Maatschappijleer/Basisbegrippen maatschappijleer

Begrippen wat is maatschappijleer?

Begrippen rechtsstaat

Begrippen parlementaire democratie

Begrippen pluriforme samenleving

Begrippen verzorgingsstaat

Alle basisbegrippen (in ontwikkeling)

Aangeboren eigenschappen

aangeboren eigenschappen

eigenschappen die al bij de geboorte aanwezig zijn

aangeboren verschillen

niet iedereen is hetzelfde omdat bij er de geboorte al verschillen zijn tussen mensen

aangeleerde cultuurkenmerken

waarden, normen, gedragingen en gewoonten zijn door cultuuroverdracht aangeleerd

aangeleerde eigenschappen

gedrag en gewoonten worden overgenomen van de heersende cultuur en de sociale omgeving

aangeleerd-gedrag theorie

crimineel gedrag wordt aangeleerd door contact met mensen in de directe omgeving, zoals familieleden, vrienden en jeugdgroepen

aanhouden (arresteren)

het vasthouden van iemand die er van verdacht wordt een strafbaar feit te hebben begaan

aanvullende verzekering

een verzekering voor zorg die niet in het basispakket zit

absolute macht

een regeringsvorm waar het staatshoofd alle macht bezit

absolute monarchie

onbegrensd koningschap

actief kiesrecht

het recht om te mogen stemmen

actiegroep

een groep mensen die actie voert om een bepaald (idealistisch) doel te bereiken

actoren (politiek)

individuen, groepen, organisaties en instituties met politieke macht

adolescentenstrafrecht

een strafrechtelijke aanpak voor jongeren tussen de 16 en 23 jaar

algemeen belang

datgene wat voor het welzijn van het volk in zijn geheel nuttig, gewenst of nodig is

advocaat

afdwingbaar

afschrikking

afwezigheid van schuld

agendafunctie media

AIVD

Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst.

algemeen belang

algemene Beschouwingen

Algemene bijstand

Algemene Vergadering

algoritme

allochtonen

ambtelijk bevel

ambtenaar

Een werknemer van de overheid.

Iemand die aangesteld is in een door de overheid beheerde dienst.

Amerikaanse constitutie

analysevragen

Onderzoeksvragen

Vragen die helpen bij het oplossen van maatschappelijke problemen.

Analysevragen hebben te maken met actoren, politieke besluitvorming, oorzaken en gevolgen en vergelijkingen.

anomietheorie

anonieme getuigenverklaring

Geheime verklaring

Getuige wiens identiteit niet bekend is.

Bijvoorbeeld de rechter-commissaris staat een anonieme getuigenverklaring toe in het onderzoek tegen de afgezette leider van de Hell's Angels, Willem van Boxtel alias 'Big Willem' en twee medeverdachten.

AOW

AOW-uitkering

arbeidsconflict

arbeidsethos

arbeidsmarkt

arbeidsmigranten

arbeidsovereenkomst

arbeidsparticipatie

arbeidspotentieel

arbowet

argument

armoede

armoedeval

asiel

asielzoeker

asociaal (gedrag)

assimilatie

autochtoon

autoritair regime

autoritaire staat

automatisering

azc

Basisinkomen

basis inkomen

basisverzekering

beeldvorming

begrip

beginsel van de grondrechten

beginsel van de trias politica

belang

Voordeel

Iets waar je een voordeel bij hebt.

Iets wat je belangrijk vindt omdat het voordelig of nuttig is.

belangengroep

belangentegenstelling

belasting

belastingplicht

Gedwongen geldheffing

Iedereen met een inkomen betaalt belasting

beleidsbepaling

beleidsvoorbereiding

beroepsbevolking

bestemmingsplan

bestuurlijke autonomie

bestuurskracht

bestuursorgaan

bestuursrecht

Administratief recht

Centraal in het bestuursrecht staat de verhouding tussen de burger en de overheid.

Het bestuursrecht (ook wel administratief recht genoemd) regelt de manier waarop het openbaar bestuur kan ingrijpen in de openbare rechtsorde.

Bestuursrecht regelt de werkwijzen en de handelswijzen van bestuursorganen in het vervullen van hun bestuurlijke taken in relatie tot natuurlijke personen en rechtspersonen (burgers).

Betrouwbaarheid (informatie)

Eerlijkheid

Om na te gaan of informatie betrouwbaar is kun je kijken naar de bronvermelding, het onderscheid tussen feiten en meningen en of het onderwerp van verschillende kanten wordt belicht.

big data

bijkomende straf

bij en omscholing

bindingstheorie

bodemprocedure

boycot

brexit

Bron

Oorsprong

Bronvermelding, een overzicht van gebruikte informatiebronnen

brutoloon

budgetrecht

burgemeester

burgerinitiatief

burgerlijk recht

Civiel recht

Privaatrecht

Burgerlijk recht beschrijft de regels voor de onderlinge verhoudingen tussen personen (dus personen- en familierecht, ondernemingsrecht en vermogensrecht)

Burgerlijk wetboek

burgerpanel

burgerparticipatie

burgerschap

burgerschapsvorming

Cassatie

cassatie

Canon van Nederland

cao

Cassatie

Vernietiging

Cassatie is een begrip uit het recht. 'In cassatie gaan' betekent dat men beroep aantekent bij het hoogste rechtsprekend orgaan van het land tegen een uitspraak van een lagere rechter.

categoriseren

CBS

Centraal Bureau voor de Statistiek

Heeft als taak het publiceren van betrouwbare en samenhangende statistische informatie.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek is in Nederland de instantie waar de verzameling, bewerking en publicatie van de statistieken ten behoeve van overheid, wetenschap en bedrijfsleven zijn gecentraliseerd.

censuskiesrecht

Cijnskiesrecht

Cijnskiesstelsel

Als bij verkiezingen het stemrecht is voorbehouden aan personen die vermogend genoeg zijn om minimaal een bepaald bedrag aan belastingen te betalen.

