale academies zien de opmars van het [[w:Vlaams Blok|Vlaams Blok]] met lede ogen tegemoet en verbinden veiligheid met rechtse [[w:retoriek|retoriek]]. Na [[w:zwarte zondag|zwarte zondag]] in november 1991 heroriënteert de overheid in Vlaanderen haar beleid. De veiligheids- en samenlevingscontracten met steden en gemeenten in 1992, de [[w:Politie|politiehervorming]] in 1998 en de paarse initiatieven sinds 1999 genereren veiligheidsberoepen die het welzijnswerk met [[w:argusogen|argusogen]] bekijkt. Eigenaardig genoeg, want historisch gezien vindt het sociaal agogisch werk haar legitimering in de angst voor de onveiligheid.<ref>GELDOF D. ''[http://www.alertonline.be/Portals/pow/alert/pdf/AT321012ZID13GD.pdf Welzijn in dienst van veiligheid].'' In: ''Alert'', jg. 32, 2006, nr. 1.</ref>
Sinds de komst van de verzorgingsstaat bleven de wortels van het welzijnswerk buiten het eigen blikveld. Althans, toch tot begin jaren tachtig, tot Hans Achterhuis de knuppel in het welzijnshoenderhok gooit, door te stellen dat de professionalisering van de hulpverlening zich baseert op kapitalistische principes: op de markt van welzijn en geluk wordt niet alleen flink geld verdiend, maar scheppen de verkopers op deze markt steeds nieuwe behoeften.<ref>ACHTERHUIS HANS. ''De markt van welzijn en geluk. Een kritiek van de andragogie,'' Ambo, Baarn, 1982.</ref>
[[Bestand:Safety Pin.jpg|thumb|left|250px|De inbedding van de opleiding maatschappelijke veiligheid in een sociaal-agogisch departement heeft vier doelen die een focale oplossing vermijden. Focale oplossingen richten zich op één probleem (focus) zonde rekening te houden met het domino-effect dat zij veroorzaken. 1. Het buffert de te voortvarende [[w:Neo-liberalisme|neo-liberale]] veiligheidsrethoriek ten voordele van een [[w:Sociaal-Agogisch Werk|sociaal-agogische]] kijk op veiligheidsproblemen. 2. Studenten die in de verschillende sociaal-agogische opleidingen vandaag college volgen, werken morgen op het terrein als partner samen aan dezelfde case. 3. De opleiding koppelt het thema los van een uitsluitend technische en vaak reactieve tot repressieve invalshoek en nestelt het zich (terug) in een bredere benadering. 4. De opleiding voorkomt een [[w:Polarisering|polarisering]] van [[w:welzijn|welzijn]] en [[w:veiligheid|veiligheid]], van [[w:Vrijheid (sociologie)|vrijheid]], [[w:Gelijkheidsdenken|gelijkheid]] en broederlijkheid. Het zoeken naar antwoorden op veiligheidsproblemen vertrekt vanuit een welzijnsbevorderende optiek. De oplossingen hebben het welzijn en de [[w:leefbaarheid|leefbaarheid]] van alle betrokkenen voor ogen.]]
