Antwerps/Les 1

Zelfstandige naamwoorden

Lidwoorden

Zelfstandige naamwoorden komen net als in het Nederlands voor in drie geslachten: mannelijk, vrouwelijk en onzijdig. In het Nederlands is het nodig om te weten of een woord onzijdig is of niet, om het lidwoord (de of het) te bepalen. In het Antwerps moet van van alle zelfstandige naamwoorden de geslachten kennen omdat het lidwoord daar ingewikkelder is (eens men voeling hiermee krijgt kan men woorden uit de twee talen vergelijken om in het Nederlands het geslacht van een woord te weten te komen.

In het enkelvoud krijgt men de volgende onbepaalde lidwoorden:

	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
algemeen	ne vent	'n vrouw	e kind (e dof uitgesproken)
voor een klinker	nen ouwe vent	'n ouw(e) vrouw	'n ouw mens

In het meervoud valt het onbepaalde lidwoord weg, zoals in het Nederlands.

De bepaalde lidwoorden zijn gaan als volgt:

	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
algemeen	de vent	de vrouw	't kind
voor een klinker	den ouwe vent	d' ouw vrouw	't ouw mens

In het meervoud gebruikt men altijd de vrouwelijke vormen, net als in het Duits en het Nederlands.

Invoeging van de 'n'

Zoals men ziet wordt er bij de lidwoorden een -n toegevoegd wanneer ze gevolgd worden door een klinker. Bij bijvoegelijke en zelfstandige naamwoorden gebeurt dit ook:

-nen ouwen Engelsman

-voer má een pint en voer de mannen oek!

Verbuigingen

Het zelfstandig naamwoord heeft net als in het Nederlands twee verbuigingen: een meervoud (de man, de mannen) en een verkleining (de man, het mannetje), evenals het meervoud van de verkleining (de mannetjes). In het Nederlands vormt men het meervoud soms door -(e)n achter te voegen (mannen), soms door -s (fietsers) en soms zijn allebei mogelijk (appelen, appels). In het Antwerps gebeurt dit op dezelfde manier, alleen wordt de eind -n nooit geschreven.

mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
de vente	d' appele/appels	de kindere (kinders)

Zoals men ziet wordt de onregelmatigheid van 'kind/kinderen' gewoon overgenomen.

Het verkleinwoord wordt in het Antwerps niet gevormd met de uitgang -tje, maar met de uitgang -(ek)ke (extra e wordt toegevoegd als het woord op een medeklinker eindigt, w telt hier als een klinker). Hierbij versimpelt soms de eindmedeklinker, zoals in kind. Na een d of een t gebruikt men wel -tje, zoals bij vent. Het verkleinwoord in trouwens altijd onzijdig, net zoals in het Nederlands.

-ke	-ekke	-tje	onregelmatigheid: kind
't vrouwkeê	't manneke	't ventje	't kinneke (kindje)

Het meervoud van het verkleinwoord vormt men door er -s aan te plakken: mannekes, kinnekes, ... In het Antwerps wordt het verkleinwoord anders gebruikt dan in het Nederlands. In het Nederlands drukt het simpelweg uit dat iets klein is, in het Antwerps wordt eerder gebruikt om iets te bespotten of te bagatelliseren. Het wordt wel vaak (bijna altijd) gebruikt met mensen die heel oud of heel jong zijn, zonder dat dit respectloos bedoeld is (een scháon máske, een ouw vrouwke).

Bijvoegelijk naamwoorden

Bijvoeglijke naamwoorden richten zich naar het woord dat zij beschrijven, net als in het Nederlands.

	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
enkelvoud	nen ouwe man	'n ouw(e) vrouw	'n ouw mens
meervoud	ouw manne	ouw vrouwe	ouw mense

Let op: 'vrouw' heeft de onregelmatigheid dat men soms een -e achter het bijv. nw. kan plakken, ook al is het vrouwelijk. Bij andere vrouwelijke naamwoorden wordt dit normaal niet gedaan.