Aanvankelijk mochten alleen mannen stemmen die belasting betaalden.

censuur

checks and balances

Driemachtenleer

De drie machten controleren elkaar en 'houden elkaar scherp'.

Dit is een systeem waarbij overheidsbevoegdheden over verschillende organen worden verspreid en ieder orgaan bij de uitoefening van zijn bevoegdheden verantwoording verschuldigd is aan een ander orgaan.

christendemocraten

christendemocratie

civiel recht

coalitie

coalitiefractie

Code Civil

collectief belang

collectieve goederen

collectivisme

college van burgemeester en wethouders (B en W)

college van Gedeputeerde Staten

commentaarfunctie van de media

commissaris van de Koning

communicatie

Kennisgeving

Het doorgeven van informatie

Communicatie is een proces van informatie-uitwisseling.

Bij communicatie is er altijd sprake van een zender, een boodschap met informatie en een ontvanger.

communicatieruis

De overdracht van informatie verloopt niet goed.

Ruis is een verzamelnaam voor storingen in menselijke communicatie.

communisme

communitarisme

complottheorie

Compromis

Middenweg

Een tussenoplossing

Een oplossing waarbij verschillende partijen van hun standpunt afwijken en wat toegeven aan de ander

Een compromis is een zodanige voorkoming of beëindiging van een conflict, dat geen van de strijdende partijen voor 100% zijn/haar zin of gelijk heeft gekregen, maar dat voor beide partijen aanvaardbaar is.

confessionalisme

conflicten bij integratie

consensus

conservatief

Constitutionele monarchie

Een monarchie is van origine een regeringsvorm waarbij de macht bij één persoon berust, de monarch.

In een constitutionele monarchie is de macht van de vorst in een grondwet is vastgelegd.

controlerende functie media

corona (COVID-19)

corporatistische verzorgingsstaat

criminaliteit

Misdadigheid

Alle misdrijven die in de wet staan omschreven.

Met criminaliteit wordt (ruim genomen) bedoeld als alles wat niet mag en slecht is, zoals diefstal, moord enz

Criminaliteit kan zeer algemeen worden gedefinieerd als alles wat door een wettelijke bepaling als misdrijf strafbaar is gesteld.

cultureel kapitaal

culturele diversiteit

cultuur

cultuurkenmerken

cultuurrelativisme

cultuuruniversalisme

Dagvaarding

dagvaarding

David Easton

decentralisatie

definitie

delegeren

demissionair kabinet

democratie

democratische rechtsstaat

desinformatie

dictatuur

Een machthebber of een partij bepaalt, vaak heel willekeurig, wat de regels zijn.

dijkgraaf

dilemma

Een lastige keuze uit twee of meer alternatieven.

Een tegenstrijdigheid tussen het persoonlijk belang en het algemeen belang.

directe democratie

discretionaire bevoegdheid

Discriminatie

Discriminatie betekent letterlijk "het maken van onderscheid".

Het onrechtmatig onderscheid maken tussen mensen of groepen.

Mensen van een bepaalde groep anders behandelen op grond van kenmerken die in de gegevens situatie niet van belang zijn.

districtenstelsel

diversiteit

DNA-plicht

Mensen die verdacht worden of veroordeeld zijn voor strafbare feiten moeten wangslijm afstaan aan justitie.

doelgroep

dominante cultuur

doodstraf

dualisme

dualistisch stelsel

Staatsinrichting waarbij verschillende overheidsbevoegdheden (mandaten) door verschillende personen of organen worden uitgeoefend.

Op gemeentelijk niveau bijvoorbeeld: een wethouder kan geen raadslid zijn.

dubbele garantie

Dublin-verordening

duurzaamheid

Dwangmiddelen

Bepaalde bevoegdheden van de politie en/of officier van justitie ten aanzien van een verdachte.

Bekende dwangmiddelen zijn bijvoorbeeld iemand fouilleren of vasthouden op het politiebureau.

dwangmiddelen

dwangsom

dynamiek van de samenleving

Ecologisme

ecologisme

economisch kapitaal

economische motieven migratie

EEG

Eerste Kamer

EGKS

eigen risico

eigenbelang

eiser

emancipatie

EMU

Esping-Anderson

etnisch profileren

etnische subcultuur

etnocentrisme

euro

Europees Hof voor de Rechten van de Mens

EVRM

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden

Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) is een Europees verdrag waarin mensen- en burgerrechten voor alle inwoners van de verdragsluitende staten zijn geregeld.

Europees Parlement

Europese Commissie

Europese integratie

Europese Raad

Europese Unie

euroscepsis

eurozone

evenredige vertegenwoordiging

events en trends

Fatsoensnorm

fatsoensnorm

Beleefdheidsregel

Ongeschreven regel.