= Een verjaardagsfeestje =
De opleiding Bachelor in de [[w:Maatschappelijke veiligheid|Maatschappelijke Veiligheid]] en het gelijknamige Expertisecentrum vieren in september 2009 hun eerste [[w:lustrum|lustrum]]. Samen komen ze op een leeftijd die tot zelfreflectie en toekomstvisie noopt. Daarom trakteren zij zichzelf en iedereen die erbij wil zijn op een [[w:manifest|manifest]] dat het traditionele of clichématige veiligheidsdenken openbreekt. Uiteraard is de titel '''Het manifest van de angst''' provocerend sloganesk en de inhoud opschepperig medioker. Het manifest is door zijn gelaagdheid speels en licht, zet aan tot discussie en provocatie en is daarom hét instrument om debat te openen, veeleer dan het toe te dekken. Het is de [[w:antipode|antipode]] van het serieuze en ontoegankelijke, het zware en conventionele veiligheidsdiscours, wars van alle intellectualisme. Dat zal duidelijk zijn. De geschiedenisles of de idee dat er uit het verleden te leren valt, camoufleert de chaos, de wanorde en de onregelmatigheden die de geschiedenis zelf kenmerken. Het onderwijs verandert geschiedenis in een eindeloze ketting met feiten als edelstenen, die zoals [[w:Walter Benjamin|Walter Benjamin]] cynisch opmerkt, zich laat lezen als een [[w:Paternoster|paternoster]] en de schrik voor het heden bezweert.<ref>JANSSENS D. ''Uitgesteld Tegenwoordige Tijd: De theorie van de documentaire in historisch en filosofisch perspectief.'' In: MATHIJS E. & HESSELS W. (Eds.). ''Waarheid en werkelijkheid. Feitelijke, fictionele en artistieke representaties van de realiteit''. VUBPress, Brussel, 2007, p. 121.</ref> Het manifest heeft oog voor evolutie, het [[w:multidisciplinair|multidisciplinaire]], het vergelijkende en hoedt zich voor het onveranderlijke en de oogkleppen. Dit manifest - dat dient als geschiedeniscursus in de opleiding Bachelor in de maatschappelijke veiligheid - is het resultaat van tien jaar [[w:Geschiedenis|historisch]], [[w:sociologie|sociologisch]] en [[w:Criminologie|criminologisch]] denken over veiligheid en onveiligheid. Het document leidt hier op [[w:Wikibooks|Wikibooks]] een digitaal leven met als voordeel de [[w:Hyperlink|hypermogelijkheid]]. Links navigeren de student of de lezer naar extra uitleg over begrippen, definities, jaartallen en personages. Net zoals de geschiedenis van de mensheid komt het manifest traag op gang. We nemen uitgebreid de tijd om de dingen in al hun prilheid uit te leggen. De lezer weze gewaarschuwd. Wie het manifest in één ruk leest merkt dat het tempo steeds sneller en strakker wordt. Wie de tekst op het einde even gemoedelijk leest als in het begin, raakt het Noorden kwijt. En dat is precies wat tegenwoordig gebeurt.
[[Bestand:Thomas Hobbes (portrait).jpg|thumb|right|250px|[[w:Thomas Hobbes|Thomas Hobbes]] 5 april 1588 – Derbyshire, 4 december 1679, was een Engels filosoof ten tijde van de Engelse burgeroorlog.]]
; EVOLUÏTIEF
Geen gevoel kan zo veel verschijningsvormen aannemen als angst. Angst vermomt zich in individuele of collectieve pijn, stoornissen, beperkingen of vermijdingsgedrag.<ref>SCHMIDBAUER W. ''Het angstenboek.'' Thot, Bussum, 2008, p. 9.</ref> [[w:Angst|Angst]] is zo oud als de mens. ‘Fear and I were twins’ schrijft [[w:Thomas Hobbes|Hobbes]] die niet houdt van alleen slapen. Hij wijt zijn alomtegenwoordige angst aan zijn moeders [[w:Wee|barensweeën]] die beginnen als de [[w:Spaanse Armada|Spaanse Armada]] de Engelse kust nadert. We schrijven 5 april [[w:1588|1588]]. Inhoudelijk toont het manifest '''eerst en vooral''' dat veiligheid geen statisch maar een evoluerend of dynamisch gegeven is. Wat wordt nu als (on)veilig beschouwd? Wie houdt zich bezig met veiligheid en wie definieert het begrip…? De vragen krijgen in de loop der tijd andere en vaak [[w:Ideologisch|ideologische]] antwoorden. Wat gisteren veilig is, is het vandaag niet. In een veranderende samenleving valt het op dat oude recepten niet meer voldoen en dat de huidige oplossingen morgen niet meer gelden. Het helder analyseren van het al dan niet vermeende veiligheidsprobleem is cruciaal voor een bachelor in de maatschappelijke veiligheid.
; MULTIDISCIPLINAIR
'''Ten tweede''' maakt het manifest duidelijk dat veiligheid geen geïsoleerd begrip is. Veiligheid staat in wisselwerking met het sociale, het economische, het politieke en het culturele. Vandaar een poging om maatschappelijke veiligheid als relationeel begrip bekijken.
