Verklarende woordenlijst biologie voor het secundair onderwijs/N: verschil tussen versies

__NOTOC__

{{Woordenboek Index}}

of suturen bevatten vezelig bindweefsel en dienen voor de groei en de elasticiteit van de schedel. Sommige naadverbindingen verbenen op latere leeftijd en kunnen uiteindelijk niet meer als aparte schedelnaden zichtbaar zijn. Dit proces noemt men het verstrijken van suturen. Het tempo van verstrijken is variabel. De grootste activiteit ligt tussen het 25e en het 30e levensjaar.

::: Met dank aan VOB

De naaktzadigen of ''Gymnospermae'' zijn zaadplanten, waarbij de zaden niet omgeven zijn door een vrucht. Dit zijn o.a. de coniferen, zoals de spar en de den. [[w:Naaktzadigen| Zie Wikipedia]].

Zie [[#nicotinamideadeninedinucleotide|nicotinamideadeninedinucleotide]]

Zie [[#nicotinamideadeninedinucleotidefosfaat|nicotinamideadeninedinucleotidefosfaat]]

De [[../P#placenta|placenta]] en de vruchtvliezen die door de [[../B#baarmoeder|baarmoeder]] na de geboorte van de baby worden afgestoten.

Toestand waarbij de grootte van elke populatie in een ecosysteem schommelt om een bepaalde waarde. Dergelijk evenwicht kan verstoord worden, wanneer er zich veranderingen voordoen in één van de biotische of abiotische componenten van het ecosysteem

::: Met dank aan VOB

Dit begrip werd geïntroduceerd door [[w:Charles Darwin|Charles Darwin]].Natuurlijke selectie houdt in dat organismen die beter in hun omgeving passen, meer kans hebben om te overleven en voor nakomelingen te zorgen dan minder goed aangepaste organismen.

Natuurlijke selectie is het logische resultaat van 4 eigenschappen van levensgemeenschappen:

# bepaalde varianten hebben meer nakomelingen

# succesvolle varianten nemen na verloop van tijd sterk in aantal toe.

De verbindingsstreng tussen [[../P#placenta|placenta]] en [[../F#foetus|foetus]]. De navelstrengslagader voert koolstofdioxide en andere afvalstoffen van de foetus af naar de placenta. Via de navelstrengader worden er zuurstof en nutriënten teruggevoerd naar de foetus, die via de placenta doorgegeven werden uit het bloed van de moeder.

Neanderthaler ''(Homo neanderthalensis)'' is een uitgestorven mensensoort, die zich in een periode van honderdduizenden jaren geleidelijk aan ontwikkelde uit ''Homo heidelbergensis''. De Neanderthaler is een Europese mensensoort die hier voorkwam tussen 180000 en 30000 jaar geleden. Zie ook [[w:Neanderthaler|Wikipedia]] en [[Evolutie/De_menselijke_evolutie#Welke mens ontwikkelde een zorggedrag voor zwakkere medemensen en begroef zijn doden?|Wikibook De menselijke evolutie]].

is een suikerrijke vloeistof die door planten wordt geproduceerd. De nectar wordt uitgescheiden door honingklieren (nectariën) binnen en buiten bloemen en bevat glucose, fructose en sacharose.

 

Daarnaast produceren verschillende planten nectar in extraflorale honingklieren om roofinsecten als mieren en wespen aan te trekken. Deze eten niet alleen de nectar, maar bestrijden ook plantenetende insecten. Hiermee wordt vraat aan de plant voorkomen.

::: Met dank aan VOB

Zie [[#nierbuisje|nierbuisje]]

De [[../V#vaatbundel|vaatbundel]] in een [[../B#blad|blad]] van een [[../P#plant|plant]].

of tiende hersenzenuw (n. X) heeft veel vertakkingen, die het gros van de ingewanden bedienen. Dit 'uitzwermen' ligt aan de basis van de naam, die afgeleid is van het Latijn 'vagare', wat 'ronddwalen', 'zwerven' betekent.

 

De vagus regelt o.a. de hartslagfrequentie, de darmperistaltiek, de transpiratie, de spraak en houdt de larynx open voor de ademhaling. Verder vangt ze impulsen op van o.m. het uitwendig oor en een deel van de hersenvliezen. De vagus is dus een gemengde zenuw; zij bevat zowel sensorische als motorische neuronen.

::: Met dank aan VOB

De netmaag (Latijn: reticulum) is de tweede van de vier magen bij herkauwers. [[w:netmaag|Zie Wikipedia]]

of NPP is de toename van organisch materiaal in een organisme in een bepaalde tijd.

is de quotient van geboorte- en sterftecijfers binnen een populatie

[[File:Fig retine.png|thumb|400px|Staafjes, kegeltjes en neuronen in het netvlies. Het licht bereikt de staafjes en kegeltjes (uiterst rechts op de tekening). Een chemische verandering in de staafjes en kegeltjes stuurt een impuls naar de zenuwen. Deze impuls gaat eerst naar de bipolaire en horizontale cellen (gele laag), dan naar de amacrine cellen en ganglioncellen (paarse laag)en bereiken tenslotte de oogzenuwvezels.]]