Regels waaraan personen zich dienen te houden als zij fatsoenlijk willen zijn; hetgeen normaal gesproken als maat wordt genomen.

feminiteit

feit

filterbubbel

flexibilisering

flexwerk

formateur

formatie

formele macht

fouilleren (preventief)

Doorzoeken

In het strafrecht is fouilleren geregeld in het Wetboek van Strafvordering en de Wet wapens en munitie. De strafrechtelijke situatie is vrij streng.

Fouilleren is het 'aan zijn kleding onderzoeken' uit artikel 55b Sv. Er moet sprake zijn van een verdenking van een strafbaar feit (in de zin van artikel 27 Sv.) en fouillering kan alleen plaatsvinden als dat nodig is om de identiteit vast te stellen.

Preventief fouilleren mag in door de burgemeester aangewezen gebieden.

fractie

fractiediscipline

framing

Franse Revolutie

fraude

Gastarbeiders

gastarbeiders

gedaagde

Gedeputeerde Staten

gedoogbeleid

gedragsregel

gedragsregulering

geldboete

gelijke behandeling

gelijkheid

gelijkwaardigheid

gemeenschappelijk referentiekader

gemeentebestuur

gemeentelijke herindeling

gemeenteraad

gemengde markteconomie

gender

genderneutraal

gendernormen

generatieconflict

gerechtshof

gereguleerde marktwerking

geschil

Geweldsmonopolie

Alleenrecht op dwang

De overheid heeft meer macht en mag als enige geweld gebruiken.

gewoonte

Gezag

Invloed

Formele macht: officieel vastgelegd in regels en wetten.

gezinshereniging

globalisering

grensoverschrijdend gedrag

grensoverschrijdend gedrag (online)

grensoverschrijdende problemen

groepsdruk

groepsidentificatie

groepsnormen

Grondrechten

Basiswetten

Wetten die zo fundamenteel zijn voor de vrijheid, de ontplooiing, het welzijn en de bescherming van het individu en van groepen, dat ze in de grondwet zijn vastgelegd.

Grondwet

Constitutie

Staatsregeling

In het staatsrecht is een constitutie de grondslag van een staat. Deze is vaak, maar niet altijd, vastgelegd in een grondwet, een document waarin de grondrechten en/of de organisatiestructuur van de staat in een bepaald land beschreven staan.

grooming

Halt (bureau)

Halt (bureau)

Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie

hechtenis

herziening ten voordele

Hobbes (Thomas)

Hof van Justitie van de Europese Unie

Hoge Raad

hoger beroep

hokjesdenken

homogeniteit

hoofdstraf

Hooggerechtshof

In Nederland is de Hoge Raad de hoogste rechter in civiele zaken, strafzaken en belastingzaken.

Het hooggerechtshof of opperste gerecht is in diverse landen het rechtsprekend orgaan dat bovenaan staat in de rechtsprekende hiërarchie.

Hoor en wederhoor

De verschillende betrokkenen zijn gehoord.

Het beginsel van hoor en wederhoor is een principe uit de rechtspraak en de journalistiek dat inhoudt dat, als iemand beschuldigd wordt, er geluisterd moet worden naar wat de beschuldigde er op heeft te zeggen, voor er over hem geoordeeld wordt.

horizontale werking grondrecht

Huiszoekingsbevel

Een huiszoeking is het door de politie of een andere opsporingsambtenaar binnentreden in een woning zonder toestemming van de bewoner, met het doel om mogelijk bewijs voor een strafbaar feit op te sporen en zo nodig in beslag te nemen.

Voor het binnentreden in een woning is doorgaans een machtiging vereist, meestal huiszoekingsbevel genoemd.

Identificatieplicht

identificatieplicht

identiteit

identificatie

ideologie

illegaal

illegalen

imitatie

immateriële behoeften

immateriële schade

immigratie

indirecte democratie

indoctrinatie

Eenzijdig onderwijzen

Bij indoctrinatie wordt er, in tegenstelling tot bij leren, geacht niet zelf na te denken en de ideeën en opvattingen kritiekloos over te nemen.

Eenzijdige opvattingen en meningen worden langdurig en systematisch opgedrongen met de bedoeling dat het publiek deze opvattingen kritiekloos accepteert.

infiltratie

Het binnendringen van vijandelijk gebied of bepaalde kringen om informatie te verkrijgen.

(Strafprocesrecht) de politie neemt deel of verleent medewerking aan een groep van personen waarbinnen, naar redelijkerwijs kan worden vermoed, misdrijven worden beraamd of gepleegd.

De infiltrant neemt deel aan de activiteiten van het milieu en rapporteert daarover.

inburgeringscursus

inclusieve samenleving

indirecte democratie

individualisering

individualisme

individuele vrijheid

indoctrinatie

informateur

informatie

informatiesamenleving

informatieve functie media

internationale zelfbeschikking

informele macht

ingroup

innovatie

institutioneel racisme

integratie

integratiebeleid

intentieverklaring

intergouvernementeel

internalisatie

Internationaal Gerechtshof

internationaal recht

Internationaal Strafhof

interne markt

interventie

Invloed

Overwicht

Informele macht: niet vastgelegd in regels.

invoerfase

In beslag nemen

Verbeurdverklaren

Eigendom van de verdachte mag als bewijsmateriaal in beslag worden genomen.

