Onderwijs in relatie tot P2P/Deliberatieve democratie

Deliberatieve democratie is een vorm van publieke besluitvorming waarin informatievergaring, overleg en de uitwisseling van argumenten centraal staan (deliberatieve democratie, n.d.). Deze term vindt zijn oorsprong binnen de ideeën van politiek filosoof John Rawls en socioloog Jürgen Habermas. Dit begrip sluit nauw aan bij het concept democratie. We spreken over een democratie wanneer iedereen gelijke rechten heeft, de bevolking soeverein is en alle autoriteit gebaseerd is op de instemming van het volk. Deze instemming is vooral theoretisch, omdat de stem van de burger vaak verdwijnt in de zee van meningen. Binnen het deliberatieve model is de democratie dus een vorm van de publieke rede, dat wil zeggen een publieke deliberatie. Binnen deze visie heeft iedereen een gelijke stem in het politieke besluitvormingsproces en zijn alle betrokkenen gericht op het algemeen belang.

Deliberatieve democratie en P2P

P2P heeft betrekking op de capaciteit van mensen om als gelijken samen waarde te creëren zonder daarvoor toestemming te moeten vragen (Bauwens, 2013). Mensen geven met andere woorden elk een inbreng als ‘gelijken’ en komen zo samen tot een bepaalde uitkomst. Dit idee kunnen we linken aan de term ‘deliberatieve democratie’. Meer dan in het gewone vertegenwoordigingsmodel, hebben hier de burgers inspraak en worden ook de zwakkeren in de maatschappij als ‘gelijken’ behandeld.

Deliberatie staat voor ‘het uitwisselen van meningen’ en net dat is wat er gebeurt binnen P2P-netwerken. Door het uitwisselen van meningen en visies komt men tot verschillende inzichten en kan men samen een beter resultaat bekomen of een betere beslissing nemen. De burger zal zich meteen zien als een medewetgever waardoor er sprake is van een soort volkssoevereiniteit (Ten Hoor, 2013). Volgen we de visie van Michel Bauwens, de man die P2P op meerdere vlakken ging toepassen dan enkel in de computerwereld, moeten we ook streven naar een verdere democratisering van de staat. Het belang van democratisering waarbij iedereen gelijke rechten en inspraak heeft komt dus overeen met enkele kenmerken die vereist zijn voor een Peer to Peer maatschappij. Beide benaderingen willen met andere woorden ernaar streven dat heel de bevolking een meer substantiële rol gaat spelen in het vormgeven van het economische, politieke en culturele leven (Deliberative Democracy,2011). De focus ligt hier op het principe dat iedereen in staat is om de maatschappij mee vorm te geven. Deze verantwoordelijkheid om de samenleving vorm te geven moet niet blijven plakken op de schouders van de 'sterkere' personen uit de maatschappij.

Peer to peer en deliberatieve democratie zijn begrippen die wel iets met elkaar gemeen hebben, maar we kunnen niet zeggen dat ze volledig samenvallen. Dit omdat er voor een P2P samenleving meer nodig is dan enkel en alleen de idee van deliberatieve democratie. Volgens de ideeën van Bauwens heeft P2P betrekking op de capaciteiten van mensen om als gelijken samen te werken. Binnen deze vorm van democratie gelooft men ook in ieders capaciteiten. Iedereen is gelijk en mag in dezelfde mate vormgeven aan de samenleving. Op dit vlak overlappen deze twee begrippen elkaar omdat de nadruk ligt op een 'gelijke' bevolking. Ze streven beide naar een samenleving zonder al te veel hiërarchie. Maar is dit wel mogelijk?

Zoals vermeld kan men niet zeggen dat deze concepten volledig samenvallen. Deliberatieve democratie beperkt zich tot een besluitvorming op basis van gelijkheid en discussie, terwijl P2P een stap verder gaat. P2P is een manier van leven en gaat verder dan het 'politieke', het leeft verder in onderwijs, relaties, arbeid, ...

Voorbeeld

De G1000 was een openbare overlegvergadering tussen gewone burgers over politieke thema's. De bedoeling van de organisatoren was te kunnen tonen dat er andere manieren van democratie bestaan buiten de traditionele (huidige) vorm. Eentje waarbij de burgers een stem hebben en waarbij hun stem niet wordt verdrongen naar de achtergrond. Men gaat hier verder dan in de traditionele democratie omdat hier elk besluit wordt genomen op basis van de uitkomst die het gevolg is van een discussie onder burgers. Hier kiest men dus niet voor een vertegenwoordigersmodel waarbij de burgers iemand kiezen die voor hen de beslissingen maakt.

