Archeologie/Perioden/Neolithicum/Trechterbekercultuur

<inleiding>

Artefacten

Aardewerk

Er zijn veel verschillende soorten aardewerk gevonden van de Trechterbekercultuur. Kenmerkend voor het aardewerk is diepsteekversiering. Dit houd in dat in een gepolijst oppervlak patronen zijn ingestoken worden met een staafje van hout of been, of een slagpen van een vogelveer. Dit patroon wordt vervolgens opgevuld met een mengsel van vet en verbrand been. Enkel opvullingen met een geelwitte kleur zijn bewaard gebleven en teruggevonden, maar misschien zijn er ook andere kleuren toegepast. Kenmerkende vormen aardewerk zijn trechterbekers, kraagflesjes, amforen, kruiken, terrines, emmers, 'randkommen', kommen en schalen. In nederzettingscontext komt er minder versierd aardewerk voor. Hier komen voorraadvaten voor. Ook worden er ronde schijven gevonden. Misschien waren dit deksels voor de voorraadpotten, maar de gangbare term is 'bakplaat'. Aardewerk werd door vrouwen gemaakt op het niveau van het huishouden. Iedere uitvoerig versierde pot heeft een unieke combinatie van gangbare patronen. Elk gemaakt 'servies' (een groep vaatwerk van dezelfde hand samen in een hunebed geplaatst) is uniek, en heeft meestal geen tegenhanger te vinden in een ander graf.

Drouwen- en Haveltestijl

De vorm en versiering van het aardewerk verandert in de loop van de tijd. Van Giffen deelde het aardewerk op in de 'Drouwen-stijl' en de 'Havelte-stijl'. De Drouwen-stijl wordt gekenmerkt door een grote vormenrijkdom en rijke versiering met horizontale en verticale patronen. Vroeg-Havelte-aardewerk vertoont minder variatie. Vooral kommen en hoge en lage amforen komen voor. De versieringen zijn vereenvoudigd tot horizontale banden en blokvelden, over een minder grote oppervlakte. Laat-Havelte-aardewerk is nauwelijks versierd. De amforen en bolle komen worden vervangen voor 'randkommen' en lage schalen. De kraagflesjes en bakplaten worden gevonden in alle fasen. In de Noord-Oostpolder bij Schokland (kavel P14) heeft men een fase gevonden die stamt voor de hunebedbouwers. Deze fase wordt voorlopig pre-Drouwen (fase 0) genoemd.

• 
  De klassieke trechterbeker. Kenmerkend zijn de versierde bolle buik, en de gepolijste hals
• 
  Trechterbeker-aardewerk uit de Drouwen-fase. Van links naar rechts: emmer, zuigflesje, trechterbeker, kraaghalsflesje, schouderpot

Steen

De meest opvallende van de gevonden stenen artefacten zijn de bijlen met een rechthoekige doorsnee. Deze bijlen van vuursteen zou gebruikt zijn voor bijv. boskap en huizenbouw. Echter, er zijn ook exemplaren gevonden van meer dan 20 centimeter lang, intact en ongesleten bewaard gebleven. Het is dan ook waarschijnlijk dat deze als prestigevoorwerp dienden. Ze zijn regelmatig in natte gebieden als offer gedeponeerd, soms samen met knollen of beitels. Voor de fabricatie van deze bijlen is vuursteen van hoge kwaliteit gebruikt, geimporteerd uit Denemarken. Kleine bijlen en andere werktuigen werden vervaardigd uit lokaal vuursteen. Kenmerkende vondsten zijn transversaalspitsen (in grote aantallen gevonden in hunebedden), schrabbertjes, geretoucheerde afslagen, klingetjes en zogenaamde bikkels. Bikkels zijn van kernresten gemaakt, de overige werktuigen op afslagen. Behalve vuursteen werden bijlen ook gemaakt van andere steensoorten, zoals diabaas, dioriet en gneis. Deze steensoorten waren lokaal te vinden, in de vorm van zwerfkeien. Knophamerbijlen en andere strijdhamers, representatief voor Noord-Nederland, zijn van diabaas gemaakt. Maalstenen werden vervaardigd van zwerfstenen van graniet. Ze hebben de vorm van een kom, zodat tijdens het malen het graan en het meel bij elkaar bleef. De lopers zijn zelden teruggevonden, maar waarschijnlijk waren deze rond. Om de bijlen te slijpen werd er zware, liggende slijpstenen van zandsteen en kwartsiet gebruikt. De slijpstenen zijn gevonden als geplaatste objecten (site funiture) in nederzettingen aangetroffen.

Sieraden

In hunebedden hebben we barnstenen kralen gevonden als bijgift. Zo vonden we in Hunebed D26 (Drouwenerveld) tientallen kralen, waarschijnlijk van éen snoer. Minder vaak komen er hangertjes van barnsteen, en kralen of hangers van git, kwarts of van fossielen. Dierentanden en ander organisch materiaal gebruikt als kralen zijn vergaan. In de hunebed van de Westgroep is bladkoper aangetroffen, in de vorm van schijfjes, kralen, buisjes en stripjes. Deze waren waarschijnlijk op kleding genaaid of onderdeel van een halssnoerketting.

Nederzettingen

de nederzettingen waren vooral in het midden en noorden van holland

Rituelen

Graven

Hunebedden

De Hunebedden zijn gebouwd tijdens de Drouwen-fase (3400-3050 v.Chr.). In deze Hunebedden werden in de eerste fase onverbrand bijgezet. Het is niet bekend of de overledenen direct werden bijgezet, of enkel de beenderen. Dit omdat organisch materiaal slecht bewaard blijft in de zure zandbodems. Als bijgiften werden potten meegegeven, hierin zat vermoedelijk spijs en drank. Verder zijn er strijdhamers, bijlen, pijlpunten en sieraden meegegeven in de hunebedden. Zowel mannen als vrouwen zijn met hun lijfsieraden bijgezet. Bij mannen werden ook hun wapens en jachtgerei meegegeven. In een periode van 75 tot 400 jaar lang werd er om de twee tot tien jaar éen dode met éen tot vijf potten in het hunebed bijgezet. Vanaf de vroege Havelte-fase zijn er geen hunebedden in Drenthe gebouwd. De bestaande hunebedden werden echter wel nog steeds gebruikt. De hunebedden hadden een belangrijke rol in het rituele leven van de trechterbekermensen. Zo werden voedseloffers gegeven voor de ingang van de hunebedden gebracht.

Vlakgraven

Individuele begravingen vonden ook plaats, in vlakgraven of steenkisten. Deze begravingen kregen dezelfde bijgaven als in de hunebedden gevonden zijn. Het is niet duidelijk waarop verschillen in grafritueel gebaseerd zijn. Men heeft de doden zowel in hurkhouding als gestrekt aangetroffen. In de midden- en late Havelte-fase cremeerde men de overledenen. Het overgeblevene werd zowel in vlakgraven als in hunebedden bijgezet, samen met potten met proviand.

Veenoffers

• 
  Hunebed D26, Drouwenerveld