De officier van justitie of de rechter beslist later of iemand zijn spullen na een rechtszaak terug krijgt.

irreguliere migratie

Jeugdstrafrecht

jeugdstrafrecht

jongeren

jongerencultuur

journalistieke normen

juridisch burgerschap

jurisprudentie

Het geheel van uitspraken door rechters.

Juridisch Loket

jury

Juryrechtspraak

In de rechtspraak is een jury een groep burgers die de schuldvraag van een verdachte beoordeelt.

In Amerika en Engeland bestaat juryrechtspraak: daar oordeelt een burgerpanel over de schuld van verdachten.

Kabinet

kabinet

kabinetsformatie

kaderwetgeving

kansenongelijkheid

kennismigrant

kiesdeler

kiesdrempel

kiesrecht

Klassenjustitie

Mensen uit de hogere sociale klasse door justitie worden bevooroordeeld boven mensen uit de lagere sociale klasse.

Van klassenjustitie is sprake wanneer meer vermogenden of beter opgeleiden door wetgeving, behandeling of rechterlijke uitspraken bevoorrecht worden ten opzichte van anderen.

klassenstrijd

Klassieke grondrechten

De Grondwet bevat regels voor onze staatsinrichting. Ook legt de wet de grondrechten van burgers vast.

Rechten die de overheid moet garanderen.

klimaatvluchteling

koloniën

koning

kort geding

kosmopolitisme

kritisch denken

kwalificatieplicht

kwaliteitscontrole

Laaggeletterdheid

laaggeletterdheid

Leerplicht

De wettelijke verplichting kinderen onderwijs te laten volgen.

leerplichtambtenaar

Leerplichtwet

Legaliteitsbeginsel

De overheid mag alleen beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die beperkingen in wetten zijn vastgelegd en voor iedereen gelden.

legitimiteit

levenslang

levensverwachting

lhbti+-beweging

liberale verzorgingsstaat

liberalisme

lijsttrekker

links (politiek)

linkse partijen

lobbyen

Locke (John)

lokmiddel

Maatschappelijk burgerschap

maatschappelijk burgerschap

maatschappelijk middenveld

maatschappelijk probleem

Maatschappelijk vraagstuk

We spreken van een maatschappelijk vraagstuk als: het gevolgen heeft voor grote groepen in de samenleving; het alleen gemeenschappelijk kan worden opgelost, waardoor de overheid zich moet bezighouden met de oplossing van het probleem en het te maken heeft met tegenstellingen.

Maatschappelijke gedragsregel (maatschappelijke normen)

Onbeschreven regels die de meeste mensen vanzelfsprekend vinden en die voort komen uit geloof, tradities en gewoonten. (niet in een korte broek naar een begrafenis, iemand een hand geven).

maatschappelijke ladder

Maatschappelijke organisaties

maatschappelijke participatie

maatschappelijke positie

maatschappij

maatschappijleer

macht

Het vermogen om het gedrag en/of denken van anderen sterk te beïnvloeden.

machtenscheiding (zie Trias politica)

machtiging tot binnentreding

Voor het binnentreden van een woning gelden bijzondere regels die zijn neergelegd in de Algemene wet op het binnentreden (Awbi).

Voor het binnentreden in een woning zonder toestemming van de bewoner is steeds een schriftelijke machtiging vereist. In de praktijk is het meestal de hulpofficier van justitie die de machtiging afgeeft, maar ook een officier van justitie of een advocaat-generaal kan een machtiging afgeven.

machtsbron

De manier waarop je macht verkrijgt.

machtsmiddel

Een middel waarmee je het gedrag van anderen kunt beïnvloeden.

macroniveau

manipulatie

Feiten worden opzettelijk weggelaten of verdraaid zonder dat de ontvanger dit merkt.

mantelzorg

marktautoriteit

marktwerking

masculiniteit

massacommunicatie

materiële behoeften

maximumstraf

media (politieke functie)

mediacratie

mediation

mediasamenleving

mediawijsheid

medium (communicatie)

mening

Wat je van iets vindt.

Wat je van een subject of object vindt. Hoe je hierover oordeelt.

Een mening (Indogermaans moino: wissel, ruil) is een in de mens aanwezige subjectieve opvatting, dan wel attitude, ten opzichte van toestanden, gebeurtenissen of andere personen.

mensenrechten

meritocratisch ideaal

microniveau

Militaire dictatuur

middenpartijen

migratie

migratieachtergrond

migreren

militair regime

miljoenennota

minimumloon

Minister

Een minister is een persoon die deelneemt aan de regering van een land, en die over het algemeen ook leiding geeft aan een ministerie.

minister zonder portefeuille

ministeriële verantwoordelijkheid

ministerposten (verdeling)

minister-president

misdrijf

Meer ernstige strafbare feiten.

In het Nederlandse strafrecht is een misdrijf net als een overtreding een strafbaar feit.

mondiaal niveau

monitoring

Montesquieu

Een Frans filosoof. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van de sociologie en als een van de belangrijkste filosofen van de Verlichting.

motie

morele verplichting

Naastenliefde

Naastenliefde

nachtwakerstaat

nationale identiteit

nationale terrorismelijst

Nationalistisch

NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie)

Ne bis in idem-regel

Letterlijk: niet tweemaal voor hetzelfde - Latijnse term in het strafrecht voor het beginsel dat iemand niet twee keer voor hetzelfde feit kan terechtstaan en mag worden gestraft.

nepnieuws

nettoloon

Niet-democratische partij

neutraliteit (rechters)

ngo’s

niet-democratische partijen

nieuwkomers

noodweer (recht)

noodweerexces (recht)

Norm

Normen zijn regels die aangeven welk gedrag van mensen verwacht wordt.

