Latijn/Morfologie bijvoeglijke naamwoorden

Verbuiging van de adiectiva

De verbuiging richt zich naar het substantivum waar het adiectivum bijhoort, d.w.z. het neemt vormen aan die horen bij de naamval, het geslacht en het getal van het substantivum.

Wat de vormen betreft wordt het adiectivum in twee hoofdgroepen onderscheiden:

1. Adiectiva van de eerste groep
2. Adiectiva van de tweede groep

Adiectiva van de eerste klasse

De adjectieven (een ander woord is adiectiva) van de eerste klasse bestaan uit woorden uit de eerste (A-stammen) en de tweede (O-stammen) verbuiging

	Mannelijk		vrouwelijk		Onzijdig
	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud
nom.	bonus	boni	bona	bonae	bonum	bona
voc.	bone	boni	bona	bonae	bonum	bona
gen.	boni	bonorum	bonae	bonarum	boni	bonorum
dat.	bono	bonis	bonae	bonis	bono	bonis
acc.	bonum	bonos	bonam	bonas	bonum	bona
abl.	bono	bonis	bona	bonis	bono	bonis

Net als bij sommige substantiva van de tweede verbuiging zijn er adiectiva die in de nominativus enkelvoud mannelijk eindigen op er. Zij kunnen de e verliezen of behouden:

pulcher, pulchra, pulchrum (mooi) verliest de e.

liber, libera, liberum (vrij) behoudt de e.

Voorbeelden:

servi liberti sunt	= de slaven zijn vrij
mali nautae pulchris puellis ineptias narrabant	= de slechte zeelui vertelden onzin aan de mooie meisjes
in festiva taberna bibulum vinum bibi	= ik dronk lekkere wijn in een gezellige kroeg

Merk op dat mali en nautae bij elkaar horen: beide woorden staan in de nominativus meervoud en zijn mannelijk. Hoewel mali op een -i eindigt en nautae op -ae hebben beide toch dezelfde naamval, geslacht en getal en horen dus bij elkaar. Het is een veelgemaakte fout dat men denkt dat het bijvoeglijke naamwoord en het zelfstandige naamwoord waar het bij hoort dezelfde vorm moeten hebben. Maar de regel is:

Het bijvoeglijke naamwoord richt zich in naamval, geslacht en getal naar het zelfstandige naamwoord waar het bijhoort.

En dat betekent dat ze niet noodzakelijker wijs dezelfde uitgang moeten hebben.

Woordenlijst:

bibi	(ik) dronk
bibulus	lekker
bonus	goed
festivus	gezellig
in (+abl)	in
ineptiae, -arum (f)	onzin
liber, -eri	vrij
malus	slecht
narrabant	(zij) vertelden
nauta, -ae (m)	zeeman
puella, -ae (f)	meisje
pulcher, -chra	mooi
servus, -i (m)	slaaf
sunt	(zij) zijn
taberna, -ae (f)	kroeg
vinum, -i (n)	wijn

Adiectiva van de tweede klasse

De adiectiva van de tweede klasse bestaan uit woorden uit de derde verbuiging. Het zijn voornamelijk I-stammen aangevuld met enkele consonant-stammen.

De adiectiva van de tweede klasse worden verder verdeeld in drie subgroepen:

1. adiectiva met uitgangen voor mannelijk, vrouwelijk en onzijdig /alle adi. op -er
2. adiectiva met uitgangen voor mannelijk/vrouwelijk enerzijds en onzijdig anderzijds /alle adi. op -is
3. adiectiva met gelijke uitgangen voor mannelijk, vrouwelijk en onzijdig /vb: prudens

Adiectiva met uitgangen voor mannelijk, vrouwelijk en onzijdig (volgen acer)

Deze groep heeft verschillende uitgangen voor elk van de drie geslachten in de nominativus enkelvoud. Deze uitgangen zijn -er voor het mannelijk, -ris voor het vrouwelijk en -re voor het onzijdig. Voorbeeld acer, scherp, streng:

	mannelijk		vrouwelijk		onzijdig
	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud
nom.	acer	acres	acris	acres	acre	acria
gen.	acris	acrium	acris	acrium	acris	acrium
dat.	acri	acribus	acri	acribus	acri	acribus
acc.	acrem	acres	acrem	acres	acre	acria
abl.	acri	acribus	acri	acribus	acri	acribus

Adiectiva met uitgangen voor mannelijk/vrouwelijk en onzijdig

Deze groep heeft verschillende uitgangen voor het mannelijk en vrouwelijk enerzijds en onzijdig anderzijds in de nominativus enkelvoud. Deze uitgangen zijn -is voor het mannelijk en vrouwelijk en -e voor het onzijdig. Voorbeeld fortis, sterk:

	mannelijk/vrouwelijk		onzijdig
	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud
nom.	fortis	fortes	forte	fortia
gen.	fortis	fortium	fortis	fortium
dat.	forti	fortibus	forti	fortibus
acc.	fortem	fortes	forte	fortia
abl.	forti	fortibus	forti	fortibus

