Bronsgieten voor beeldhouwers/Methodes

Bronsgieten is een techniek in het beeldhouwen waarmee bronzen beelden gegoten worden, ook soms bronswerk genoemd. Er zijn vele methoden en werkwijzen mogelijk om brons te gieten. Onderstaande probeert een opsomming te geven van de basisstappen.

Verloren-was methode

Verloren was (ook gekend onder de Franse benaming Cire perdue) is een techniek om metalen voorwerpen te gieten, bijvoorbeeld in brons of zilver. De gebruikte was hiervoor is doorgaans gietwas of boetseerwas. De volgorde is in het kort: een wassen model krijgt wassen giet- en ontluchtingskanalen, wordt in een vuurvaste massa ingebed, waarna de was eruit wordt gesmolten en de kap gedroogd. Vervolgens wordt in de ontstane holte vloeibaar brons gegoten. Na afkoeling worden de giet- en ontluchtingskanalen afgezaagd en blijft een bronzen afgietsel over. Nadat het gietsel uit de mal verwijderd is, wordt het afgewerkt door gaten dicht te hameren of te lassen, uitsteeksels weg te slijpen en het vervolgens te patineren. Zie verder de pagina Verloren was.

Zandgieten

Een andere methode om brons te gieten is zandgieten. Dit kan met behulp van Brusselse aarde of met vormzand. Hierbij wordt het model in meerdere lossende delen omsloten met een aarde-of zandmassa die zijn vorm behoudt. Lossend wil zeggen dat de gietmal het model zo omsluit, dat het nergens klemt als de kap verwijderd wordt. Dit betekent dat er altijd minimaal twee kappen nodig zijn, en vaak meer.

Vervolgens wordt het model weggenomen, waarna de zo ontstane kappen aan de binnenzijde handmatig met een plak was op de juiste dikte worden bekleed. Hierna worden alle buitenkappen met waslaag aaneengepast en wordt de binnenholte opgevuld met vormzand of -aarde. Tenslotte worden alle delen weer vaneen gehaald, de waslaag verwijderd en alle delen weer nauwkeurig aaneengepast. Via uitgekrabde kanalen, de giet- en ontluchtingsgaten, wordt nu vloeibaar metaal in de mal gegoten. Na afkoeling ontstaat een hol bronzen beeld. Om het gegoten figuur uit de mal te krijgen moet de mal stukgeslagen worden en kan de mal dus maar éénmaal gebruikt worden. Ook hier wordt, nadat het uit de mal verwijderd is, het gietsel afgewerkt door gaten dicht te hameren of te lassen, uitsteeksels weg te slijpen en het vervolgens te patineren.

Voordelen:

• Er hoeft niet langdurig uitgestookt te worden om de gietkap te drogen
• Er zijn zeer grote gietvormen mogelijk, omdat er geen uitstookoven is die de afmetingen begrenst

Nadelen:

• De gietkap bestaat uit meerdere kwetsbare delen die verschillende malen verplaatst moeten worden
• Brusselse aarde is kwetsbaar en moet opgesloten worden in metalen bekistingen.
• Vormzand laat een wat korrelige 'huid' op het gietsel achter

Brusselse aarde versus vormzand

Brusselse aarde is een gele leem of zavel, een mengsel van zand en klei dat makkelijk in een vorm kan worden gekneed. De aarde wordt vooral gebruik voor het vervaardigen van gietmallen, bijvoorbeeld voor het gieten van een bronzen beeld. Het wordt echter ook gebruikt om modellen mee te vervaardigen.

De Brusselse aarde is een fijnkorrelig materiaal, dat sterk verdicht kan worden door het aan te kloppen rond een model. Na aankloppen is het materiaal zo aaneengekoekt dat het uitstekend de vorm behoudt van het model dat het omsluit. Omdat dit vormzand echter zeer kwetsbaar is, wordt het gewoonlijk opgesloten in een tweetal metalen vormkasten; een voor de voorzijde en een voor de achterzijde van het model. Na verwijdering van het model ontstaat een holte waarin vloeibaar metaal gegoten kan worden.

Omdat het materiaal aangeklopt moet worden, dient het model van een vast materiaal te zijn, bijvoorbeeld gips, hout, steen of kunststof, omdat anders vervormingen optreden. Boetseerwas of klei is hiervoor dus ongeschikt. Gevolg hiervan is echter dat de kap van Brusselse aarde lossend moet zijn, wat wil zeggen dat de kap niet mag klemmen om het model. Bij complex gevormde modellen betekent dit dat de gietkap uit meerdere ineen passende delen moet bestaan, wat een arbeidsintensief proces is waar veel vakkennis voor nodig is. Het gietresultaat is meestal wel van hoge kwaliteit.

Bij het gebruik van vormzand, dat door een bindingsmiddel daarentegen wel zeer sterk is, hoeft het zand niet te worden aangeklopt om een goede afdruk te krijgen. Hierdoor kunnen ook eenmalige wassen modellen gebruikt worden. Het model wordt na het afvormen dan kapotgescheurd, waarmee de noodzaak minder groot is om de kap in lossende delen te maken, zodat er veel minder onderdelen voor deze gietkap nodig zijn.

Waarschuwing! Draag altijd beschermende kleding. Spetters gesmolten brons kunnen je ernstig verwonden. Klik op de afbeelding rechtsboven om de uitrusting van deze personen beter te zien.