Werkwoorden

Het werkwoord 'zèn'

De werkwoorden in het Antwerps lijken sterk op die in het Nederlands, maar zijn vervormd en er zijn onregelmatigheden bijgekomen die soms zeer moeilijk te begrijpen zijn. Daarom beginnen we met 'zèn', het belangrijkste werkwoorden (het betekent 'zijn')

Een werkwoord heeft net als in het Nederlands een onderwerp nodig. Dit zijn de persoonlijke voornaamwoorden die het onderwerp vertegenwoordigen

	enkelvoud	vertaling	meervoud	vertaling
1ste persoon	ik, 'k	ik	we	we
(beklemtoond)	ik	ik	wíj	wij
2de persoon	ge	je, ge	ge	jullie, je
(beklemtoond)	gij	jij, gij	golle	jullie
3de persoon	hij	hij	ze (z')	ze
	ze (z')	ze
(beklemtoond)	zij	zij	zíj	zij
	't	het
beleefdheidvorm	u	u	u	u

Let op: 1. De beleefdheidsvorm u wordt nog maar zeer zelden gebruikt. 2. De tweede persoon is hetzelde in het enkelvoud en meervoud, tenzij hij beklemtoond is. 3. Er bestaat geen vertaling voor 'men'. In de plaats daarvan gebruikt men 'ge' als de spreker en aangesprokene tot de groep behoren (ge moogt da ni doen!), 'ze' als dat niet het geval is (ze gon ier 'n brug bouwe) en ' 'r/der word' voor iets algemeens (der word ier hard gewerkt) 4. De beklemtoonde vormen ook onbeklemtoond voorkomen, maar niet omgekeerd

Nu we het onderwerp hebben, hebben we nog een element nodig dat in het Nederlands niet bestaat: het aanvoeglijk voornaamwoord (dit is geen officiële taalkundige term trouwens). Het aanvoeglijk voornaamwoord is iets dat in maar zeer weinig talen voorkomt. Een voorbeeld van een andere taal die dit gebruikt is het Veneto, de Italiaanse dialect van Venetië. Het aanvoeglijk voornaamwoord is een herhaling van het onderwerp die achter het werkwoord staat en die, naast het versoepelen van de taal, geen enkele functie heeft in de zin. Het wordt echter wel veel gebruikt, dus het is belangrijk dat men zich de gewoonte toeëigent minstens één aanvoeglijk voornaamwoord te gebruiken bij elk werkwoord (behalve wanneer het onderwerp beklemtoond is, dan wordt het normaal weggelaten).

	enkelvoud	vaak als	meervoud	vaak als
1ste persoon	ik, ek	ekik, 'kik	wá, wij	wij
2de persoon	gá, gij, ge	gij	ge, gij	(gij)
3de persoon	em	(em)	ze (z')	zij
	ze (z')	(ze)

In de 2de persoon meervoud gebruikt men normaal geen aanvoeglijk voornaamwoord, tenzij men 'ge' als onderwerp heeft, bij 'het' en 'u' nooit.

Nu we dit allemaal kennen kunnen we eindelijk overgaan tot de vervoeging. Die is zoals men ziet stukken ingewikkelder dan in het Nederlands.

	zonder aavoegend vnw.	met aavoegend vnw.
ik	ik/'k zèn	'k zenne 'kik
ge	ge zijt	ge zijt/zijde gij
gij	gij zijt	gij zijde gij
hij	hij is	hij is em
zij	zij is	zij is zij
ze	z' is	z' is ze/zij
't	't is
u	u zijt
wij	wij zèn	wij zèn wij
we	we/wij zèn	we/wij zèn wij
golle	golle zijt	golle zijt gij
ge	ge zijt	ge zijde golle / ge zijt gij
zij	zij zèn	zij zèn zij
ze	ze zèn	ze zèn zij

Let erop dat de persoonlijke voornaamworden op -ij slechts zelden een aanvoegend voornaamwoord hebben als ze beklemtoond zijn, in normaal gebruik wel.

Als het onderwerp en het werkwoord van plaats verwisselen noemt dat inversie. Inversie komt voor in vraagzinnen (Gaat hij?) en na tijdbepaling (Als hij zin heeft, dan gaat hij). Bij inversie in het Antwerps neemt het onderwerp de positie en vorm in van het aanvoegend voornaamwoord, en het werkwoord wordt ook zo vervoegd:

Ik zen - zenne 'kik? hij ga, gaat 'em?