Opvattingen over hoe je op grond van een bepaalde waarde behoort te gedragen.

Objectief

Objectief

Feiten noemen we objectief omdat ze iets zeggen over de werkelijkheid.

Officier van justitie

Een officier van justitie (afk. OvJ) is in Nederland een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie (OM), vergelijkbaar met de procureur des Konings in België.

Heeft de leiding over over een opsporingsonderzoek en houdt in de gaten of alles zorgvuldig en eerlijk verloopt.

Bij de behandeling van een misdrijf bepaalt de officier van justitie met behulp van her proces-verbaal een proces verbaal of er wel of geen rechtszaak moet komen.

Nederland heeft ruim 800 officieren van justitie.

omgevingsfactoren

omroep

omzettingsfase

onafhankelijke rechters

De onafhankelijkheid van rechters zorgt ervoor dat mensen geen eigen rechter gaan spelen, dat burgers worden beschermd tegen ongeoorloofd overheidsoptreden en dat burgers hun recht kunnen halen als zij zich benadeeld voelen door andere burgers of door bedrijven en instanties.

ondernemingsrecht

Ondernemingsrecht is een onderdeel van het privaatrecht, dat zich bezighoudt met rechtspersonen en dan toegespitst op bedrijven met winstoogmerk, dus ondernemingen.

De voorwaarden waaronder je bijvoorbeeld een vereniging of bv kunt oprichten.

Stichtingen vallen hier meestal buiten.

one-issuepartij

onrechtvaardigheid

Een behandeling die iemand onrecht aandoet of een toestand die onrecht inhoudt.

on demand

onafhankelijkheid (rechters)

onderadvies

ondernemingsrecht

onderwijsinspectie

one-issuepartij

online-plofilering

onmacht

onschendbaarheid koning

onschuldvermoeden

ontbindingsrecht

ontgroening (demografie)

ontideologisering

ontkerkelijking

ontoerekeningsvatbaarheid

ontvanger

onverschilligheid

onzekerheidsvermijding

oorlogstribunaal

Openbaar Ministerie (OM)

Het Openbaar Ministerie (OM) of parket vormt in het strafrecht samen met de rechters de rechterlijke macht in Nederland.

Anders dan de naam suggereert is het Openbaar Ministerie geen ministerie. Het valt onder het ministerie van Veiligheid en Justitie.

Samen met de rechters vormt het Openbaar Ministerie de rechterlijke macht - zo staat het in de Wet op de rechterlijke organisatie.

Openbare aanklager

De openbaar aanklager is degene die namens 'de staat' of namens 'het volk' mensen die ervan verdacht worden de wet te hebben overtreden in staat van beschuldiging stelt.

In Nederland heet de openbare aanklager officieel officier van justitie, bij het gerechtshof advocaat-generaal.

oppiniepeilingen

opkomstplicht

Opperbevelhebber van het leger

In Nederland heeft de regering heeft het oppergezag over de krijgsmacht.

oppositie

oppositiefractie

Oppositiepartijen

Opsporing

Opvragen van speciale persoonsgegevens

De politie heeft toestemming nodig van de officier van justitie als ze bankrekeningnummers, telefoonverkeer en internetgedrag wil opvragen.

opzegtermijn

organische staatsopvatting

outgroup

overadvies

overheid

De overheid is het hoogste bevoegd gezag op een bepaald territorium of grondgebied.

overmacht-noodtoestand

Overtreding.

Een minder ernstig strafbaar feit

Overtredingen zijn over het algemeen minder ernstig dan misdrijven, maar op de zwaarste overtredingen staat een hogere straf dan op de lichtste misdrijven.

parlement

parlement

parlementair stelsel

Parlementaire democratie

Burgers hebben via verkozen vertegenwoordigers invloed op de politieke besluitvorming.

In een parlementaire democratie wordt de bevolking van het land vertegenwoordigd door het parlement.

Een parlementaire democratie is een representatieve democratie waarbij de burgers via gekozen vertegenwoordigers in het parlement, de wetgevende macht, invloed hebben op het beleid.

parlementaire enquêtecommissie

participatiesamenleving

Participatiewet

particulier initiatief

passief kiesrecht

Personen- en familierecht

Regelt zaken als het sluiten van een huwelijk, echtscheiding, geboorte, overlijden, en het adopteren van kinderen.

Het personen- en familierecht is het onderdeel van het burgerlijk recht dat zich bezighoudt met afstamming, geboorte, huwelijk en echtscheiding en andere zaken in verband met de hoedanigheid, familiebetrekkingen en bevoegdheden van personen.

persoonlijke identiteit

persvrijheid

plaatsgebonden

platformfunctie (media)

plea bargaining

pluriforme samenleving

Een samenleving waarin verschillende groepen mensen met elkaar samenleven.

Een samenleving waarin mensen wonen met verschillende leefwijzen, verschillende waarden en normen en van verschillende etniciteiten met elkaar samenleven.

pluriformiteit

polarisatie

poldermodel

politie

De politie is een overheidsdienst belast met de handhaving van openbare orde en veiligheid, het opsporen en onderzoeken van strafbare feiten, directe hulpverlening en het uitvoeren van aanhoudingen.