Op 11 november 2011 vond de eerste vergadering plaats met een groep van willekeurig gekozen inwoners. De aanleiding voor dit alles was de Belgische crisis. Met dit project koesterde men de hoop dat de burgers konden wat de politici niet konden, namelijk beraadslagen en tot een oplossing komen ( historie, n.d.). De actie bestond uit verschillende fases. In een eerste fase kon iedereen uit een lijst met vragen de 25 belangrijkste en relevantste vragen selecteren. Later werden dan 1000 geselecteerde mensen uitgenodigd op de G1000. Tijdens deze vergadering werd in groepjes gedebatteerd en werd er geprobeerd tot een voorstel of oplossing te komen over bepaalde zaken. Dit voorstel werd dan na de vergadering verder uitgewerkt door een groep van 32 vrijwilligers, de G32 (Idee van de G1000, n.d.).

Dit project was zeer groots en wordt beschouwd als een mijlpaal binnen de deliberatieve democratie. Onder de bevolking heerste het gevoel: dit hebben we zelf gerealiseerd. En dit alles met beperkte en onzekere middelen. Het project werd namelijk gefinancierd door crowd-funding. Crowd-funding houdt in dat iedereen aan de hand van een individuele inbreng het doel helpt te realiseren, net zoals binnen P2P. De inbreng binnen dit project kwam ook grotendeels van vrijwilligers waarbij er deels vergoede professionele ondersteuning werd aangeboden. Er was een immense motivatie en gedrevenheid aanwezig, net zoals de drang om samen te ondernemen en te experimenteren.

Dit voorbeeld past binnen een deliberatieve democratie omdat vergadering en onderhandeling de focus zijn. Deze onderhandelingen worden niet gedaan door diegene met de meeste macht en kennis, maar door willekeurig gekozen mensen vanuit de maatschappij. Daarom past dit principe ook binnen de visie van Peer to Peer. Men gaat ervan uit dat iedereen beslissingen kan nemen en capabel is om mee te beslissen over onze maatschappij.

Wel heeft dit type van democratie twee grote nadelen waardoor we er met een kritische blik moeten naar kijken. Zulke vormen van deliberatie zijn minder geïnstitutionaliseerd en dus automatisch fragieler en minder systematisch (Celis, 2014). Verder wordt deliberatieve democratie vaak voorgesteld als 'de ideale gesprekssituatie'. Maar dit deliberatief gesprek is vaak onrealistisch en utopisch. Deliberatie over politiek zal nooit vrij zijn omwille van de aanwezigheid van dwang en macht. De kracht van het betere argument zal vaak de strijd moeten aangaan met de gevestigde belangen (Caluwaerts, 2011).

Theoretische duiding

Deliberatieve democratie is een aanvullend alternatief voor zowel directe democratie als voor vertegenwoordigende democratie zoals we die nu kennen. We spreken van directe democratie wanneer het volk rechtstreeks besluiten neemt door middel van een referendum. Bij vertegenwoordigende democratie kiest het volk een parlement dat de besluiten neemt. Beslissingen die genomen worden volgens de regels van de deliberatieve democratie moeten in lijn zijn met de elementen van besluitvorming op basis van algemene consensus en op basis van de meerderheidsregel. Hier wordt de stem van de burger meer gehoord en staan ze dichter bij de besluitvorming. De nadruk ligt hier meer op netwerking, informatie en standpunten doorgeven aan elkaar.

Deze visie brengt met andere woorden een procesgerichte samenwerking via deliberatieve interactie tussen overheid en civiele samenleving met zich mee. Bij deliberatieve democratie verliest de dichotomie tussen civiele samenleving versus overheid zijn kracht. De afstand tussen overheid en samenleving wordt met andere woorden ingeperkt (Debruyne & Vandewiele, 2009). Belangrijk om te benadrukken is dat het niet louter gaat over een publieke discussie, maar dat de nadruk ligt op publieke deliberatie. Binnen deze vorm van democratie gaat het om een discussie waarbij deelnemers aan de hand van argumenten elkaar proberen te overtuigen, en dit alles binnen een vrije en gelijke gesprekssituatie. Het is dus meer dan enkel en alleen een stem uitbrengen, deze vorm van democratie draait om discussie en overleg.

Zoals eerder al vermeld, is Habermas een belangrijk figuur wanneer we spreken over deliberatieve democratie. Volgens hem is deliberatieve democratie meer dan een uitoefening van macht die met instemming van de burgers een legitieme beslissing maakt. Zij die aan een beslissing onderworpen zijn en dus de regels moeten volgen, moeten er zelf ook mee in kunnen stemmen. De oorzaak van de behoefte aan een nieuw soort democratie is volgens Habermas gelegen in het feit dat de instemming van de burgers afwezig was. Het werd steeds duidelijker dat de burgers of sociale bewegingen geen betekenisvolle invloed meer hadden op het politieke proces. Door deze tendens zou er volgens hem een vicieuze cirkel ontstaan waarbij aan de ene kant de overheid steeds minder in staat is om te regeren, terwijl de burgers aan de andere kant steeds minder geneigd zijn om zich te laten regeren. Hieruit is een nieuw paradigma ontstaan en dat is de deliberatieve democratie (Tinnevelt, 2003).

