Onderwijs in relatie tot P2P/Toetsing aan praktijk en theorie/Arendt: vernieuwing: verschil tussen versies

Hannah Arendt publiceerde in 1958 het essay “Crisis van de opvoeding” . Vertrekkend vanuit de situatie in de Verenigde Staten probeert ze aan te geven dat opvoeding en onderwijs in een crisis beland zijn. Die crisis heeft volgens haar te maken met drie basisovertuigingen die men stilaan is gaan huldigen in onderwijskringen (Arendt, 1958/1994). Een eerste overtuiging is dat er zoiets is als een kinderwereld die onderscheiden en verschillend is van de wereld van volwassenen. Op die manier, stelt Arendt, werp je kinderen eigenlijk op henzelf terug, en meer nog, kinderen worden aan elkaar overgeleverd (hetgeen vaak een heel harde situatie is). Problematisch aan deze overtuiging is dat het hoe langer hoe moeilijker wordt om nog een band of relatie te leggen met de wereld van volwassenen. Die relatie en band is volgens Arendt nochtans essentieel. Een tweede basisovertuiging is dat men in onderwijs meer en meer abstractie maakt van inhouden en zich dus meer en meer focust op concrete vaardigheden. Inhouden en kennis zijn slechts secundair. Dit is volgens Arendt problematisch omdat datgene waarop het gezag van de leerkracht gebaseerd is – kennis en inhouden - ondermijnd wordt. Tenslotte heeft de overtuiging postgevat die in al doende leren en al spelend werken het ideaal van onderwijs ziet. Klassieke vormen van onderwijs zijn in dit licht niet optimaal. Problematisch is hier opnieuw dat leerlingen op zichzelf worden terug geworpen en dat de rol van de leerkracht eigenlijk betekenisloos wordt.

Het zijn deze drie basisovertuigingen die volgens Arendt aan de basis liggen van een crisis in het onderwijs die zich volgens haar in de jaren vijftig van de vorige eeuw begint te tonen. Maar, zo stelt ze, in een crisis kan je vaak de essentie zien of ervaren van iets. Het is omdat onderwijs in een crisis verkeert – aldus Arendt – dat duidelijk wordt waar het in onderwijs steeds om ging. En voor Arendt is dat het opnemen van verantwoordelijkheid voor de wereld en meer bepaald het gezag van een leerkracht. Verantwoordelijkheid opnemen voor de wereld betekent dat de leerkrachten als “plaatsvervangers van de wereld” iets tegenwoordig stellen, “ook al hebben ze die wereld niet gemaakt en wensen ze dat ze anders zou zijn.” Het is in hun vak of aan de hand van hun inhouden dat ze de wereld tegenwoordig stellen. En hier zit ook het gezag, waarover Arendt (1958/1994, p.116) zegt dat niet enkel berust op de kennis van de wereld, maar op de verantwoordelijkheid die men er voor opneemt, en wanneer men dus zegt: ‘dit is onze wereld.’ En ze gaat veder: “wie weigert verantwoordelijkheid voor de wereld op te nemen, zou geen kinderen mogen hebben en zou niet betrokken mogen worden in hun opvoeding.” (Arendt, 1958/1994, p.116) Deze scherpe uitspraak geeft aan dat iemand gerust geen verantwoordelijkheid mag opnemen voor de wereld, maar indien dat het geval is, hij of zij leerlingen en kinderen letterlijk niets te zeggen heeft. Gezag kan immers begrepen worden in de volgende, haast letterlijke betekenis: iets te zeggen hebben, of nog, de wereld tot spreken brengen. En als je dat gezag niet hebt, als je die verantwoordelijkheid niet opneemt, dan geef je aan de nieuwe generatie eigenlijk de boodschap: “in deze wereld zijn wij ook niet erg thuis, en hoe men zich in haar moet bewegen, wat men daarvoor moet weten en kunnen, is ook voor ons een mysterie. Je moet maar zien er het beste van te maken; ons kun je alleszins niet ter verantwoording roepen. Wij wassen onze handen in onschuld.” (Arendt, 1958/1994, p.118)