Bij een misdrijf verzamelt de politie informatie over het strafbare feit.

politiek

politiek links

politiek rechts

politiek midden

politiek probleem

Een maatschappelijk vraagstuk waarbij het aan de politiek is om een oplossing te vinden.

Een politiek probleem is een ongewenst en veranderbaar beschouwde situatie waarbij de overheid betrokken is of zou moeten zijn. (Woerdman)

politieke actoren

politieke agenda

politiek debat

politieke grondrechten

politieke motieven migratie

Politieke partij

Populisme

politiek-juridische conflicten

poortwachters

populisme

populistische partij

positieve discriminatie

predictive policing

premie

premier

presidentieel stelsel

presidentieel vetorecht

preventie

preventief fouilleren

Prinsjesdag

Privaatrecht (burgerlijk recht)

Regelt de betrekkingen (relatie) tussen burgers onderling.

Burgerlijk recht, ook wel herkenbaar als civiel recht of privaatrecht, beschrijft de regels voor de onderlinge verhoudingen tussen personen (dus personen- en familierecht, ondernemingsrecht en vermogensrecht).

privacy

privatisering

privileges

proces-verbaal

Progressief

Propaganda

Er wordt bewust eenzijdige informatie gegeven met als doel de mening van mensen te beïnvloeden.

Propaganda is een vorm van communicatie waarbij door de belanghebbende partij wordt getracht aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen door het bespelen van de publieke opinie.

Provinciale Staten

psychische overmacht

Publiekrecht

De inrichting van de staat en de relatie tussen burgers en overheid.

Het publiekrecht geeft regels ten aanzien van de verhouding tussen de burger en de overheid (staatsrecht, bestuursrecht en strafrecht).

pullfactor

pulpnieuws

pushbacks

pushfactor

Qaly

Qaly

quotum

Raad van Ministers

Raad van Ministers

Raad van State

racisme

radicalisering

rassenjustitie

Hetzelfde als klassenjustitie, maar hier draait het om rassenscheiding en racisme.

rationele keuzetheorie

reactionair

recht

Recht is een verzamelnaam voor alle regels die er bestaan.

Geeft aan wat je mag doen en waar je recht op hebt.

Geheel van regels die in de samenleving van een land of regio gelden.

recht van amendement

recht van onderzoek en enquête

recht van initiatief

recht van interpellatie

recht van motie

rechtbank

rechter

Een rechter is iemand die rechtspreekt.

Meestal wordt met het woord rechter een magistraat van de rechterlijke macht bedoeld.

De rechter is wettelijk verplicht een oordeel uit te spreken over een concreet geschil, dat hem voorgelegd wordt.

rechter-commissaris

rechterlijke macht

De rechterlijke macht beoordeelt of mensen, maar ook rechtspersonen en de overheid, wetten hebben overtreden en doet uitspraak in conflicten.

De rechterlijke macht is in een rechtsstaat de macht waaraan de rechtspraak is opgedragen.

rechts (politiek)

rechtse partijen

rechtsbescherming

De grondwet beschermt burgers tegen andere burgers en tegen machtsmisbruik van de overheid.

rechtshandhaving

Het handhaven van de rechtsorde.

Door middel van sancties of juridische actie afdwingen dat een recht gerespecteerd wordt.

rechtsnorm

rechtsorde

Het geheel van rechtsregels en rechtsbeginselen en de manier waarop het recht is georganiseerd.

rechtspersonen

rechtsprekende macht

rechtsstaat

In een rechtstaat hebben zowel burgers als overheid rechten en plichten.

Een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen willekeur van de overheid.

Een rechtsstaat is een staat waarin vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de burger heel belangrijk zijn. Bovendien geniet de burger bescherming van zijn rechten en vrijheden, tegen medeburgers én tegen de overheid.

rechtszaak

rechtszekerheid

rechtvaardigheid

rechtvaardigheidsgrond

reclame

reclassering

rede

referendum

referentiekader

regeerakkoord

regels

regering

religieuze dictatuur

rentmeesterschap

representatie

representatieve democratie

repressie

republicanisme

requisitoir

resocialisatie

resolutie

respect

restrictief toelatingsbeleid

rijksbegroting

rolpatronen

Rousseau (Jean-Jacques)

sanctie

sanctie

schadevergoeding

schulduitsluitingsgrond

secretaris-generaal

seculiere samenleving

segregatie

seksuele moraal

Selectieve waarneming

Als iemand bewust of onbewust keuzes maakt bij het waarnemen.

Informatie wordt zodanig vervormd dat deze zo veel mogelijk past in ons referentiekader.

Selectieve waarneming wil zeggen dat je keuzes maakt bij het waarnemen van zaken.

Senaat

seponeren

schikking

Sociaal contract

Afspraken waarbij beide partijen rechten en plichten hebben.

Sociaal grondrecht

Hierin is vastgelegd dat de overheid een zorgplicht heeft tegenover burgers.

Een sociaal grondrecht is een grondrecht dat actief optreden van de overheid vereist, bijvoorbeeld het recht op werk, huisvesting of onderwijs.

Werkgelegenheid, bestaanszekerheid, leefbaarheid en milieu, volksgezondheid, woongelegenheid en onderwijs.