Volgens Habermas is het ideale perspectief een wij-perspectief. Dit perspectief vinden we terug binnen de deliberatieve democratie waarbij we kunnen spreken van een interactief proces. Dit proces houdt in dat de burgers zich gaan engageren om zich in te leven in het perspectief van anderen. Op die manier probeert men de noden van de andere personen beter te begrijpen. Binnen deliberatieve democratie wordt volgens Habermas het wederzijdse begrip vergroot en gaat men op zoek naar beslissingen die voor iedereen aanvaardbaar zijn en recht doen aan ieders specifieke situatie (Debruyne & Vandewiele, 2009). Zoals verteld in het bovenstaande is men tot deliberatieve democratie gekomen door nood aan verandering en meer inspraak. Om dit uit te werken spreekt Habermas over het tweesporenmodel of sluizenmodel. Dit model biedt een institutionalisering van democratie wat voor Habermas van belang is omwille van de complexiteit van de moderne samenleving.

Binnen dit sluizenmodel bestaat de kern van het politieke systeem uit de klassieke democratische instellingen zoals onder andere het parlement, de regering en het gerecht. Deze instellingen hebben de taak om bindende politieke normen uit te voeren, te interpreteren en af te dwingen. Het is voor een deel autonoom omdat men niet de hele bevolking moet betrekken wanneer men een politieke beslissing neemt. Natuurlijk moet er om van deliberatie democratie te spreken een garantie zijn dat de beslissingen die genomen worden toch legitiem zijn en blijven. Daarom moet volgens Habermas dit systeem constant teruggekoppeld worden naar een publieke ruimte waarin alle burgers op een of andere manier kunnen deelnemen aan een feitelijke publieke deliberatie. Deze publieke sfeer kan vervolgens druk uitoefenen op het parlement omtrent de besluitvormingsprocessen. Op die manier heeft iedereen toch nog inbreng in de samenleving (Debruyne & Vandewiele, 2009).

Habermas was ervan overtuigd dat politiek meer is dan enkel en alleen gaan stemmen. Volgens hem hangen democratische beslissingen niet af van het opstellen van individuele voorkeuren, maar moeten ze gevoed worden door publieke discussie die aan het stemmen vooraf gaat. Op deze manier ontstaat de deliberatieve democratie. Door met elkaar te praten krijgt men inzicht in de redenen waarom anderen vanuit een bepaald perspectief denken. Door deze verschillende perspectieven op te nemen ontstaat er de mogelijkheid om tot een publieke consensus te komen waar iedereen zich in kan vinden (Caluwaerts, 2011).

Externe links

Voor meer info over deliberatieve democratie zie: http://www.nieuworganiseren.nu/wiki/deliberatieve-democratie/

Voor meer info over volkssoevereiniteit zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Volkssoevereiniteit

Voor meer info over de verschillende vormen van democratie zie: de democratie voorbij - geschreven door Luc Huyse

Voor meer info over crowdfunding zie: http://www.agentschapondernemen.be/artikel/crowdfunding

Voor meer info over Habermas zie: http://www.ethiekenmaatschappij.ugent.be/wp-content/uploads/2012/07/EM_104-2007-Loobuyck.pdf

Referenties

Bauwens, M. (2013). De wereld redden: Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Antwerpen, België : houtekiet.

Caluwaerts, D. (2011). Van stemmen naar praten: het ideaal van de deliberatieve democratie. Retrieved from: http://www.sampol.be/samenleving-en-politiek/interviews/47-2011/november-2011/126-van-stemmen-naar-praten-het-ideaal-van-de-deliberatieve-democratie

Celis, K. (2014). De democratie voorbij?. Retrieved from: http://stratengeneraal.wordpress.com/congres-democratie-vandaag/

Debruyne, P. & Vandewiele, D. (2009). Multi-level governance voor subregionale duurzaamheid in Vlaanderen. Retrieved from: http://www.steunpuntdo.be/papers/Working%20Paper%2017%20Debruyne%20Vandewiele.pdf

Deliberatieve democratie. (n.d.). Retrieved from: http://nl.wikipedia.org/wiki/Deliberatieve_democratie

Deliberative Democracy. (2011). Retrieved from: http://p2pfoundation.net/Deliberative_Democracy

Historie. (n.d.). Retrieved from: https://g1000uden.nl/over-g1000/historie/

Idee van de G1000. (n.d.).Retrieved from: http://www.g1000.org/nl/

Ten Hoor, J.(2013). Richtlijnen voor een VAA vanuit een deliberatief democatosch model. Retrieved from: http://www.academia.edu/3861162/Richtlijnen_voor_een_VAA_vanuit_een_deliberatief_democratisch_model

Tinnevelt, R. (2003). Representatie en deliberatieve democratie. Oikos, 24, p. 5-8.