De binnenste laag van het oog heet netvlies (of ''retina''). Men treft het aan bij vertebraten en bij sommige koppotigen. Het netvlies bevat pigmentcellen, uitlopers van zenuwcellen en fotoreceptoren (zintuigcellen, die reageren op lichtprikkels). De lichtgevoelige cellen in het netvlies zijn de staafjes en de kegeltjes. Deze kegeltjes en staafjes zorgen ervoor dat we zowel kleuren als contrast kunt zien.

 

De staafjes nemen grove contouren waar, maar geen details. Ze functioneren bij (schemer)donker, zij zijn heel lichtgevoelig en hebben dus weinig licht nodig. Met de staafjes kunnen we geen kleuren zien, maar nemen we alles in grijstinten waar. Staafjes liggen verspreid over je hele netvlies, behalve in de gele vlek. We hebben veel meer staafjes dan kegeltjes, ongeveer 120 miljoen.

Embryonale structuur die ontstaat uit het [[../E#ectoderm|ectoderm]] aan de rugzijde. Een gootvormige inzinking van deze laag in het [[../M#mesoderm|mesoderm]] sluit zich tot een buisvormige structuur en dit vormt de aanleg van het centrale zenuwstelsel.[[w:Neurale buis|Zie Wikipedia]]

Neuriet wordt doorgaans gebruikt als synoniem voor {{vw|A|axon}}.

Soms wordt neuriet ook gedefinieerd als een uitloper, die nog niet is uitgegroeid tot een {{vw|D|dendriet}} of {{vw|A|axon}}.

Een neurohormoon is een hormoon dat geproduceerd wordt door neurosecretorische cellen (meestal in de hersenen). Het verschilt van de {{vw|N|neurotransmitters}}, doordat het kan inwerken op cellen die ver van de producerende cel gelegen zijn.

 

*CRH (corticotropin-releasing hormone of corticoliberine) wordt eveneens door een onderdeel van de {{vw|H|hypothalamus}} geproduceerd en het stimuleert o.m. de voorste {{vw|H|hypofyse}}lob tot het vrijmaken van een {{vw|H|hormoon}} dat de {{vw|H|bijnierschors}} activeert.

::: Met dank aan VOB

Dit is is de achterkwab van de {{vw|H|hypofyse}}. Dit onderdeel dient als tijdelijke opslagplaats van {{vw|H|hormonen}} zoals {{vw|V|vasopressine}} en {{vw|O|oxytocine}}, geproduceerd door de {{vw|H|hypothalamus}}. De neurohypofyse geeft deze hormonen dan af, wanneer ze nodig zijn.

::: Met dank aan VOB

[[Bestand:Neuron-nl.jpg|thumb|right|Structuur van een neuron]]

Zenuwcel [[w:Zenuwcel|Zie Wikipedia]].

Deze impuls bereikt via het axon de eindknopjes, waar het signaal kan doorgegeven worden aan een ander neuron of aan een uitvoerend orgaan zoals een spier.

Het axon kan omgeven zijn door een {{vw|M|myelineschede}} die ontstaat uit de cellen van Schwann. Dit omhulsel vertoont insnoeringen: de {{vw|K|knopen van Ranvier}}.

Proces waarbij door bepaalde [[#neuron|neuronen]] hormonen ({{vw|N|neurohormonen}}) worden afgescheiden.

Stof die de signaaloverdracht tussen {{vw|N|neuron}}en onderling of tussen {{vw|N|neuron}}en en andere celtypes mogelijk maakt.

[[File:NAD oxidation reduction.svg|thumb|right]]

Nicotinamideadeninedinucleotide (NAD⁺) is een biochemische elektronendrager (of waterstofacceptor). Het is een co-enzym dat voorkomt in de cellen van alle levende wezens. Tijdens de [[../C#celademhaling|celademhaling]] worden er elektronen en waterstof overgedragen op NAD⁺, tijdens de [[../G#glycolyse|glycolyse]] en de [[../C#citroenzuurcyclus|citroenzuurcyclus]]. Zie reactie hiernaast.