De grondrechten zijn zogenaamde instructienormen; ze vormen een instructie aan de overheid om ervoor te zorgen dat er sociale gerechtigheid heerst en dat burgers zich voldoende kunnen ontplooien.

sociaal kapitaal

sociaal minimum

sociaaldemocraten

sociaaldemocratie

sociaaldemocratische verzorgingsstaat

sociaaleconomisch

sociaal-culturele conflicten

sociaal-culturele onderscheiding (politiek)

sociaal-economische positie

Sociaal-Economische Raad

sociaal-economische status

Sociale cohesie

De samenhang tussen mensen in een gemeenschap of samenleving.

sociale controle

sociale grondrechten

sociale identiteit

sociale mobiliteit

sociale motieven (migratie)

sociale ongelijkheid

sociale partners

Sociale rechtsstaat

Een rechtsstaat is een sociale rechtsstaat wanneer er in de grondwet de sociale grondrechten van een mens zijn opgenomen.

sociale vangnet

sociale verplichting

Een regel die je wordt opgelegd door je omgeving.

Een verplichting die je in bepaalde situaties wordt opgelegd door je omgeving.

Verplichting die je in bepaalde situaties wordt opgelegd door je omgeving of door jezelf wordt opgelegd. Kan ook aan de hand van een norm zijn.

sociale verzekering

sociale voorzieningen

socialezekerheidsstelsel

socialisatie

socialisatiefunctie

socialisatieprocessen

socialiserende instituties

socialisme

sociobiologische theorie

soevereiniteit

soevereiniteits- en democratiebeginsel

solidariteit

solidariteitsafspraak

solidariteitsprincipe

sollicitatie

sollicitatieplicht

spindoctor

spreekrecht

staande houden

Laten stilstaan en vragen naar je personalia.

staat

staatshoofd

staatsrecht

Alle regels voor de inrichting van de Nederlandse staat.

Het staatsrecht beschrijft de organisatie van de staat in al zijn geledingen.

Het omvat de regels die voorschrijven hoe de overheidsorganen samengesteld worden, op welke manier ze besluiten moeten nemen en tegenover wie ze verantwoording moeten afleggen.

Staatsregeling van de Bataafse Republiek

staatssecretaris

startkwalificatie

staking

Staten-Generaal

stelling

stemrecht

stereotype

Een vaststaand beeld van een hele groep mensen.

Een stereotype is een overdreven beeld van een groep mensen dat vaak niet overeenkomt met de werkelijkheid.

stille midden

strafbaarheid

Iets is alleen strafbaar als het in de wet staat.

strafbaarheidsbeginsel

strafbepaling

strafbeschikking

strafmaat

Omvang van de straf.

In de wet staat bij ieder strafbaar feit de maximale straf.

strafproces

Strafrecht

Alle wettelijke strafbepalingen.

Strafrecht is het geheel van rechtsregels waarin is vastgelegd welk gedrag strafwaardig wordt geacht, welke straffen op dit gedrag gesteld zijn en via welke weg strafoplegging gerealiseerd kan worden.

strafrechtelijke maatregelen

strafuitsluitingsgrond

strafzaak

strategisch stemmen

structuurvisie

subcultuur

subjectief

Meningen zijn subjectief omdat ze alleen laten zien hoe iemand ergens over denkt.

subsidiariteitsbeginsel

subsidie

supranationaal

systeemtheorie (politiek)

Taakstraf

taakstraf

tbs

technologisering

tegencultuur

tenlastelegging

terechtzitting

terrorisme

terugkoppelingsfase

theocratie

Thorbecke

Three Strikes and You're Out Law

tijdgebonden

toetsingsrecht

tolerantie

tolerantieparadox

transactie (schikking)

trias politica

Het principe van de machtenscheiding.

De trias politica, driemachtenleer of scheiding der macht(en) is een theorie van de staatsinrichting waarin de staat opgedeeld is in drie organen die elkaars functioneren bewaken.

De trias politica wijst verschillende functies aan die in een rechtsstaat in ieder geval moeten worden uitgeoefend: wetgeving, uitvoering (of breder, bestuur) en rechtspraak. (Witteveen, 2001)

troonrede

Tweede Kamer

Uitlokking

uitlokking

uitspraak

uittreding

uitvoerende macht

Zorgt ervoor dat eenmaal goedgekeurde wetten precies worden uitgevoerd.

De uitvoerende macht voert de wetten uit en bestuurt het land, daarbij zelf de wetten nalevend. (Devos, 2006)

uitvoerfase

UNHCR

UVRM

UWV

Vakbond

vakbond

vasthouden

De politie mag de verdachte in het belang van het onderzoek zes uur op het bureau vasthouden.

Veiligheidsraad

verbindingswoorden

verdachte

Er bestaat een redelijk vermoeden van schuld.

verdrag

Verdrag van Lissabon

Verdrag van Maastricht

Verdrag van Schengen

Verenigde Naties (VN)

vergelding

vergrijzing

verhoren

verjaringstermijn

verkenning

Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger

verlichte dictatuur

verlichting

vermijding-conflict-aanvaarding

Vermogensrecht

Regelt alle zaken die te maken hebben met iemands vermogen.

Het vermogensrecht geeft onder meer regels voor het verkrijgen van eigendom (bijvoorbeeld het verkrijgen van de eigendom van een woonhuis door middel van een notariële akte en inschrijving in de registers van het Kadaster), maar ook de regels voor het aangaan van schulden (het sluiten van een koopovereenkomst bijvoorbeeld).