Adiectiva met uitgangen voor mannelijk/vrouwelijk/onzijdig

Deze groep heeft identieke uitgangen voor zowel het mannelijk als het vrouwelijk als het onzijdig in de nominativus enkelvoud:

	mannelijk/vrouwelijk		onzijdig
	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud
nom.	prudens	prudentes	prudens	prudentia
gen.	prudentis	prudentium	prudentis	prudentium
dat.	prudenti	prudentibus	prudenti	prudentibus
acc.	prudentem	prudentes	prudens	prudentia
abl.	prudenti	prudentibus	prudenti	prudentibus

adiectiva van de tweede klasse volgen meestal(!!!)de verbuiging van de zelfst. naamw. v/d tweede klasse behalve op 3 plaatsen:

1. de abl. enk.
2. de gen. mv.
3. de onz.nom.-acc.mv.

Trappen van vergelijking

Het Latijn kent net als het Nederlands trappen van vergelijking. Voorbeelden zijn groot, groter, grootst of goed, beter, best. We kennen de volgende trappen:

1. de stellende trap, de (gradus) positivus: "groot". Dit is de gewone vorm van het adiectivum die we tot nog toe gezien hebben.
2. de vergrotende trap, de (gradus) comparativus: "groter".
3. de overtreffende trap, de (gradus) superlativus: "grootst".

Ook de comparativus en superlativus richten zich in het Latijn naar het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort.

Vorming van de comparatief

Voor het mannelijk en vrouwelijk wordt de comparativus gevormd door achter de stam van het adiectivum -ior te plaatsen.

clarus → clarior

fortis → fortior

pulcher → pulchrior

celer → celerior

Voor het onzijdig plaats men -ius achter de stam.

clarus → clarius, gen. clarioris

fortis → fortius, gen. fortioris

pulcher → pulchrius, gen. pulchrioris

celer → celerius, gen. celerioris

De comparativa worden verbogen alsof het consonant-stammen zijn:

	mannelijk/vrouwelijk		onzijdig
	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud
nom.	clarior	clariores	clarius	clariora
gen.	clarioris	clariorum	clarioris	clariorum
dat.	clariori	clarioribus	clariori	clarioribus
acc.	clariorem	clariores	clarius	clariora
abl.	clariore	clarioribus	clariore	clarioribus

Vorming van de superlatief

De superlativus wordt gevormd door -issimus, -issima of -issimum achter de stam te plaatsen voor resp. het mannelijk, het vrouwelijk en het onzijdig:

clarus → clarissimus, clarissima, clarissimum

fortis → fortissimus, fortissima, fortissimum

Eindigt de stam op -r dan zijn het de uitgangen -rimus, -rima of -rimum:

pulcher → pulcherrimus, pulcherrima, pulcherrimum

celer → celerrimus, celerrima, celerrimum

	mannelijk		vrouwelijk		onzijdig
	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud	enkelvoud	meervoud
nom.	pulcherrimus	pulcherrimi	pulcherrima	pulcherrimae	pulcherrimum	pulcherrima
gen.	pulcherrimi	pulcherrimorum	pulcherrimae	pulcherrimarum	pulcherrimi	pulcherrimorum
dat.	pulcherrimo	pulcherrimis	pulcherrimae	pulcherrimis	pulcherrimo	pulcherrimis
acc.	pulcherrimum	pulcherrimos	pulcherrimam	pulcherrimas	pulcherrimum	pulcherrima
abl.	pulcherrimo	pulcherrimis	pulcherrima	pulcherrimis	pulcherrimo	pulcherrimis
voc.	pulcherrime	pulcherrimi	pulcherrima	pulcherrimae	pulcherrimum	pulcherrima

Een zestal adiectiva dat op -ilis eindigt vormt de superlativus door -limus achter de stam te plaatsen:

facilis → facillimus, facillima, facillimum

Deze zes zijn

1. facilis (gemakkelijk)
2. dificilis (moeillijk)
3. similis (gelijk)
4. disimilis (ongelijk)
5. humilis (laag)
6. gracilis (slank).

Onregelmatige vormen

De volgende adiectiva hebben onregelmatige trappen van vergelijking:

bonus	melior	optimus	(goed)
malus	peior	pessimus	(slecht)
magnus	maior	maximus	(groot)
parvus	minor	minimus	(klein)
vetus	vetustior	veterrimus	(oud)