# Criminologen tonen interesse voor de geschiedenis van de criminaliteit, politiegeschiedenis, de strafrechtspleging en de instellingen voor bejegening en controle van delinquenten.
# [[w:Politiek|Politiek]] gezien is veiligheid een heet thema.
# [[w:Sociaal|Sociaal]] gezien heeft welzijn altijd met veiligheid te maken.
# Verder is veiligheid een [[w:Cultuur|culturele]] constructie en een [[economische]] realiteit.
# Tenslotte krijgt veiligheid doorheen de tijd andere benamingen, andere vlaggen dekken de lading.
; COMPARATIEF
'''Ten derde''' toont het manifest dat (on)veiligheid zich op verschillende niveau’s manifesteert. Het [[w:Microregio|microniveau]] is dat van de [[w:individuen|individuen]], op het [[w:Mezo|mezoniveau]] zijn er de kleine sociologische eenheden zoals het [[w:gezin|gezin]], de [[w:school|school]], de [[w:werkvloer|werkvloer]] of de [[w:derde plek|derde plek]] zoals de [[w:jeugdbeweging|jeugdbeweging]] of de [[w:sportclub|sportclub]]. Op het macroniveau zijn er [[w:Soevereine staat|soevereine staten]] met hun externe en interne veiligheidvraagstukken. Tussen deze niveau’ s en binnen deze niveau’s kunnen [[w:Belangenconflict|belangenconflicten]] heersen.
* Individuen beschermen zich tegen zichzelf ([[w:gezondheid|gezondheid]]), tegen andere individuen ([[w:diefstal|diefstal]]), tegen kleine sociologische eenheden (straatbendes) en tegen een al te dwingende staat (de [[w:grondwet|grondwet]], privacy- en vrijheidsrechten, [[w:stemrecht|stemrecht]] en [[w:burgerlijke ongehoorzaamheid|burgerlijke ongehoorzaamheid]] zijn ‘afweerrechten’).
* Kleine sociologische eenheden beschermen zich tegen zichzelf: (veiligheid op de werkvloer), tegen andere eenheden ([[w:bedrijfsspionage|bedrijfsspionage]]) en tegen individuen (diefstal).
* De [[w:staat|staat]] beschermt zich tegen zichzelf (via het [[w:staatsrecht|staatsrecht]] en de [[w:scheiding der machten|scheiding der machten]]), tegen andere staten (met het [[w:leger|leger]] en [[w:spionage|spionage]]), tegen kleine staatsvijandige groeperingen en individuen (via [[w:politie|politie]], [[w:staatsveiligheid|staatsveiligheid]]).
= Inhoud =
Het manifest is als volgt opgebouwd. Onderaan elk hoofdstuk krijg je de mogelijkheid om naar het volgende deel te navigeren of om naar het vorige terug te keren.
* [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk1_Tovertuin|Hoofdstuk 1. De wereld een tovertuin]]
* [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk2_Eeuw_vol_geweld|Hoofdstuk 2. Een eeuw vol geweld]]
* [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk3_Communistisch_manifest|Hoofdstuk 3. Het communistisch manifest]]
* [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk4_Futuristisch_manifest|Hoofdstuk 4. Het futuristisch manifest]]
* [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk5_Surrealistisch_manifest|Hoofdstuk 5. Het surrealistisch manifest]]
* [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk6_Cyborgmanifest|Hoofdstuk 6. Het Cyborgmanifest]]
* [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk7_Manifest_van_de_angst|Hoofdstuk 7. Het manifest van de angst]]
* [[Manifest_van_de_angst/Bibliografie|Bibliografie]]
* [[Manifest_van_de_angst/Bijlagen|Bijlagen en examenvragen]]
= Voetnoten =
<references/>
=Categorie=
[[w:Categorie:Publicatie|Publicatie]]
[[w:Categorie:Politiek document|Politiek document]]
[[w:Categorie:Manifest|Manifest]]
| 