NADP⁺ is eveneens een elektronendrager of waterstofacceptor, gelijkaardig aan (NAD⁺) of [[#nicotinamideadeninedinucleotide|Nicotinamideadeninedinucleotide]]. Meestal fungeert NAD⁺ als cofactor bij [[../K#katabolisme|katabole]] reacties (afbraak), terwijl NADP⁺ dienst doet bij [[../A#anabolisme|anabole]] reacties (opbouw). Zo wordt NAD⁺ bij [[../C#celademhaling|celademhaling]] gebruikt, en NADP⁺ bij de [[../F#fotosynthese|fotosynthese]]. Meer bepaald wordt NADP⁺ gereduceerd tot NADPH tijdens de [[../L#lichtreacties|lichtreacties]].

Belangrijkste uitscheidingsorgaan bij de gewervelde dieren. De nier zuivert het bloed en scheidt de afvalstoffen af onder de vorm van urine. [[w:Nier (biologie)|Zie Wikipedia]]

[[File:Nephron illustration.svg|thumb|Het nierbuisje met 1= glomerulus, 3= kapseltje van Bowman. 4,5,6 en 7(lis van Henle) vormen samen het nierkanaaltje.]]

Niereenheid, bestaande uit een {{vw|L|lichaampje van Malpighi}} (kapseltje van Bowman+ glomerulus) en een nierkanaaltje. De wetenschappelijke term voor nierbuisje is ''nefron''.

Wanneer de concentratie van een stof in het bloed een bepaalde waarde overschrijdt zullen de nieren deze stof uitscheiden. De concentratie van de stof waarbij dit gebeurt noemt men de nierdrempel.

::: Met dank aan VOB

 

[[Bestand:Nitrogen Cycle Dutch text.jpg|400px|thumb|Nitrificatie: zie rechtsonder in deze kringloop]]

Nitrificatie is de biologische oxidatie van ammonium tot nitriet gevolgd door de oxidatie van dit nitriet tot nitraat.

Nitrificatie is een belangrijke stap in de stikstofkringloop van ecosystemen, waarbij de in dood organisch materiaal vastgelegde stikstof weer beschikbaar komt voor de levende planten.

De oxidatie van ammonium in uiteindelijk nitraat gebeurt door [[../C#chemo-autotroof|chemo-autotrofe bacteriën}} uit verschillende geslachten. De eerste stap naar nitriet wordt onder andere gedaan door '''nitrietbacteriën''' uit de geslachten ''Nitrosomonas'' en ''Nitrosospira''. De tweede stap naar nitraat wordt hoofdzakelijk gedaan door de '''nitraatbacteriën''' uit de geslachten ''Nitrospira'' en ''Nitrobacter''. Zowel de nitriet- als de nitraatbacteriën halen hun energie uit een chemische omzetting: ze doen dus aan [[../C#chemosynthese|chemosynthese]].

'''1. verschijnsel waarbij tijdens de {{vw|M|meiose}} {{vw|H|homologe chromosomen}} (meiose-I) of {{vw|C|chromatiden}} van een {{vw|C|chromosoom}} (meiose-II) niet uit elkaar gaan'''

Dit resulteert in dochtercellen met een teveel, respectievelijk tekort, aan chromosomen.

Zie ook {{vw|C|chromosoommutatie}} en {{vw|T|trisomie}}

::: Met dank aan VOB

[[File:Noradrenaline2.svg|thumb|noradrenaline]]

of norepinefrine is zowel een {{vw|H|hormoon}} als een {{vw|N|neurotransmitter}}. In het eerste geval wordt het geproduceerd door het {{vw|B|bijniermerg}} en in het tweede door de uiteinden van sympatische zenuwvezels. Qua structuur is noradrenaline nauw verwant met {{vw|A|adrenaline}}, eveneens een {{vw|H|hormoon}} en een {{vw|N|neurotransmitter}}.

::: Met dank aan VOB

 

[[w:nucleïnezuur|Zie Wikipedia]].

zie {{vw|K|kernlichaampje}}<br />

[[w:nucleolus|Zie Wikipedia]].

 

[[Bestand:Nucleotide voorstelling NL.png|thumb|right|350px|Algemene voorstelling van de opbouw van een nucleotide.]]

Nucleotiden vormen de bouwstenen waaruit de nucleïnezuren opgebouwd zijn. De nucleotiden zijn dus de monomeren waaruit de nucleïnezuren [[../D#DNA|DNA]] en [[../R#RNA|RNA]] door polymerisatie opgebouwd worden. Elk nucleotide bestaat zelf uit drie componenten:

De erfelijke eigenschappen van het [[../D#DNA|DNA]] berusten op de volgorde van de nucleotiden in de keten. Deze sequentie wordt aangegeven met de eerste letter van de base (A, G, C en T bij [[../D#DNA|DNA]] en A,G, C en U bij [[../R#RNA|RNA]]).

[[w:nucleotide|Zie Wikipedia]]

Zie {{vw|K|kern}}

zie {{vw|V|voedingsstof}}

<br />[[w:Nutriënt|Zie Wikipedia]]<br/>