Twee grote gebieden in het vermogensrecht zijn het goederenrecht en het verbintenissenrecht.

vermogensschade

vermogensschade

versplintering

verticale werking (grondrecht)

vertrouwen

Vervolgen

vervreemding

Verzorgingsstaat

In een verzorgingsstaat zorgt de overheid voor haar burgers.

Een verzorgingsstaat is een sociaal systeem waarin de staat primaire verantwoordelijkheid draagt voor het welzijn van zijn burgers, zoals in kwesties van gezondheidszorg, onderwijs, werkgelegenheid en sociale zekerheid.

verzuiling

vetorecht

vierde macht

Ambtenaren heten ook wel de vierde macht omdat zij bij de totstandkoming en uitvoering van wetten ook zelfstandig beslissingen nemen.

De vierde macht is een term die gebruikt wordt om machten aan te duiden die buiten de traditionele Trias Politica vallen.

vluchteling

vluchtelingendebat

VN-Vluchtelingenverdrag

volgmigratie

volksvertegenwoordigers

volksvertegenwoordiging

volksverzekering

vonnis

voorarrest

Voorjaarsnota

voorkeursstemmen

voorkomen van eigenrichting

Vooroordeel

Een vooroordeel is een mening die niet op feiten is gebaseerd.

Als je iets over iemand oordeelt zonder dat je die persoon of zaak hebt leren kennen.

voorwaardelijke invrijheidstelling

voorwaardelijke straf

vragenrecht

Vrede van Westfalen

vrijemarkteconomie

vrijheid

Vrij zijn van (overheids)bemoeienis.

vrijheid van meningsuiting

vrijheidsstraf

vrijwilligerswerk

Waarde

waarde

Een uitgangspunt of principe dat mensen belangrijk vinden in hun leven.

Sociale waarden zijn idealen en motieven die in een samenleving of groep als nastrevenswaardig worden beschouwd.

waterschappen

wederkerigheid

welvaart

welvaartsziekten

welzijn

wereldburger

werk

werkgelegenheid

werkgeversorganisatie

werkloosheid

werknemersverzekeringen

wet

Wetten zijn geschreven rechtsregels.

Elke wet is onderdeel van het recht, maar het recht is breder dan enkel wetten.

Wet afgeschermde getuigen

Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden

In Nederland zijn de bijzondere opsporingsbevoegdheden van de politie geregeld in Boek 1 Titel IVA van het Wetboek van Strafvordering.

Opsporingsmethoden die zeer risicovol zijn voor de integriteit en beheersbaarheid van de opsporing, of die een inbreuk maken op de grondrechten van burgers, vereisen een specifieke basis in de wet.

Wet computercriminaliteit

Wet openbaarheid van bestuur

Wet opsporing terroristische misdrijven

Wet terroristische misdrijven

Wet tot wijziging en aanvulling van het Wetboek van Strafrecht en enige andere wetten in verband met terroristische misdrijven.

Als reactie op de aanslagen van 11 september 2001 is in het verband van de Europese Unie op 13 juni 2002 een kaderbesluit over terroristische misdrijven vastgesteld.

Wet versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme

Wetboek van Strafrecht

De meeste misdrijven en overtredingen staan in het Wetboek van strafrecht.

Wat de strafbare feiten zijn en welke straffen ervoor kunnen uitgesproken worden, is te vinden in het Wetboek van Strafrecht (materieel strafrecht).

Het Nederlandse Wetboek van Strafrecht (in de rechtspraak vaak afgekort tot Sr of WvSr) vormt samen met het Wetboek van Strafvordering de basis van het Nederlandse strafrecht.

Wetboek van strafvordering

De bevoegdheden van van de politie en officier van justitie staan beschreven in het Wetboek van Strafvordering.

Het Wetboek van Strafvordering (afgekort tot Sv.) bepaalt hoe strafbare feiten vervolgd worden (formeel strafrecht).

Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

wetgevende macht

Stelt wetten vast waar de burgers (en de overheid) zich aan moeten houden.

Deze staatsmacht bepaalt de inhoud van de wetten en het recht in een land.

De wetgevende macht legt de belangrijkste regels inzake veiligheid, eigendom en arbeid vast. De macht om de naleving van deze regels af te dwingen komt toe aan de uitvoerende macht. (Lesaffer, 2008)

wethouder

WIA-uitkering

wij-gevoel

wij-zij-denken

witteboordencriminaliteit

Witteboordencriminaliteit is een vorm van criminaliteit gepleegd door een persoon met een hoge sociale status.

Witteboordencriminaliteit verwijst naar de witte boorden van de plegers, die immers vanwege de veronderstelde hoge sociale status meestal worden geacht een wit of licht overhemd te dragen.

wraak

WW-uitkering

Xenofobie

xenofobie

Zaken van algemeen belang

zaken van algemeen belang

zelfbeschikking

zelfcontroletheorie

zelfredzaamheid

zender

zetel

zorgmijders

zorgplicht

zorgtoeslag

zorgverzekeraar

zorgverzekering

zwartwerk

zwevende kiezer

zzp’er

Literatuurlijst

• Witteveen, W. (2001). De geordende wereld van het recht (2e ed.). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.

• Lesaffer, R. (2008). Inleiding tot de Europese rechtsgeschiedenis (2e ed.). Leuven, België: Universitaire Pers Leuven.

• Devos, C. (2006). De kleermakers en de keizer. Gent, België: Academia Press.